تنفس هوای پاک و ديدن آسمان آبی غنيمتی است که شما می توانيد طی مدت يک ساعت و از هر کجای اطراف تهران به آن برسيد. روستایی زیبا و خاص که در بیخ گوش تهران چشم هر گردشگری را به خود خیره می‌کند. آب‌وهوای برگ جهان در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و در پاييز و زمستان سرد است. البته درست است که هوای روستا در پاييز سرد است، اما ديدن اين روستا را در پاييز و زمستان به شما توصيه می‌کنيم. زيبا‌ترين مناظر ممکن را در پاييز برگ جهان می‌بينيد نه تابستان و بهار. درختان روستا در اين فصل ترکيبی از رنگ‌های گرم نارنجی و زرد و قرمز و قهوه‌ای می‌شوند و ناخودآگاه گرما را مهمان وجودتان می‌کنند.
موقعیت و تاریخچه
رودخانه برگ جهان، از ارتفاعات اطراف روستای برگ جهان سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به رودخانه رودبار به سد لتیان می‌ریزد. ارتفاع روستای برگ جهان از سطح دریا ۲۰۲۶ متر است. آب‌وهوای آن در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و در پاییز و زمستان سرد است. برگ جهان از جمله روستاهای قدیمی منطقه لواسانات است. سفال‌های به دست آمده از لایه زیرین این روستای کوهستانی نشانگر قدمت تاریخی این روستاست. طی چند دهه اخیر بناهای قدیمی این روستا تخریب و به‌جای آن‌ها ساختمان‌های جدیدی احداث شده و بافت قدیمی روستا دگرگون شده است.
محلات سرده، پاده، رودبار و شاهان کالبد روستای برگ جهان را تشکیل می‌دهند که متاسفانه از نظر معماری هویت آن‌ها دگرگون شده است. فقط در محله سردره بقایای معماری (بنای یک مسجد) سال‌های میانی دوره پهلوی به جا مانده است. مردم روستای برگ جهان به زبان فارسی سخن می‌گویند.
زندگی و سکونت مردم
مشاغل عمده مردم این روستا زراعت، باغداری و دامداری است و برخی نیز به فعالیت‌های خدماتی می‌پردازند. گندم، جو و بنشن عمده‌ترین محصولات زراعی و گردو، سیب، زردآلو، گیلاس، آلبالو و هلو از محصولات باغی و سردرختی‌های این روستاست. تولید فرآورده‌های لبنی از قبیل شیر، ماست و کره و نیز تولید عسل در این روستا رواج دارد.
روستای برگ جهان در یک محدوده کوهستانی استقرار یافته و بافت مسکونی متمرکزی دارد. این روستا که در گذشته از چهار محله به نام‌های سرده، پاده، رودبار و شاهان تشکیل شده بود، امروزه بر اثر تخریب و نوسازی ساختمان‌ها، هویت پیشین خود را از دست داده است. مصالح خانه‌های قدیمی عمدتا شامل سنگ، خشت، گل و چوب است. دیوار خانه‌های قدیمی ضخیم و سقف آن‌ها با تیرهای چوبی سرشاخه‌های درختان و اندود کاهگل پوشیده شده است.
در بازسازی برخی خانه‌های قدیمی از سقف‌های شیروانی یا روش ایزوگام استفاده شده است. خانه‌های قدیمی اکثرا یک طبقه و ساختمان‌های جدید دو یا چند طبقه ساخته شده‌اند. علی‌رغم تغییرات فضای کالبدی، باغچه‌های سرسبز و پر گل فضایی سرشار از سرزندگی و نشاط پدید آورده‌اند. خانه‌های قدیمی معمولا به‌صورت حیاط مرکزی ساخته می‌شدند که در اطراف آن اتاق‌ها قرار داشتند. برای رسیدن به اتاق‌ها در هر سمت حیاط پلکان سنگی وجود داشت که عرض آن گاه به دو متر می‌رسید و ارتفاع پله‌ها بین ۲۰ تا ۳۵ سانتی‌متر بوده است. سکویی که در آن اتاق‌ها قرار دارند از سطح حیاط حدود دو متر بالاتر است و در زیر این سکو زیرزمین‌ها قرار دارند که برای ذخیره آذوقه از آن‌ها استفاده می‌شده است.
جاذبه‌های گردشگری روستای برگ جهان
روستای کوهستانی برگ جهان با چشم‌اندازهای جذاب ارتفاعات اطراف گسترده باغات سرسبز و مزارع پیرامون حواشی رودخانه برگ جهان و مسیرهای زیبای کوچه باغ‌های روستا یکی از زیباترین و جذاب‌ترین روستاهای استان تهران به شمار می‌آید. این روستای زیبا با مناظر دل‌فریب و جلوه‌های کم‌نظیر به‌ویژه در بهار و تابستان هزاران گردشگر شهری را به سوی خود جلب می‌کند. آرامگاه امامزاده اسماعیل در ضلع غربی روستا و در دامنه شرقی تپه‌ای معروف به تنگل‌خانه واقع شده است. بنای اولیه این امامزاده گنبد مخروطی زیبایی داشت که امروزه به بنای جدیدالاحداثی تبدیل شده است. این امامزاده مورد احترام مردم روستای برگ جهان و روستاهای مجاور است.
در ضلع غربی روستا و در شمال رودخانه برگ جهان صخره رسوبی بزرگی قرار دارد که از سطح زمین‌های جنوبی حدود ۴۵ متر ارتفاع دارد و اطراف آن را باغات روستا فرا گرفته‌اند. این تپه که در جهت شمالی-جنوبی گسترش یافته به تنگل‌خانه مشهور است. به نظر می‌رسد این تپه در گذشته قلعه‌ای بوده است. که مردم روستا در مواقع احساس خطر یا تهاجمات دشمنان به آن پناه می‌برده‌اند.
قلعه دختر
در فاصله سه کيلومتری شمال روستای برگ جهان و در ارتفاع ۲۷۲۰ متری نيز بقايای قلعه‌ای به جا مانده است که به قلعه دختر يا قلعه بند معروف است. اين قلعه طی دهه‌های اخير تخريب شده و مصالح آن در ساير بناهای روستا مورد استفاده قرار گرفته است. این اثر در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
زندان‌خانه لار
همچنين در ارتفاعات شمال غربی اين روستا غاری وجود دارد که به زندان‌خانه لار معروف است. ظاهرا در گذشته اين غار به عنوان زندان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
غار خميره
يا همان زندان‌خانه لار در منطقه لواسان و در سمت شمال غربی روستای برگ جهان واقع شده است. غار ابعادی در حدود دو متر در دو متر دارد و طول آن نيز حدود ۳۰ متر برآورد شده است. در درون این غار چند راه فرعی وجود دارد. که عمق چندانی ندارند. ظاهرا در گذشته این غار به‌عنوان زندان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
آرامگاه امامزاده اسماعیل
در ضلع غربی روستا و در دامنه شرقی تپه‌ای معروف به تنگل‌خانه واقع شده است. بنای اولیه این امامزاده گنبد مخروط زیبایی داشت که امروزه به بنای جدیدالاحداثی تبدیل شده است. این امامزاده مورد احترام مردم روستای برگ جهان و روستاهای مجاور است.
آبشار برگ جهان
آبشار برگ جهان در شمال شرقی روستا یکی از جاذبه‌های گردشگری برگ جهان است. این آبشار در مسیر صعود به قله‌های سرسیاه غار (سیاه چال‌ها) قرار گرفته و همچنین مقصد طبیعت گردانی است که به قصد پیاده‌روی و کوهپیمایی به این روستا عزیمت می‌کنند. ارتفاع آبشار برگ جهان از سطح دریا حدود ۲۲۰۰ متر بوده و برای رسیدن به آن به یک تا یک ساعت‌ونیم پیاده‌روی در مسیری است که ابتدا از میان کوچه باغ‌ها و سپس از پای کوه می‌گذرد.
بعد از گذشت تقریبا پنج دقیقه پیاده‌روی از داخل روستا از یک پل ماشین رو که در طرف راست قرار دارد عبور کرده، بعد از قرار گرفتن در مسیر باغ‌ها راه اصلی را ادامه داده و بعد از گذشتن ۱۰ دقیقه به دو راهی رسیده که سمت راست آن به رودخانه می‌رسد در صورت کم آب بودن رودخانه از آن گذشته و با حرکت در جهت خلاف جریان آب به‌سمت محل تلاقی رودخانه‌ها و بعد به‌سمت آبشار می‌رسیم . اما راه سمت چپ کمی بالاتر از پای کوه گذشته و به همان محل تلاقی رودخانه‌ها می‌رسد.
اگرچه امروزه جوانان این روستا نیز همانند سایر نقاط کشور به بازی‌های رایج به‌ویژه بازی فوتبال و والیبال علاقه‌مند هستند، اما بازی‌های سنتی الک دولک و هفت‌سنگ هنوز هم در میان مردم این روستا رواج دارد.
چهره ماندگار
محمد همایون در سال ۱۲۷۳ هجری خورشیدی به دنیا آمد و در ۵ بهمن ۱۳۵۶ درگذشت. مدفن وی در مسجد فیروزآبادی شهر ری و در نزدیکی قبر جلال آل احمد است. محمد همایون جهت عمران و آبادانی روستای برگ جهان اقدامات بسیاری را انجام داد.
اقدامات محمد همایون
۱. ساخت نخستین جاده دسترسی روستا
۲. ساخت نخستین و تنها مدرسه روستا
۳. ساخت مسجد محله شاهان
۴. ساخت نخستین حمام بهداشتی روستا
۵. تخریب حمام شاهان و ساخت حمام جدید با سیستم دوش
۶. احداث توالت عمومی جووک و تل حموم
۷. احداث پل شاهان
شکل‌گیری تکیه سرده برگ جهان
تا حدود یک‌صد سال پیش، برگ‌جهان یک حسینیه بیشتر نداشت و آن هم تکیه سرده بود. زمین تکیه سرده را فردی به نام اسماعیل وقف کرده است. اسماعیل پدر علی‌اکبر و او پدر حاج آقا و او پدر سه فرزند پسر به نام‌های کربلایی محمد، حاج ایوب و حاج یعقوب پلویی بود. به این ترتیب سال وقف زمین تکیه در فاصله زمانی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قبل برآورد می‌شود. همه اهالی روستا از محله‌های شاهان، روبار آقانور، روبارک، پاده و سرده در این محل جمع شده و مراسم عزاداری را به جا می‌آوردند.
نقشه و معماری تکیه
در ابتدا، چهار سمت زمین وقفی را که زمینی مربع شکل بود، با دیوارهای گلی محصور کرده و سه سمت شمال، شرق و جنوب آن (چسبیده به دیوار پیرامون) را سکومانند ساخته و آن را مسقف کردند که به تاق‌نما معروف بود. سقف تاق‌نماها از یک سمت به دیوار پیرامون و از سمت دیگر به ستون‌ها و نعلین‌های چوبی استوار بود. تاق‌نما یا ایوان تکیه رو به محوطه درون یا حیاط تکیه بدون دیوار بود. تنها در لبه سکوها نرده‌های چوبی کوتاه (معجر) نصب شده بود. باقی مانده زمین در وسط به حیاط تکیه مشهور شد. در وسط حیاط سکوی بزرگ و مربع‌شکلی ساخته که نام سکوی تکیه داشت و برای برگزاری مراسم تعزیه‌خوانی استفاده می‌شد.
در فصل زمستان که انبوهی از برف حیاط تکیه را پوشانده بود، اهالی برای حفظ خود از سرما به‌صورت طایفه‌ای و مشترک، مبادرت به گذاشتن کرسی می‌کردند و در هنگام عزاداری زیر کرسی‌ها می‌نشستند.
بدین ترتیب تاق‌نماها دارای پشت‌بام بوده و به نظر می‌رسد حضور جمعی زنان در تکیه استقرار روی همین پشت‌بام‌ها بوده است. چراکه هنوز هم افراد سال‌خورده روستا محل استقرار زنان در طبقه بالای حسینیه را پشت‌بام تکیه می‌نامند.
مراسم پوش‌گذاری
پنج روز مانده به محرم، اهالی روستا جمع شده و طی مراسم خاصی و با سردادن شعارهای مذهبی که در آن روزگار مرسوم بود، و به رهبری مشهدی اسماعیل محمود (پدر عبدالرزاق) کار بالا کشیدن پوش آغاز می‌شد. ابتدا دو تیر چوبی بزرگ را به‌عنوان ستون در وسط پوش قرار داده که به آن گُل‌بند می‌گفتند. به هر ستون طنابی بسته و آن را یکی به ساختمان قهوه‌خانه‌ای که در رو‌به‌روی سرقبرستانی (زیر خانه فعلی آقانوری) قرار داشت بسته و دیگری را به منزل استاد غفور در کنج مقابل تکیه مهار می‌کردند. سپس دو طناب دیگر به دو سمت دیگر متصل می‌کردند.
برای استوار کردن ستون، مشهدی اسماعیل به‌عنوان فرد هماهنگ‌کننده با صدای بلند می‌گفت: یولی بکشین - یولی بکشین.
طناب‌ها از چهار سمت کشیده شده و ستون اصلی در وسط استوار شده و طناب‌ها محکم در هر سمت بیرون تکیه بسته می‌شد.
تعزیه‌خوانی در برگ جهان
شناخت پیشینه تعزیه در برگ جهان با فرهنگ غیرمستند و شفاهی آن غیرممکن و دست‌کم بسیار مشکل است و نباید انتظار داشت که با کاری اندک و از سوی یک نفر بتوان به آن دست یافت. آنچه می‌توان حدس زد این هنر توسط تعزیه‌خوان‌های دوره‌گردی که عموما از طالقان یا تهران می‌آمدند به روستا راه یافته است، ولی به‌دلیل استعداد و علاقه‌ای که از یک سو برگ جهانی‌ها در این زمینه داشته‌اند و از سوی دیگر صعوبت مسیر برگ جهان که سبب می‌شد تعزیه‌خوان‌ها نتوانند در سال‌هایی خود را به برگ جهان برسانند، زمینه را برای برپایی نمایش تعزیه توسط خود اهالی فراهم ساخت.
افرادی که از طالقان برای اجرای تعزیه به برگ جهان می‌آمدند، به‌قدری شاخص بودند که نام آن‌ها هنوز در ذهن بومیان هست. افرادی مانند میرزا علی‌محمد و میرزا احمد طالقانی. گاهی نیز تعزیه‌خوان‌هایی از روستاهای مجاور مانند ناران و نیکنامده مراجعه می‌کردند.
گروه‌های تعزیه‌خوان به مناسبت‌های مختلف و در طول سال به برگ جهان آمده و تعزیه اجرا می‌کردند. جالب است در ایام محرم، به‌دلیل مراسم سوگواری معمولا تعزیه خوانده نمی‌شد و در غیر این صورت هم مجالس محدودی برگزار می‌گردید. شاید یک دلیل آن هم فعال بودن گروه‌های تعزیه‌خوان در جاهای دیگری غیر از روستا و جاهایی با درآمد بیشتر بوده است و زمانی که تعزیه رونق کمتری داشته است، به یاد روستاهای دوردست‌تری مثل برگ جهان می‌افتادند. اما در سال‌هایی که خود بومیان تعزیه می‌خواندند، در بعداز ظهر عاشورا تعزیه امام حسین خوانده می‌شد.
گروه‌های تعزیه‌خوان در بدو ورود به روستا و تصمیم به برپایی تعزیه مدتی طبل و شیپور می‌زدند تا اهالی از حضورشان با خبر شوند. در هر روز هم که قرار بود تعزیه خوانده شود، مدتی طبل و شیپور می‌زدند تا علاقه‌مندان فرصت یافته خود را به تکیه برسانند. مراسم تعزیه همواره در غروب اجرا می‌شد. معمولا تعزیه‌ها در تکیه محله شاهان برپا می‌شد. زیرا در زمان خدمت مرحوم حاج صدرالله پلویی در تکیه محله سرده، ایشان نسبت به برپایی تعزیه روی خوشی نشان نمی‌دادند. این موضوع هم متاثر از نظر اکثر علمای دینی در خصوص برپایی تعزیه بود و هم به‌دلیل افزایش مسئولیت‌های ایشان در مراقبت از اموال حسینیه که معمولا در زمان برپایی تعزیه عمدا یا سهوا مفقود شده یا دزدیده می‌شد.
راه‌های دسترسی به روستای برگ جهان
روستای برگ جهان از جاهای دیدنی لواسان به شمار می‌رود و فاصله تهران تا آن ۴۰ کيلومتر است، اما برای رفتن به برگ جهان از دو راه می‌توان استفاده کرد. يکی مسير تهران، لواسان، نارون، هنرک، افجه و سپس برگ جهان و ديگری تهران، جاجرود، سد لتيان، نيکنامده و برگ جهان. هردو اين مسير‌ها آسفالته است. اگر قصد داريد از تهران به‌سمت برگ جهان برويد، می‌توانيد از مسير بزرگ‌راه شهيد بابايی، جاده لشگرك، لواسان بزرگ رفته و از آنجا راه روستای افجه را در پيش بگيريد و به روستای برگ جهان برسيد.
عکس‌های گالری از سایت فوراسکوئر
نویسنده: زهرا صالح نژاد