مسجد جامع قزوین بنایی به سبک چهار ایوانی است که از جاهای دیدنی قزوین به شمار می‌‌رود و در ورودی اصلی آن در خیابان شهدا (خیابان سپه) است. این بنا به فرمان هارون خلیفه عباسی در سال ۱۹۲ هجری ساخته شده است. در یورش مغولان به قزوین، از آنجا که مهمترین مسجد شهر بود، بخشی از آن (از جمله ایوان جنوبی) تخریب شد، ولی در دوره‌های پسین ترمیم شده است.
جا نمایی مسجد جامع قزوین روی نقشه
نمایی از گنبد زیبای مسجد جامع قزوین، عکس از امین رحمانی
اطلاعات معماری
این مکان مقدس در چهار جهت در ورودی و صحن دارد که در هر کدام از صحن‌ها ایوان بسیار بزرگی ساخته شده است. عالی‌ترین معماری اسلامی و سنتی را می‌توان در گنبد بسیار زیبای مسجد و در مناره‌ها و صحن‌های آن مشاهده كرد. سبک معماری آن به دوران سلجوقی و صفویه برمی‌گردد. گنبد فیروزه‌ای و مناره‌های کاشی‌کاری شده مسجد با ارتفاع زیاد از دوردست چشم‌ها را به خود جلب می‌کند. این بنای عظیم و تاریخی وسعتی بیش از ۳۵۰۰ متر دارد.
نمایی از دید بالای مسجد جامع قزوین، عکس از عرفان دادخواه
گنبد بزرگ مسجد آجری بوده و در قسمت جنوبی مسجد واقع شده است. این گنبد موقعی كه از پائین به آن نگاه می‌کنیم، بسیار مرتفع و بزرگ با تزئینات زیبا و چشم‌نواز است. در قسمت جنوبی مسجد محرابی زیبا پوشیده از سنگ مرمر درست شده است که اطرافش را با کاشی‌های رنگارنگ تزئین کرده‌اند و در فاصله کمی از آن منبری از جنس سنگ وجود دارد که خیلی هم زیبا است. روی دیوار آن در جاهای خاص به شکل کتیبه وجود دارد که روی هر کدام از آنها به خط‌های زیبای قدیمی گچبری شده است.
عکس از خبرگزاری مهر (عکاس: عرفان دادخواه)
روی یکی از این کتیبه‌ها سوره مبارکه بقره به طور کامل به صورت برجسته نوشته شده که دو سمت محراب را در بر گرفته است. بنا به گفته‌ها، بنای مسجد عتیق تا قبل از دوران صفویه به این وسعت نبوده، بلکه خیلی کوچک بوده و پس از حمله مغولان به ایران به آتش کشیده می‌شود، اما آسیب جدی نمی‌بیند. در دوران حکومت صفویه بازسازی شده و بر بنای آن نیز افزوده می‌شود. در زمان قاجاریه و در دوره حاکمیت سعدالسلطنه نیز قسمتی از بنا بازسازی می‌شود که به شکل کنونی درآمده است.
عکس از خبرگزاری مهر ، تصویری از ایوان اصلی مسجد جامع قزوین
کتیبه‌هایی که در این مسجد باشکوه قرار دارد به ۵ ردیف نیز به خط کوفی گلدار نسخ و ثلث در این مکان دیده می‌شود.ایوان‌ها در دوره صفویه ساخته شده اما ایوان شرقی در دوره قاجار بازسازی گردید.آثار معماری چند دوره در این بنا مشاهده می‌گردد و قدیمی‌ترین بخش آن متعلق به سده‌ی دوم اسلامی است. ایوان‌ها در دوره صفوی بازسازی شده اما ایوان شرقی در دوره قاجار مرمت شده است. ساخت مقصوره خمارتاشی در ضلع جنوبی مسجد به دستور امیر خمار تاش ابن عبداله عمادی، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی به سال ۵۰۰ هجری قمری انجام شد.
عکس از خبرگزاری مهر ، نمایی از تزئینات سر در ورودی و کاشی کاری‌های بسیار زیبای آن
اطلاعات تاریخی
براساس روایت‌های تاریخی این مسجد به دستور هارون الرشید در سال ۱۹۲ هـ .ق ساخته شده و به روایتی دیگر به دستور هارون‌الرشید، قاضی ابوالحسن محمد بن یحیی بن زکریا و صاحب ابی العباس بن سریح ساخته شده که بعدها به «طاق هارونی» معروف شد و در سال ۳۹۳ هجری قمری به همت ابواحمد کسائی و ساوة منادی مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت. در سال ۴۱۳ هجری قمری به فرمان سالار ابراهیم مرزبان طبقات صحن بزرگ، دوباره ساخته شد و در سال ۵۰۹ هجری قمری امیر زاهد خمار تاش بن عبدالله عبادی ساختمان مقصوره بزرگ و گنبد و صحن و مدرسه و خانقاه و چاه خانه مسجد را ساخت و در سال ۵۴۸ (ه.ق) ملک مظفرالدین الب ارغون بن تعش، سراچه جداگانه دیگری رو به قبله بنا کرد که در آن مجلس تفسیر و حدیث برگزار می‌شد و سرانجام در دوره صفویه بخش‌های وسیعی به این مسجد از جمله ایوان‌ها، مناره‌ها و رواق‌ها افزوده شد.
نمایی از برش مسجد جامع قزوین
ایوان شمالی در زمان شاه تهماسب صفوی ساخته و در دوره قاجار بازسازی شد. در هر دو سوی هر ایوان، رواق‌های ساخته شده که هر کدام به نام امام جماعت آن زمان که در این مسجد پیش‌نماز بوده، نامگذاری شده است. بین رواق‌های جنوبی، دو صفه یکی بنام طاق هارونی و دیگری بنام طاق احمدیه یا طاق حلاج قرار دارد. ایوان شرقی مسجد بین سال‌های ۱۳۱۳ - ۱۳۱۲ هـ .ق توسط باقرخان سعدالسلطنه فرماندار قزوین و به دستور و هزینه میرزا علی‌خان اتابک دوباره ساخته شده است. رواق واقع در ایوان جنوبی و نیز سرداب را سعدالسلطنه به سال ۱۳۱۳ -۱۳۱۲ هـ .ق و رواق واقع در جنوب ایوان غربی را حاج محمدعلی از تجار قزوین در سال۱۳۲۰ هـ .ق ساخته‌اند.
تصویری از کاشی کاری مسجد
طاق هارونیه
این بخش متصل به دهلیز ورودی شرقی و از خشت خام، قطع بزرگ و گل ساخته شده است. مقصوره خمار تاشی یا طاق جعفری در پشت ایوان جنوبی واقع شده که از بخش‌های باقی‌مانده از دوره سلجوقی است که به دست امیرخمارتاش در دوره ملک شاه سلجوقی ساخته شده است. این مقصوره به صورت مربع بوده و دارای طاق نماهایی در اطراف است و در قسمت جنوبی آن محرابی از سنگ مرمر با کاشی‌های رنگارنگ تزئین شده و در سمت جنوبی محراب، منبری سنگی دیده می‌شود. برفراز شبستان مقصوره، گنبد باشکوهی از دوره سلجوقی به صورت دوپوش دیده می‌شود. در داخل با نیم طاق‌های زیبایی در چهار گوشه داخلی طاق ساخته شده است. سطح خارجی گنبد با کاشی‌کاری و طرح‌های زیبایی پوشش یافته است. در طرفین شبستان زیر گنبد امیرخمارتاش، دو شبستان دیگر نیز بنا کرده که محل آنها امروزه به آتشکده معروف است. این مسجد در قرن هفتم هجری، درهای متعدد داشته اما امروزه تنها دو در تودرتو، در مشرق و در دیگر در شمال غربی قرار دارد. در شرقی و اصلی مسجد، سردری باشکوه و مجلل دارد.
عکس از خبرگزاری مهر، مسجد جامع قزوین
کتیبه‌های مسجد
کتیبه تاریخی سردر مسجد فرو ریخته و تنها عبارات کوتاهی از آن باقی مانده است: «به سر کاری کیخسرو غلام خاصه شریفه به اتمام رسید. کتیبه حاج محمد صالح قزوینی ۱۰۷۴» دری که در جهت آخرین طاق‌نمای شمالی در سال ۱۲۷۲ هـ .ق باز شده، بالای این درگاه کتیبه‌ای قرآنی که از کاشی لاجوردی است، دیده می‌شود. در ایوان جنوبی، در طبقه دوم ایوان، پنج غرفه بنا شده که راه دسترسی به آنها از طریق یک پلکان است. بین این دو طبقه کتیبه‌ای باریک و سر‌تا‌سری به خط نستعلیق و به رنگ لاجوردی در کاشی لیموئی رنگ قرار دارد که متن آن ساخت ایوان به سال ۱۰۶۹ هـ .ق توسط شاه عباس دوم است. در بالای غرفه‌های فوقانی، کتیبه دیگری به خط نسخ عالی «سوره جمعه» به رنگ طلایی در کاشی لاجوردی نقش شده و در آخر آن عبارت «غلام شاه ولایت شریف کاشی پز» آمده است. در طرفین در گاههای مقصوره زیرگنبد، لوحه‌هایی از سنگ مرمر نصب شده که بر آن کتیبه‌هایی ازدوره صفویه و قاجاریه در خصوص معافی و پاره‌ای تحمیلات و عوارض نوشته شده است. ساخت مقصوره خمارتاشی در ضلع جنوبی مسجد به دستور امیر خمار تاش ابن عبداله عمادی، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی به سال ۵۰۰ هجری قمری انجام شد. کتیبه‌هایی به ۵ ردیف نیز به خط کوفی گلدار، نسخ و ثلث در این مکان دیده می‌شود.
عکس از خبرگزاری مهر (عکاس: امین رحمانی)
در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین ضمن مرمت مناره غربی مسجد جامع موزه سنگ و سفال را در شبستان غربی این مسجد تاریخی افتتاح کرد. در این موزه انواع سفالینه‌ها، سنگ نگاره‌ها، ارسی، کاشی و انواع گچبری‌ها در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.
نشانی اثر: ایران، استان قزوین ، شهرستان قزوین
دوره اثر : قرون اولیه اسلامی و دیلمیان و سلجوقیان و صفویان و قاجاریان
اشخاص مرتبط با اثر: هارون‌الرشید بانی اولیه مسجد بوده است و بعدها افراد متعددی در ساخت و ترمیم مسجد نقش داشته‌اند.
شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۱۲۱
عکس‌های گالری از ایرنا (عکاس: امین رحمانی)
$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});
نویسنده: پریسا همایونی