شهر بیستون در ۳۰ کیلومتری شرق استان کرمانشاه بر سر راه ھمدان در ۴۷ درجه و ۲۷ دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد. این دشت دارای ۱۳۲۰ متر ارتفاع از سطح دریا است به طوریکه وضعیت استثنایی کوه بیستون موجب شده تا بسیاری آن را دروازه زاگرس نامند. این شهر به خاطر وجود کوه بیستون و کتیبه معروف داریوش هخامنشی شهرت زیادی دارد. مجموعه تاریخی و فرهنگی بیستون در محدوده‌ای به طول ۵ کیلومتر و عرض ۳ کیلومتر قرار دارد. این مجموعه با آثاری از دوره پیش از تاریخ نوسنگی تا دوره قاجار در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شده است. از جمله این آثار، کاروانسرای بیستون است که در دامنه کوه و رو به دشتی سرسبز و پهناور قرار دارد.
کاروانسرای بیستون معروف به کاروانسرای شاه عباسی، از جاهای دیدنی کرمانشاه است و در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه و در محل روستای بیستون کھنه در مقابل فرهاد تراش (نقش برجسته مشهور داریوش بر سینه کوه بیستون)، در محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون قرار دارد. این کاروانسرا به سبک چھار ایوانی دارای ۶٠/٨٣ متر طول و ۵٠/٧۴ متر عرض است. در چھار گوشه این بنا، برج‌ھایی قرار دارد؛ برج‌ھای ضلع غربی مدور و برج‌ھای ضلع شرقی ھشت ضلعی است.
دیوار محیطی این کاروانسرا از داخل و خارج تا کف طاق نماھا با سنگ‌ھای تراشیده و از کف طاق نماھا به بالا با آجر ساخته شده است. دروازه ورودی این کاروانسرا به عرض ٣/۵٠ متر در ضلع جنوبی است. در ھر طرف این دروازه ھفت طاق نما قرار دارد. پس از دروازه، فضایی سرپوشیده با طاق جناغی دیده می‌شود که در طرفین آن، دو ایوان با طاق ھلالی است.
در ابتدای این ایوان‌ھا، راه‌پله‌ای برای ورود به پشت‌بام ساخته شده است. این فضای سرپوشیده به یک فضای ھشت ضلعی با طاق گنبدی منتھی می‌شود. در طرفین این فضای ھشت ضلعی، دو ایوان وجود دارد و ھر یک از این ایوان‌ھا دارای سه درگاه است. این فضای گنبددار به حیاط کاروانسرا راه دارد. در ھر یک از اضلاع کاروانسر، شش اتاق چھار ضلعی قرار دارد. در جلوی ھر یک از اتاق‌ھا ایوان سنگ‌فرشی دیده می‌شود. در چھار کنج حیاط نیز چھار ایوان شش ضلعی وجود دارد. در ضلع مقابل درگاه ورودی کاروانسرا، شاه نشینی ساخته شده است. در پشت اتاق‌ھای کاروانسرا نیز اصطبل‌ھای درازی ساخته شده است.
این کاروانسرا به دستور شاه عباس اول صفوی ساخته شد. با توجه به کتیبه‌ای که از شاه سلیمان صفوی (١١٠۵-١٠٧٧ ه.ق) در این بنا باقی مانده، به نظر می‌رسد بنای این کاروانسرا در زمان پادشاھی شاه سلیمان و صدارت شیخ علی خان زنگنه خاتمه یافته است. این مکان در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و صدرات میرزا آقا خان نوری توسط حاجی جعفرخان معمار باشی اصفھانی مورد مرمت قرار گرفت.
سبک و سیاق این کاروانسرا، مطابق با الگوی معماری کاروانسراهای دوره صفوی است. تا سال‌های اخیر این کاروانسرا در دست قوای نظامی و انتظامی بود و طبیعتا آسیب‌هایی را هم متحمل شده بود، اما پس از نامزدی مجموعه تاریخی بیستون برای ثبت در فهرست میراث جهانی به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد، این سازمان نیز آن را مرمت کرد تا امروزه پذیرای گردشگران و میزبان برنامه‌های فرهنگی باشد. این اثر در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۵۳ با شمارهٔ ثبت ۹۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از آنجا که کاروانسرای بیستون تقریبا در منتهی الیه غربی مجموعه آثار تاریخی بیستون قرار گرفته، گاهی گردشگران دیدن آن را از دست می‌دهند. حال آن که علاوه بر ساختمان کاروانسرا، محیط طبیعی پیرامون آن نیز به‌ویژه در فصل بهار تماشایی است.
در حال حاضر هتل بین المللی لاله بیستون در این کاروانسرا واقع شده است. این اثر تاریخی با مساحتی بیش از ۶۰۰۰ متر مربع، به فرم چهار ایوانی ، با ظرفیت پذیرش ۱۰۰ میهمان، دارای ۲۰ واحد پذیرایی استاندارد و سوییت‌های رویال و امپریال با طراحی سنتی و برخواسته از معماری اصیل دوران صفوی است و شرایط حضور گردشگران داخلی و خارجی را به بهترین شکل ممکن فراهم آورده است.
عکس‌های گالری از فرزاد منتی
نویسنده: بهاره غنچه