کلیسای هوانس مقدس یکی از کلیساهای ارامنه کاتولیک است و نام آن از اسم یکی از حواریون عیسی به نام یوحنا که ارامنه به آن «هوانس» می‌گویند، گرفته شده است. این کلیسا که از جاهای دیدنی مراغه به شمار می‌شود، در خیابان امام (با نام قدیمی ارمنستان) واقع شده و تنها کلیسای موجود در این شهر است.
تاریخ بنای این کلیسا را قرن ۵ و ۶ میلادی می‌دانند. بنای اصلی کلیسا بارها بر اثر عوامل مختلف تخریب شد و بنای فعلی در سال ۱۸۴۰ میلادی به ابتکار سردار سامسون خان و توسط معماران روسی و فرانسوی ساخته شد. بنا به صورت مستطیل با نمای آجری ساخته شده است. کلیسای هوانس مراغه در دوران حکومت ایلخانان مغول از موقعیت خاصی برخوردار بوده است، ولی در زمان حاضر این کلیسا به‌دلیل مهاجرت ارامنه به تهران و شهرهای دیگر، عملا بدون استفاده باقی مانده است.
کلیسای هوانس شامل سه بخش، محل اسکان اسقف اعظم، مدرسه و محل روشن‌کردن شمع و عود است که برخلاف عرف رایج در کلیسا سازی، دارای پلان مربع القاعده است. مدخل این کلیسا در ضلع غربی و ورود به داخل آن از طریق درگاه زیر طاق گنبدی صورت می‌گیرد. سردر ورودی کلیسا دارای گنبد رک هرمی با روکش شیروانی است و ناقوس کلیسا نیز در این محل واقع شده است.
فضای اصلی کلیسا مستطیلی شکل است که عبادتگاه یا محراب در ضلع شرقی آن واقع شده و مرکب از سه طاق نما با قوس جناغی است. طاق نمای میانی از دو طاق نمای طرفین بزرگتر بوده و در داخل این طاق نما دو پنجرهٔ مستطیل شکل وجود دارد که با شیشه‌های الوان مزیّن شده‌اند. طاق نمای میانی دارای طاق جناغی و طاق نماهای طرفین دارای گنبد کوچکی است. ایوان آجری بنا به وسیله دو راه پله به برج ناقوس کلیسا که به صورت ستاره‌ای ۱۶ ضلعی است و ۱۲ متر ارتفاع دارد، راه می‌یابد.
در ضلع شمالی و جنوبی بر روی دیوارها و تاقچه‌ها، نغول‌های کم‌عمقی جهت عرضه عکس‌های یادبود تعبیه شده است. نور داخل کلیسا از درب ورودی و پنجره‌های کوچک ضلع شرقی، شمالی و جنوبی تامین می‌گردد.
نویسنده: علی شمس محمدی