مسجد جامع شوشتر از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی شوشتر به شمار می‌رود و در خیابان مسجد جامع شوشتر قرار دارد. این مسجد در زمان خلیفه عباسی المعتزبالله شروع به احداث شده و در زمان خلیفه عباسی المسترشد بالله به سرانجام رسیده است. این بنا از دو محراب خارجی و داخلی و از ۱۲ ستون در شمال و ۸ ستون در جنوب تشکیل شده است.
مسجد جامع شوشتر از مساجد تاریخی شوشتر است که در قسمت غربی این شهر قرار دارد. این مسجد با توجه به کتاب‌های تاریخی در سال ۲۵۴ هجری قمری در دوره سیزدهمین خلیفه عباسی، المعتزبالله که در زمان امام حسن عسکری حکومت می‌کرد، شروع به ساخت شده و پس از گذشت سال‌ها، به وسیله خلیفه دیگر عباسی، المسترشد بالله به پایان رسیده است. هم‌اکنون اداره اوقاف مالکیت مسجد را به عهده گرفته است. این مسجد قدمتی ۱۲۰۰ ساله دارد و پس از مسجد جامع یزد قدیمی‌ترین مسجد جامع ایران است.
شواهد نشان می‌دهد بنای اولیه مسجد به شیوه منسوب به عربی، شامل یک شبستان در طرف قبله ساخته شده و احتمال آن می‌رود در اضلاع دیگر صحن رواقی بنا شده بود. شبستان مسجد با توجه به تذکره شوشتری تیرپوش بوده است. ولی در زمان صفوی و در سال ۱۰۸۸ هجری قمری تیرهای چوبی خراب شد که به همین خاطر طاق‌های آجری بر روی پایه‌های تشکیل یافته از قطعات سنگی، شبستان را تحت پوشش قرار داد. پس انتظار می‌رود بنای فعلی مسجد بیشتر متعلق به آثار دوره صفوی و پس از آن است و از بنای اولیه چیزی جز نقشه ساختمانی، بقایای کتیبه قسمتی از دیوار جانب قبله و دیوار شرقی بین گلدسته و منار و خود منار که در قرن هشتم هجری به بنای اولیه اضافه شده، بر جای نمانده است.
مسجد جامع شوشتر قدمتی ۱۲۰۰ ساله دارد و پس از مسجد جامع یزد، قدیمی‌ترین مسجد جامع ایران است
معماری مسجد
مسجد جامع شوشتر از ۱۲ ردیف ستون در سمت شمال و ۸ ستون در سمت جنوب تشکیل شده که ارتفاع هر یک از ستون‌ها تقریبا ۵ متر است. با توجه به قوس طاق‌ها و ایوان بلند و شبستان آن که در زمان ساسانیان و به سبک معماری احداث شده است، چنین برمی‌آید که بنا به اوایل اسلام متعلق است. مسجد حیاط بزرگ،ستون‌های قطور و بسیار محکمی دارد، به گونه‌ای که اندازه قطر هر ستون بیشتر از یک و نیم متر است.
بنای ساختمان اغلب از سنگ و آجر تشکیل یافته است. منبری قدیمی که قدمت آن را ۷۰۰ سال نوشته‌اند و قدیمی‌ترین منبر ایران است، در این مسجد وجود دارد. نوشته‌هایی به خط کوفی از جنس تخته در سمت راست منبر بریده شده است. مردم به این منبر بسیار معتقد هستند و به همین خاطر در روزهای خاصی از سال در این منبر شمع روشن می‌کردند و به این منبر دخیل می‌بستند. ولی در یکی از روزها منبر آتش گرفته و بخشی از آن می‌سوزد. چندی پیش اداره میراث فرهنگی شوشتر اقدام به مرمت کتیبه‌های ادوار اولیه اسلام و نیز منبر چوبی کرد. جالب است بدانید که قدیمی‌ترین کتیبه مسجد که مربوط به قرن چهارم هجری قمری بوده است؛ بر اساس آن مردم شوشتر از پرداخت مالیات گاو و گوسفند معاف شده‌اند.
مسجد جامع شوشتر دارای قدیمی‌ترین منبر ایران است
دو محراب در این مسجد تاریخی وجود دارد که یکی از محراب‌ها داخل مسجد و دیگری خارج مسجد قرار دارد. در فصل‌های سرد سال نماز جماعت را در محراب داخلی و در فصل‌های گرم سال نماز را در محراب خارجی می‌خواندند. این محراب دارای پایه‌های پافیلی در کنار خود است که خبر از معماری پیش از اسلام می‌دهد. آجرچینی خاص در سقف این محراب وجود دارد که باعث شده نقش ۱۲ نام علی (ع) در این محراب هر بیننده‌ای را متوجه خود سازد. معماری خاص این بنا سبب مرکزیت ویژه شوشتر در قرن‌های ابتدایی اسلام شده است.
عکس: مصطفی غلام نژاد
شبستان مسجد از ۴۸ ستون سنگی و سقف‌های گنبدی بین ستون‌ها تشکیل یافته است. منبری چوبی و کتیبه‌هایی که با خط ثلث، کوفی و نستعلیق نوشته شده، در این شبستان وجود دارد. دیواره‌های بیرونی بنا از ستون‌های سنگ تراشیده با طاق رومی بلند و بعضی نقوش لچکی در روی بعضی از ستون‌ها تشکیل شده است. آثار مناره زیبایی از قرن هشتم در ضلع شرقی مسجد، وجود دارد که ۲۶ متر از ارتفاع مناره باقی مانده بود، ولی امروزه فقط ۱۶ متر آن بر جای مانده است. کتیبه تاریخی این مناره بر لوحی سنگی در سمت بالای مناره قرار دارد که روی کتیبه نام بانی مناره را سلطان اویس بن حسن ایلکانی نوشته‌اند.
لغت نامه دهخدا در توصیف این مسجد چنین نوشته است که پس از مسجد کوفه، قبله این مسجد از تمام مساجد دیگر در اعتدال است.
هر اقدامی که در مسجد توسط خلیفه عباسی انجام می‌شد، کتیبه‌ای بر مسجد به وسیله همان خلیفه نصب می‌شد. بسیاری از فرمان‌های حکومتی و روایات زیادی در قالب کتیبه‌های خطی و سنگ نوشته بر دیوار حکاکی یا نصب شده که در حال حاضر فقط ۱۹ کتیبه بر جای مانده است و بسیاری از آن کتیبه‌ها در تعمیرات دهه ۴۰ و بعد از آن نابود شده است. بعضی از این دستورها نظیر فرمان ممنوعیت شرب خمر و کبوتر بازی بوده است و بعضی دیگر به دستوراتی حکومتی درباره قلعه سلاسل مربوط می‌شود که با خط کوفی و زیبا روی سنگ حک شده و در دهه ۲۰ در مسجد جامع در قابی گرفته شده است.
قبر مؤلف تذکره شوشتر، سیدعبدالله جزایری و پدرش سیدنورالدین - به ترتیب، متوفی ۱۱۷۳ و ۱۱۵۸ ه.ق در ضلع شرقی صحن مسجد قرار دارد.
مسجد جامع شوشتر با شماره سند ۲۸۶ در تاریخ ۲۹ آذر ماه سال ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موقعیت مسجد جامع شوشتر روی نقشه
$('.map-container')
.click(function(){
$(this).find('iframe').addClass('clicked')})
.mouseleave(function(){
$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});
نویسنده: فرناز رهبران رنجبر