استان قم به دلیل پیشینه‌ی بلند تاریخی، آثار و عمارت‌های قدیمی بسیاری را می‌توان مشاهده کرد که با گذر زمان، همچون دُری ناب، بر ارزش و شکوه آن‌ها افزوده می‌شود. مقابر باغ گنبد سبز، مسجد جامع قم، خانه‌ی ملاصدرا، قره تپه‌‌ی قمرود، کاروانسرای دیر گچین، دریاچه‌ی نمک حوض سلطان، میل بابک و بسیاری دیگر از جمله آثار و عمارت‌های تاریخی این ناحیه از کشور است که با حضور در هر یک، عظمت، هویت و اصالت تمدن و فرهنگ ایرانی در قالب هنر و ذوق معماری، قابل لمس خواهد بود.
موقعیت جغرافیایی کوه خضر نبی
$('.map-container')
.click(function(){
$(this).find('iframe').addClass('clicked')})
.mouseleave(function(){
$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});
کوه خضر نبی از جاهای دیدنی قم است و در ۶ کیلومتری مرکز شهرستان قم به سمت جنوب و در نزدیکی شهرک ایثار قرار دارد. از دیگر مکان‌های تاریخی و مهمی که در نزدیکی این مکان زیبا و روحانی وجود دارد، مسجد مقدس جمکران است که خوشبختانه به همت مسئولان این استان، مسیر عبور این مسجد را در دامنه‌ی کوه خضر طراحی و احداث کردهاند. با این روش، بازدیدکنندگان و زائران می‌توانند هر دو مکان را با خیالی آسوده زیارت و سیاحت کنند.
تاریخچه کوه خضر نبی
طبق اظهار نظر مورخان و باستان‌شناسان، به نظر می‌رسد که در حدود ۳ هزار سال پیش، در قله کوه خضر غاری وجود داشته که احتمالا محل نیایش و عبادت حضرت خضر نبی (ع) بوده است. غاری که امروزه به مسجدی کوچک تبدیل شده است. البته در دورانی که شهرستان قم مانند امروز گسترش نیافته و تا دامنه این کوه پیشروی نکرده بود، بسیاری از عارفان، زاهدان و سالکان از این مکان به عنوان مکانی امن و خلوتگاهی روحانی و معنوی برای انجام عبادات عاشقانه و عارفانه‌ی خود بهره می‌بردند.
وجه تسمیه نام کوه خضر نبی
این کوه به دلیل اینکه محل عبادت حضرت خضر نبی بوده است، به این نام شهرت یافته و در سراسر ایران آن را به کوه خضر نبی می‌شناسند. سخنان گوهربار فراوانی از ائمه‌ی معصوم (ع) نیز در مورد حضرت خضر (ع) ثبت شده است.
مستندات تاریخی و مذهبی درباره کوه خضر نبی
به عنوان نمونه حضرت امام صادق (ع) ایشان را از پیامبران الهی برشمرده و از معجزات وی به سبزی و خرمی زمین‌های خشک و بی آب و علف، پس از حضور و نشستن ایشان در آن مکان‌ها اشاره کردهاند. به همین دلیل است که نام آن بزرگوار به خضر یعنی سبز و خرم، شهرت یافته است. نام اصلی حضرت خضر (ع) «تالیا بن ملکان بن عامر بن ارفخشید بن سام بن نوح (ع)» بیان شده است. در سخن دیگری از امام صادق (ع)، خضر (ع) عالم الهی معرفی شده‌اند که حضرت موسی (ع) به زیارت ایشان شتافت و در آیات قرآن کریم نیز بدون اینکه نامی از این پیام‌آور الهی ذکر شود، از وی با عباراتی زیبا و ستودنی، مدح و تمجید به عمل آمده و به همراهی حضرت خضر نبی با حضرت موسی (ع) نیز اشاراتی صورت گرفته است.
عمر طولانی و عدم فوت حضرت خضر نبی (ع) تا دمیده شدن در صور، از مهم‌ترین ویژگی‌های ایشان است که در برخی از احادیث ائمه‌ی اطهار، نقل قول‌ها و صحبت‌های عالمان دینی و مذهبی مشاهده می‌شود. همچنین، طبق مندرجات برجای‌مانده در کتاب‌های حدیث، به نظر می‌رسد که وی در مراسم عید غدیر خم که در این سرزمین رخ داد، در مجالس سوگواری حضرت پیامبر اکرم (ص) و در هنگام شهادت امیرالمومنان حضرت علی (ع) حضور یافته است. امام رضا (ع) نیز در باب ایشان می‌فرمایند:
حضرت خضر (ع) از آب حیات نوشیده و زنده است و تا زمانیکه در صور دمیده شود، از دنیا نخواهد رفت. او نزد ما می‌آید و به ما سلام و درود می‌فرستد. به گونه‌ای که تنها صدایش را شنیده و چهره‌اش را نمی‌بینیم. همچنین این پیامبر الهی در مراسم حج حضور داشته و تمامی مناسک آن را انجام می‌دهد. در روز عرفه نیز در سرزمین عرفات ایستاده و برای برآورده شدن دعای مومنان آمین می‌گوید.
در حدیث معتبر دیگری از حضرت علی (ع)، احداث مسجدی در جوار کوه خضر نبی عنوان شده است که مکانی برای یاران خاصه‌ی حضرت مهدی (عج) است. در کتاب انوارالمشعشعین، جلد یک، صفحه‌ی ۴۵۴، فصل دهم، نور سوم، می‌توان توضیح کاملی را در مورد این حدیث، دریافت کرد.
در جایی دیگر، استاد مجاهدی می‌فرمایند:
زمانی که آیت الله مجتهدی در شهر مقدس قم سکونت داشتند، مسجد واقع در کوه خضر به صورت اولیه‌ی خود و بسیار ساده و معنوی بوده و ایشان با این مکان و مسجد مقدس جمکران، انس و الفتی مثال زدنی داشتند. به گونه‌ای که این عالم بزرگوار اوقات بسیاری را در این مکان جهت عبادت و راز و نیاز با معبود خویش، می‌گذراند.
در روایات اسلامی نیز از کوه خضر نبی به عنوان کوهی سفید در اطراف قم و نزدیکی روستایی قدیمی که در نزدیکی مسجد جمکران است، سخنان متعددی به یادگار مانده است. برخی از راویان معتقدند که هنگام ظهور حضرت حجت (عج)، پرچم ایشان را بر فراز این کوه برافراشته می‌کنند. همچنین، طبق روایت یکی از نشانه‌های نزدیک شدن ظهور حضرت مهدی (عج)، رونق یافتن این مکان روحانی خواهد بود.
معماری کوه خضر نبی
ارتفاع کوه خضر نبی از سطح دریا تقریبا ۱۰۹۰ متر برآورد شده است. مسئولان گردشگری و شهرداری استان قم، برای تسهیل در رفت و آمد زائرین و بازدیدکنندگان این اثر تاریخی، مسیری پله‌مانند را برای آن طراحی کردهاند که تردد را برای تمامی سنین از جمله کودکان و کهنسالان، ممکن ساخته است. کوه سفید که نام دیگر این منطقه‌ی تاریخی است، ارتفاع زیادی ندارد و از مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌توان به اشراف کامل شهر هنگام حضور برفراز آن اشاره کرد. چشم‌انداز زیبا و حیرت‌انگیز آن نیز به گونه‌ای است که توجه و نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و مدت‌ها آدمی را محو تماشای مناظر بی‌نظیر کوه و اطراف آن می‌کند.
ناهمواری‌های بسیاری به دلیل وجود سنگ‌های تیز در پیرامون و پیکره‌ی کوه خضر ایجاد شده، که نمایی قابل توجه را برای آن به ارمغان آورده است. در گذشته بالا رفتن از آن امری مشکل و بسیار خطرناک بود، ولی امروزه با همت و تلاش مسولان استان قم، تغییراتی در آن ایجاد شده که می‌توان به مسطح کردن سطح قله‌ی کوه، ایجاد امکاناتی برای بازدیدکنندگان و زائران از جمله آب شرب، سرویس بهداشتی، تلفن همگانی، برق و ... اشاره کرد. بسیاری از افرادی که به سفر حج مشرف شده‌اند، با حضور در این مکان مقدس، به دلیل شباهت بسیار آن به غار حرا، یاد و خاطرات آن سفر معنوی را در ذهن خود مرور می‌کنند. به دلیل موقعیت جغرافیایی کوه خضر و ارتفاع آن از سطح زمین، دمایی متفاوت و در عین حال بسیار مطلوب‌تر از شهرستان قم را در این مکان تجربه خواهید کرد.
شرایط اقلیمی کوه خضر نبی
همچنین، این منطقه از استان، آب و هوایی خنک در تابستان و سرمایی شدید در زمستان دارد. در بخش‌های جنوبی قله‌ی کوه، پرتگاهی مهیب وجود دارد که دره‌هایی با شیب زیاد دارد؛ مسئله‌ای که اگر هنگام عبور از آن با بی‌دقتی زائران و مسافران همراه شود، نتیجه‌ای تاسف‌بار را به همراه خواهد داشت. به ارتفاع ناهمواری‌های موجود در کوه از نواحی شمالی دامنه به سمت جنوبی آن، افزوده خواهد شد که همین امر از دلایل حضور پرتگاه و دره‌های ذکر شده است.
روستایی بدون سکنه و تقریبا مخروبه در دامنه‌ی کوه خضر مشاهده می‌شود که طبق اظهارات مسولان استان، دلیل آن استخراج اندک مس از معدن واقع در آن ناحیه بیان شده است. علاوه بر این، به دلیل قرار گیری کوه در ناحیه خاص جغرافیایی، می‌توان آن را در تمامی کمربندی‌ها، نواحی مختلف شهرستان قم و گلوگاه‌های این منطقه از کشور مشاهده کرد که از ویژگی‌های منحصر به فرد آن است.
طبق اظهار نظر مدیر کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان قم، کوه خضر نبی آرامگاه بیشترین تعداد شهید گمنام در سراسر کشور است. پیکرهای پاک این بزرگواران در دامنه‌ی کوه فضایی عرفانی و معنوی را برای اهل دل و زائران به ارمغان آورده است.
نویسنده: محبوبه حسنی