مقبره‌ی دو کمال تبریز آرامگاه کمال‌الدین مسعود خجندی، شاعر نامدار قرن هشتم و نهم هجری و کمال‌الدین بهزاد، نقاش و نگارگر قرن دهم هجری، یکی از جاهای دیدنی تبریز است و به همین دلیل به نام «دو کمال» شهرت یافته است. طبق اسناد تاریخی موجود، علاوه بر این نقاش و شاعر بزرگ، آرامگاه جمعی از هنرمندان تبریزی از جمله نظام‌الدین سلطان محمد نقاش، استاد سلطان محمود مجلد (استاد جلدساز دوره‌ی صفوی)، مولانا طوسی و مولانا شروانی است، اما امروزه محل دقیق دفن آن‌ها مشخص نیست.
موقعیت جغرافیایی
مقبره یا باغ دو کمال در یکی از قدیمی‌ترین باغ محله‌های شهر تبریز به نام بیلانکوه واقع شده است. بیلانکوه در قسمت شرقی تبریز و مابین چهارراه آبرسان و چهارراه عباسی قرار دارد.
تاریخچه و هنرمندان مدفون در این مقبره
در مورد شکل‌گیری باغ دو کمال، در تاریخ آمده است که کمال‌الدین مسعود خجندی که اهل تاجیکستان بود، هنگام بازگشت از سفر حج، به تبریز و فرهنگ مردم این شهر علاقه‌مند شده و آن جا ماندگار می‌شود. وی که از شاعران و غزل‌سرایان سرشناس بود، تحت حمایت سلطان حسین جلایری قرار گرفت و به دلیل علاقه خاص ایشان به کمال‌الدین، در محله بیلانکوه باغچه‌ای را به عنوان هدیه، پیشکش این شاعر کرد و در آن خانقاهی برای وی ساخت. این باغ، باغ کمال نام گرفت. کمال‌الدین خجندی در سال ۷۹۳ هجری قمری درگذشت و او را در خانقاه باغ خود به خاک سپردند.
خجندی اشعار بسیاری راجع به تبریز سروده که یکی از زیباترین آن‌ها این ابیات هستند؛
تبریز مرا راحت جان خواهد بود پیوسته مرا ورد زبان خواهد بود
گر سر نکشم آب چرنداب و گجیل سرخاب ز چشم من روان خواهد بود
وی همچنین علاقه‌ی زیادی به باغ خود و محله‌ی بیلانکوه داشت که می‌توان آن را در شعر زیر به وضوح دید:
زاهدا تو بهشت جوی كه كمال ولیانكوی خواهد و تبریز
سالانه حدود ۵۰ تا ۶۰ نفر از گردشگران تاجیکی برای زیارت هم‌وطن خود از این باغ بازدید می‌کنند.
کمال‌الدین بهزاد، نقاش و نگارگر دوره‌ی صفوی، اهل شهر هرات بود. شاه اسماعیل صفوی پس از تصرف هرات، این نقاش چیره‌دست را به پایتخت خود یعنی تبریز آورد. کمال‌الدین در این شهر مورد احترام همه‌ی مردم و بزرگان حکومتی بود. از معروف‌ترین آثار بهزاد می‌توان به نگاره‌های بنای کاخ خوریق، خلیفه در حمام، یوسف و زلیخا، جنگ شترها و نگاره‌های او در بوستان سعدی اشاره کرد. وی در سال ۹۴۲ هجری قمری در همین شهر درگذشت و او را در باغ کمال، کنار آرامگاه کمال‌الدین خجندی به خاک سپردند.
از دیگر هنرمندان دفن شده در این باغ می‌توان به نظام‌الدین سلطان محمد نگارگر، از هنرمندان برجسته‌ی نگارگری تبریز در عهد صفوی اشاره کرد. وی خالق نگاره‌های برجسته‌ی متعددی از جمله معراج پیامبر (ص)، پیرزن و سلطان سنجر و دربار کیومرث است. سلطان محمد در پیشرفت مکتب هنری تبریز در دوره‌ی صفوی نقش بسزایی داشته است به طوری که او را همپای کمال‌الدین بهزاد می‌دانند.
معراج پیامبر (ص)
پیرزن و سلطان سنجر
دربار کیومرث
سلطان محمد مجلد، هنرمند جلدساز عصر صفویه از دیگر بزرگان مدفون در باغ کمال است. در دوره‌ی صفوی سلطان محمد نقش زیادی در اعطای هنر کتاب‌سازی و کتاب‌آرایی داشت. استاد سلطان محمد، هنرمندی بسیار متواضع بود و به خاطر همین تواضع، نام خود را روی آثارش ذکر نکرده و شاید همین موجب گمنامی وی شده است.
مقبره‌ی دو کمال به مرور زمان به گورستانی متروکه و گمنام تبدیل شد. در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی این باغ توسط اهالی این منطقه کشف و در دهه‌ی ۵۰ با همت انجمن آثار ملی کشور مرمت شده و لوح یادبودی در آن نصب شد.
کاربری باغ دو کمال
از چند سال پیش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی اقدام به احداث مجموعه‌ای بسیار زیبا با سبک سنتی کرده و این باغ را به دانشگاه تبدیل کرده است و امروزه آن را دانشگاه دو کمال یا مرکز آموزش نگارگری می‌نامند. این مجموعه با وسعت ۶۰۰۰ متر مربع شامل چندین کلاس، آتلیه، کتابخانه‌ی تخصصی، گالری نمایشگاهی، موزه‌ی تخصصی نگارگری، بخش اداری و پارکینگ است و در محوطه تندیس‌های کمال‌الدین خجندی و کمال‌الدین بهزاد نصب شده است. بنای مقبره تقریبا وسط باغ قرار گرفته و در ورودی این بنا در قسمت شمالی باغ قرار دارد. مقبره‌ها در قسمت پایینی و زیرزمین ساختمان قرار دارند.
عکس‌های گالری از سید کاظم یوسفی
نویسنده: مینا رهبری