مقبره سعدالدین محمود بن عبدالکریم بن یحیی از عارفای بزرگ اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم و مشاهیر بزرگ آذربایجان شرقی در باغی معروف به گلشن راز در شهر شبستر قرار دارد. این آرامگاه علاوه بر شیخ محمود شبستری، عارف دیگری را با نام بها‌الدین یعقوب تبریزی، که گفته شده استاد شیخ محمود شبستری بوده، را در خود جای داده است. به این شکل، آرامگاه دارای دو سنگ قبر است. این آرامگاه به صورت معماری مجموعه‌ای ساخته شده و دارای جذابیت فوق‌العاده‌ای است. بنا به دلیل شهرت جهانی عارف بزرگ، شیخ محمود شبستری دارای اهمیت بسیاری است.
آرامگاه شیخ محمود شبستری
آرامگاه شیخ محمود شبستری در قرن هفتم ساخته شده است. آرامگاه مربوط به دوره ایلخانان است و در داخل بافت شهری شبستر قرار گرفته است. آرامگاه، به صورت مجموعه آرامگاهی ساخته شده است و یک ساختمان بزرگ را به خود اختصاص می‌دهد. این مجموعه معماری در باغ گلشن راز شبستر قرار دارد. شکل و طراحی مجموعه، به سبک معماری سنتی ایرانی-اسلامی است که مدفن شیخ در وسط آن به صورت نگین یک انگشتر قرار گرفته است.
شیخ محمود شبستری در زمان سلطنت شیخ محمد خدابنده و ابوسعید ایلخانی می‌زیسته است. این بنا در زمان قاجاریه توسط حاج میرزاآغاسی وزیر محمدشاه تجدید عمارت شده است. در سال ۱۲۶۷ هجری قمری دو قطعه سنگ نوشته مرمر با خط نستعلیق برجسته روی قبرها نصب شده است. سنگ مزار شیخ محمود شبستری سال وفات وی را ۷۲۰ هجری قمری ذکر کرده است. در کتاب روضات‌الجنان، شیخ ابی بابا و شیخ محمود شبستری معاصر یکدیگر بوده‌اند و در یک سال فوت کرده‌اند، بنابراین احتمالا شیخ محمود شبستری در حدود سنین۵۰ سالگی درگذشته است.
برخی سن وی را هنگام وفات ۳۳ سال ذکر کرده‌اند که به نظر درست نمی‌آید، چرا که به نظر می رسد در این سنین نمی‌توان چنین شهرتی در عرفان کسب کرد. قبر شیخ، در سال۱۲۹۷ هجری قمری بنا به فرمان میرزا حسین سپهسالار، مرمت شد.
در باغچه مقبره، چند قطعه سنگ حجاری شده وجود دارد که سه قطعه از آن‌ها جالب و دارای ارزش است. دو قطعه دیگر به شکل صندوق است که احتمالا از سنگ‌های پایه در ورودی باغچه بوده و دیگری پایه سنگی مقرنس مشعلی است که از نوع سنگ‌های کبود معمولی است.
امروزه مجموعه آرامگاه شیخ، به صورت یک مجموعه فرهنگی-هنری مورد استفاده قرار می‌گیرد و از جاهای دیدنی شبستر به شمار می‌رود. در حال حاضر در این مجموعه کلاس‌های مختلف علمی و فرهنگی برگزار می‌شود. مجموعه دارای کتابخانه عمومی و تخصصی در زمینه ادب و عرفان اسلامی، سالن کنفرانس و چایخانه سنتی نیز است. گفته شده در دهه هفتاد خورشیدی بر فضای آرامگاه افزوده شده و به وسیله خیرانی در شهر شبستر مجموعه آرامگاه از نظر فیزیکی مرمت شده است.
شیخ محمود شبستری
شیخ سعدالدین محمود شبستری ار عرفای قرن هفتم و هشتم هجری قمری است که در ایام سلطنت گیخاتو در شبستر متولد شد و در زمان سلطان محمد خدابنده و ابوسعید بهادر در شهر تبریز زندگی کرد و به شهرت رسید. شیخ به سفرهای بسیار رفت و با علمای حجاز و مصر و شام دیدار نمود و کسب دانش کرد. شیخ محمود شبستری در بیان شرح حال خود اشاره می‌کند که به کرمان نیز سفر داشته و در آنجا تاهل اختیار کرده و در کرمان داری فرزند شده است. فرزندان وی برخی نیز اهل قلم و کمالات بوده‌اند. شیخ محمود شبستری طبق نوشته سنگ قبرش در سال ۷۲۰ه.ق وفات کرده است. برخی تاریخ فوت وی بر مزارش را درست نمی‌دانند و احتمال می‌دهند که در طول زمان و به دلیل تجدید بناها، تغییر کرده باشد.
در مورد مذهب شیخ محمود شبستری نیز اختلافاتی وجود دارد. برخی وی را پیرو مذهب سنت دانسته‌اند و وی را معتقد به کلام اشعری تشخیص داده و برخی دیگر وی را پیروی شیعه اسماعیلیه معرفی کرده‌اند و علت آن را نوشتن تفاسیر اسماعیلیان بر گلشن راز شیخ ذکر کرده‌اند.
شهرت شیخ محمود شبستری بیشتر به واسطه داشتن مثنوی گلشن راز او است که در سال ۷۱۷ هجری قمری در پاسخ به سوال از مسایل عرفانی اهالی خراسان سروده است. این مثنوی دارای هزار بیت است و یکی از پرمغزترین کتاب‌های عرفانی محسوب می‌شود. این کتاب امروزه در مقطع دکتری رشته‌های ادبیات و عرفان و فلسفه تدریس می‌شود. اروپاییان گلشن راز را به زبان‌های انگلیسی و آلمانی ترجمه و چاپ کرده‌اند. مثنوی گلشن راز از قرن ۱۷ و ۱۸ در بین فلاسفه غرب، همچون کانت نیز مطالعه می‌شده است. این مثنوی سرشار از مضامین عرفانی و فلسفی است و یکی از آثاری است که در زمینه تفکر اسلامی بسیار محل توجه است.
شیخ علاوه بر کتاب گلشن راز، دارای مثنوی سعادت‌نامه نیز است. مثنوی سعادت‌نامه کتابی است عرفانی به نظم، که بر وزن حدیقه‌الحقیقه سنایی سروده شده است. این مثنوی دارای سه هزار بیت است که مشتمل بر حکایات و تمثیلات بوده و نیز شرح حال و آثار پنج نفر از عرفای مشهور تبریز در قرن ششم را در خود جای داده است. کتاب یک منظومه حکمی است و در هشت باب تنظیم شده است. علاوه براین شیخ دارای آثار دیگری به نثر نیز است.
شیخ محمود شبستری از علما و فضلای عصر خود بوده و به دلیل داشتن مثنوی گلشن راز، شهرت جهانی دارد. مقبره وی که از آثار دوره ایلخانی است، در تاریخ دهم مهرماه سال ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۱۹۷ در شبستر، ثبت ملی شده است و همواره علاقه‌مندان عرفان و گردشگران بسیاری از ایران و جهان به سمت خود جذب می‌کند.
عکس‌های دوم و سوم گالری از مصطفی قربان موحد
نویسنده: زهرا آذرنیوش