در قسمت شمالی روستای مزداران که از روستاهای شهرستان فیروزکوه است، بر بلندای صخره آن، برجی سنگی قرار گرفته که از بیرون دارای نمای هشت ضلعی است. این برج سنگی که در فاصله ۲۳ کیلومتری جنوب فیروزکوه قرار گرفته، نام خود را از نام روستایی که در آن قرار گرفته، برداشته است. این برج که از زیباترین آثار تاریخی این منطقه محسوب می‌شود، شاخصه‌های معماری ایرانی پس از اسلام را در خود دارد. از این‌رو، قدمت این برج را به قرون ۷ و ۸ هجری یعنی قرون میانه دوره اسلامی ایران نسبت می‌دهند. برج مزداران به احتمال بسیار دارای کارکرد نظامی به قصد دیده‌بانی بوده است. این برج امروزه به عنوان یکی از جاهای دیدنی فیروزکوه محسوب می‌شود.
روستای مزداران
مزداران روستایی از توابع شهرستان فیروزکوه در استان تهران است. نام این روستا از دو بخش از مزدا و ران تشکیل شده است. نام مزدا که در معنای دانش بزرگ است و ران را در معنای آبادی دانسته‌اند. به این صورت مزداران را برخی در معنای مکان دانایان تفسیر کرده‌اند. برخی دیگر نیز معتقدند که مزداران به معنای جایگاه خدای باران است، و با این تفسیر معبد آناهیتا در این مکان را که بعدها تبدیل به امام‌زاده شده است را نشانی بر این امر قلمداد می‌کنند. این موارد تنها روایات شفاهی است و سند خاصی بر اثبات آن وجود ندارد.. مردم روستای مزداران به زبان تاتی صحبت می‌کنند. جمعیت این روستا در سرشماری سال ۱۳۸۵ در حدود ۴۴۵نفر برآورد شده است. بناهای بازمانده در این مکان نشان می‌دهند که سابقه روستا به عهد باستان می‌رسد بنابراین طبیعی است که نام روستا نیز نامی برگرفته از اعتقادات باستانی باشد.
برج مزداران
برج مزداران که نمایی ۸ ضلعی دارد با مصالحی از قبیل سنگ لاشه، ملاط گچ و ساروج ساخته شده است. پوشش بنا، گنبدی و از نوع دو پوش است که اکنون فقط بخشی از پوشش داخلی گنبد برجای مانده است. ساختار بنا به صورتی است که در سمت غرب به قلعه یک بیضی بزرگ از گنبد تا پایین دیواره‌ها برش خورده است. بر این اساس است که صاحب‌نظران، معتقدند ارتباطی بین قلعه و برج سنگی مزداران وجود دارد. در اضلاع داخلی برج، چهار طاق‌نما هست که در داخل آنها تزییناتی به صورت کنگره ایجاد شده است و در بالای هرکدام حفره‌ای کوچک قرار گرفته است. بنای مورد نظر یک ورودی از قسمت جنوبی دارد که آن را ورودی اصلی بنا می‌دانند. در بالای در ورودی برج، یک پنجره مستطیل شکل وجود دارد که در بالای آن یک تخته چوب پهن نصب شده است. در حال حاضر قسمت داخلی بنا با سیمان سفید پوشیده شده که به احتمال بسیار برگرفته از مرمت‌های اخیر بوده است، ولی بدنه خارجی برج، از سنگ است و به همان حالت پیشین باقی مانده است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۰ توسط اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شرق تهران، مرمت و بازسازی شد و محوطه اطراف آن، به طور کامل سازماندهی شد.
عکس از احسان محمدحسینی
اگر کتاب آثار تاریخی فیروزکوه اثر ناصر پازوکی را مطالعه کنیم، متوجه خواهیم شد، توضیحاتی که در این کتاب در مورد برج مزداران آمده است با آنچه امروز در بنا دیده می‌شود تفاوت‌هایی دارد. نظر به اینکه کتاب آثار تاریخی مزداران دارای تاریخ چاپ سال ۱۳۸۱ است، نشان از این دارد که اطلاعات کتاب مربوط به قبل از بازسازی و مرمت بنا است. در صفحه ۱۲۵ این کتاب این توضیحات دیده می‌شود: « ورودی برج در قسمت جنوب است که امروزه دیده نمی‌شود، بنای بخش برش خورده گنبد، مصالح بنا قلوه سنگ، سنگ لاشه و ملاط گچ و ساروج بوده و تنها در ازاره زیر گنبد و نمای داخلی آن از آجرهای چهارگوش استفاده شده است. بر روی هر یک از ضلع‌های بنا، طاق‌نماهایی بوده که اکنون فقط چهارتای آنها باقی مانده است. با توجه به مصالح به کار رفته در بنا و بقایای سفال‌هایی که در اطراف برج و قلعه به دست آمده، می‌توان قدمت برج را به قرون ۷ و ۸ نسبت داد...».
عکس از احسان محمدحسینی
در مورد برج سنگی مزداران که به احتمال بسیار، به قصد دیده‌بانی ساخته شده بود، اطلاعات بیشتری در دست نیست. مشخص نیست که این برج دقیقا در چه سالی و توسط چه کسی ساخته شده است، اما برج‌های دیده‌بانی که در اکثر دوره‌های تارخی در ایران و سراسر جهان ساخته می‌شدند، معمولا برای اهداف نظامی در نظر گرفته می‌شدند. هدف اصلی این برج‌ها این بوده که دیده‌بان یا نگهبان برج، در فضایی کاملا امن وظیفه نگهبانی خود را انجام دهد. برج‌هایی که اهداف غیرنظامی داشتند معمولا تنها مناره‌های مساجد بوده‌اند.
عکس از احسان محمدحسینی
برج مزداران در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ماه، در سال ۱۳۸۰ و با شماره ۳۸۳۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. این برج دیده‌بانی یک اثر تاریخی از دوره‌های میانه تاریخ ایران است، که حتی بسیاری از کسانی که در چند کیلومتری آن زندگی می‌کنند از وجود آن بی‌اطلاع هستند. این در حالی است که شهرستان فیروزکوه گردشگران و بازدیدکنندگان بسیاری دارد که می‌توانند در گذر از این شهرستان، به روستای مزداران رفته و علاوه بر بازدید از این روستا، از این برج تاریخی زیبا نیز دیدن کنند.
نویسنده: زهرا آذرنیوش