خانه منجم باشی که به خاندان منجم باشی تعلق دارد، از آثار دوره قاجاریه در شهر لنگرود استان گیلان است که معماری خاص و تزیینات داخلی دارد. این خانه به صورت یک معماری مجموعه‌ای ساخته شده بود که دارای بخش‌های مختلف بیرونی، اندرونی، خانه، مسجد و حمام بود. این مجموعه معماری امروزه از هم جدا شده است. خانه منجم‌باشی در فشکالی محله و جنب سبزه میدان لنگرود قرار گرفته است. خانواده منجم‌باشی در زمان روی کار آمدن آقامحمدخان، صاحب مقام و عنوان شدند و لقب منجم‌باشی گرفتند. این خانه یکی از تماشایی‌ترین جاهای دیدنی لنگرود است که گردشگران بسیاری از آن دیدن می‌کنند و عنوان نماد شهر را به خود اختصاص داده است.
خانواده منجم‌باشی، خانواده‌ای متمکن و معروف بودند. چند نفر اولیه این خاندان به علم نجوم تسلط داشتند، به همین علت آن‌ها را منجم‌باشی می‌نامیدند. این خاندان از نیمه دوم قرن دوازدهم قمری و تا پایان قرن سیزدهم، از زمان آغامحمدخان قاجار و تا قبل از حکومت خاندان پهلوی، یعنی نزدیک به۱۰۰ سال در گیلان حکومت می‌کردند و صاحب نام بودند. اصالت این خانواده به منطقه‌ی شرق گیلان برمی‌گردد.
نخستین فرد این خاندان «میرزا صادق» نام داشت که در سال۱۲۱۲ هجری قمری جسد آقامحمدخان را برای دفن به کربلا برد. یکی از نوادگان وی میرزا موسی منجم‌باشی به فرمانروایی گیلان رسید و در سال ۱۲۲۰ هجری قمری قوای روس را در روستای پیله داربن رشت شکست سختی داد، از آن پس افراد این خاندان تا مدتهای زیاد در گیلان حاکمیت و وزارت داشتند.
خانه منجم‌باشی یک مجموعه ساختمانی است. ورودی اصلی ساختمان «مهتابی» است که دارای سر در ورودی هلالی شکل و حاوی گچ‌بری های ساده است. خانه منجم باشی از دو طبقه تشکیل شده است. طبقه فوقانی شامل یک سالن پذیرایی و سه اتاق است، جلوی اتاق‌ها ایوانی به عرض یک متر و طول ۱۰ متر وجود دارد که ۴ ستون چوبی سقف آن را سر پا نگه داشته است، بام بنا به شیوه سنتی گیلان واشن‌ریزی شده و چوب یا سفال پوش است، لبه به شیوه سربندی سه پوش و چکش برگردان ایجاد شده است. خانه منجم‌باشی در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۳۷۰ ثبت آثار ملی شد.
این خانه در داخل نیز دارای تزیینات گچ‌بری است که به شکل گل در اطراف درب و پنجره‌های ساختمان دیده می‌شود و رنگ‌های خاصی در آن‌ها به کار برده شده است. اتاق های داخل ساختمان به شیوه قدیمی ساخته شده‌اند و دارای تاقچه‌های کوچک و بزرگ هستند. همچنین در زیر تاقچه‌های خانه در برخی اتاق‌ها، تزیینات گچ‌بری دیده می‌شود. درب و پنجره‌های داخلی ساختمان نیز به شکل هلالی تعبیه شده‌اند، اما برخی پنجره‌های کوچک که بالاتر از درب‌ها قرار دارند، به شکل مربع ساخته شده‌اند. در تزیینات قسمت هلالی برخی از درب‌های اتاق‌ها، به نظر می‌رسد که تزیینات به شکل نوشته «یا علی» از دو طرف به صورت قرار گرفتن در روبروی هم، تعبیه شده‌اند که این شکل از تزیینات را می‌توان دارای مفهومی خاص دانست که می‌تواند مفهومی بر شیعه بودن صاحبان خانه و احترام به امام اول شیعیان تعبیه شده باشد.
طبقه فوقانی بنا دارای ایوانی است که در داخل بنا قرار گرفته و دارای نرده‌های چوبی است. این نرده‌های چوبی زیبا، نمای خاصی به تصویر داخلی ساختمان داده‌اند. در برخی اتاق‌های ساختمان، تصاویری از برخی مردان و زنان خاندان منجم‌باشی قرار دارد که به معرفی اعضای این خاندان می‌پردازد. در خانه اسباب و اثاثیه‌ای قرار دارد که مربوط به خاندان منجم‌باشی است. در اتاق‌ها مبلمان و میزهایی قرار دارد که یادگاری از این خاندان است و گردشگران می‌توانند به عنوان آثار بازمانده از این خاندان از آن‌ها دیدن کنند. نمای داخلی سقف خانه منجم‌باشی از چوب است که به صورت تخته‌هایی با ابعاد مساوی که در کنار هم به شکل مرتب تعبیه شده‌اند، ساخته شده است.
تصویر بیرونی بنا نیز مانند خانه‌های ساخته شده در شمال ایران است. در نمای بیرونی بنا نیز سقف ساخته شده از چوب است و تیرک‌هایی که زیر سقف برای تکیه آن زده شده‌اند، از چوب هستند. ستون‌های باریک چوبی و کاربرد چوب در نمای بیرونی ساختمان، بر زیبایی بیرونی آن نیز تاثیرگذار بوده است. بنا همچنین در قسمت‌های بیرونی نیز دارای گچ‌بری و تزیینات است.
ساختمان منجم باشی دارای حیاط و محوطه نیز هست. این محوطه دارای درختان، گل‌ها و فضای سبز زیبایی است. حیاط باغچه، حوض و فواره نیز دارد. همچنین در محوطه حیاط بنا نیز نرده‌های زیبایی از چوب قرار دارد که بر زیبایی حیاط بنا، تاثیر فوق‌العاده‌ای گذاشته‌اند. در درون محوطه حیاط، برخی ابزارآلات برای استراحت و تفریح دیده می‌شود، که از جمله آن‌ها می‌توان به صندلی‌هایی برای نشستن یا تاب‌هایی که برای کودکان در نظر گرفته شده است، اشاره کرد. دیوار محوطه با بلوک‌هایی از سیمان ساخته شدهکه به نظر می‌رسد مربوط به دوره‌های بعد بوده و در تعمیرات ساختمان از آن‌ها استفاده شده است.
خانه منجم‌باشی به عنوان نماد شهر لنگرود شناخته می‌شود و گردشگران بسیاری در سفر به گیلان از این خانه زیبا و تاریخی که دارای جذابیت خاصی در معماری و سادگی است، دیدن می‌کنند.
نویسنده: زهرا آذرنیوش