آتشکده الزین طارم از آثار تاریخی دوره ساسانیان برجای مانده است. شهر طارم در استان زنجان، به شهر آتشکده‌ها شهرت دارد. این شهر تاریخی حدود پنج آتشکده را در دل خود جای داده و این می‌تواند چنین مفهومی را القا کنید که این شهر در دوره باستانی ایران، دارای جمعیت زرتشتی کثیری بوده است. معماری آتشکده الزین چهارگوش به صورت چهارطاقی است که محلی برای عبادت و نیایشگاه و انجام امور مذهبی دین زرتشت محسوب می‌شد. بناهای چهارطاقی نوع خاصی از معماری اصیل ایران است که سابقه آن به دوره اساطیری می‌رسد. آتشکده فریدون به نام بردسوره در بخارا، که در کتاب مسعودی از آن نام برده شده، یکی از بناهای چهارطاقی باستانی است. در دوره تاریخی نیز بنای نوبهار بلخ از آثاری است که سابقه آن به دوره اشکانی می‌رسد و با معماری چهارتاقی ساخته شده است. در بین بناهای دوره ساسانی نیز بناهایی از این دست دیده می‌شود که آتشکده الزین طارم را می‌توان از این دست دانست.
عکس از سایت ایرانگردی
طارم را شهر آتشکده ها هم می‌گویند کثرت آتشکده‌ها در شهر طارم نشان می دهد که جمعیت زرتشتی شهر در گذشته، قابل توجه بوده است
آتشکده الزین از جاهای دیدنی طارم به شمار می‌رود و مربوط به دوره ساسانیان است. این اثر در شهرستان طارم، بخش چورزق، روستای الزین واقع شده و در تاریخ ۱مهر ۱۳۵۳ با شماره ثبت ۹۸۵ به‌عنوان یکی از آثار تاریخی ایران به ثبت ملی رسیده است. شهرستان طارم آثار بسیار مهمی دارد، ازجمله‌ی این آثار، چهار طاقی الزین است که در منطقه به آتشکده معروف است. آتشکده الزین بنایی در محدوده شهرستان طارم است که قدمت آن به دوره ساسانیان می‌رسد. این بنا که در زمان ساسانیان مقدس بود و به‌عنوان عبادتگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت، امروزه از سمت شرق به خانه‌های روستایی و از شمال و غرب به گورستان قدیمی و تپه ماهورها و بلندی‌ها منتهی می‌شود.
آتشکده الزین از سنگ و گچ ساخته شده و روی چهارطاقی سنگی در محوطه‌ای با نام قبرستان که قدمت آن به دوره‌های اسلامی برمی‌گردد، بنا شده است. آتشکده الزین تنها بنای باستانی منطقه است که سالم مانده و گنبد آن نریخته است. مسیر دسترسی این آتشکده، جاده طارم، مسیر زنجان به گیلوان، بین دستجرد و تشویر، روستای الزین است. این بنای تاریخی در عصر ساسانیان مورد استفاده بود. این بنا با گذشت زمان و به‌خصوص بعد از زلزله سال ۱۳۶۹ در طارم، هنوز هم پابرجا مانده و این نشان‌دهنده استحکام مواد و مصالح به کار رفته در چهارطاقی است.
عکس از گوگل مپ
آتشکده الزین طارم به رغم فرسایش و در معرض عوامل طبیعی قرار گرفتن و شیوع زلزله، هنوز هم سالم مانده است و این نشان از استحکام بنا و مصالح به کار رفته در چهارطاقی دارد
کارکرد چهارطاقی‌ها هنوز هم به‌طور حتمی و قطعی ثابت نشده است. اما به‌طور کلی در چهارطاقی‌ها انجام مراسم‌های دینی خاص و تشخیص امور نجومی، تقویمی و خورشیدی انجام می‌شده است. چهارطاقی یا آتشکده الزین طبق گقته منابع مربوط به آن، از چهارطاقی‌هایی بوده که با کارویژه آتشکده ساخته شده و اثرات روشن کردن آتش در آن باقی مانده است. بنای چهارطاقی الزین بسیار ساده ساخته شده و در ظاهر، شباهت بسیاری به دیگر چهارطاقی‌های ایران دارد. این بنا شامل یک فضای چهارگوش است و ضلع‌های بنا با ابعاد تقریبا ۴٫۵ در ۴٫۵ متر با پلان مربع شکل است. فضای اصلی بنا از چهارطاق تقریبا هم شکل و هم اندازه ساخته شده و هر چهار طاق دارای قوس جناغی تند و بلندی آن طاق‌ها از کف بنا دو متر است. در ساخت این بنا از مصالحی مثل لاشه سنگ و ملاط آهک استفاده شده است. روی اتاق مربع، گنبد کوچک تک‌پوش قرار داده شده که به‌صورت نیم دایره بوده است. دیوارهای داخلی آن نیز دارای اندود گچی است.
عکس از سایت سفرگردی
نمایی از آتشکده‌های عصر ساسانیان که به صورت چهارضلعی ستون دار یا همان چهارطاقی هستند را می‌توان در سکه‌های شاپور ساسانی مشاهده کرد
معماری آتشکده‌های دوره ساسانیان به‌صورت یک بنای چهار ضلعی گنبد دار بوده است که آن را چهار ستون نگاه می‌داشته‌اند برخی از این گنبدها با آجر و ردیفی از سنگ بوده‌اند و بقایای آن‌ها تا به امروز نیز وجود دارد. این بناهای چهارطاقی در سکه‌های شاپور اول به‌صورت ستونی بزرگ و چهار ضلعی نمایش داده شده است. در ایران چهارطاقی‌های بسیاری وجود دارد که از دوره ساسانیان برجای مانده‌اند و کارکرد آن‌ها اغلب، محل برگزاری مراسم‌های مذهبی بوده است. اگر علاقه‌مند به تاریخ باستانی ایران و بازدید از آتشکده‌ها و چهارطاقی‌های باستانی هستید، شاید طارم بهترین جا باشد، اگرچه هیچ جای ایران از لحاظ معماری و زیبایی آتشکده‌ها مانند یزد نخواهد بود، اما هیچ مکانی همانند طارم نیست که پنج آتشکده را در دل یک شهر کوچک جای داده باشد.
نویسنده: زهرا آذرنیوش