مسجد کوفه در محله «بهبهانی» بوشهر که یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر بوشهر است، قرار دارد. این مسجد که نمایشی از هنر ایرانی را در خود دارد، نمونه‌ای از مساجد اولیه در اسلام است که سادگی بنایش، از مهم‌ترین شاخصه‌های آن است. در این مقاله با ما همراه باشید تا این بنای تاریخی واقع در مرکز استان بوشهر را به شما معرفی کنیم.
ساکن یک محله قدیمی
در قرون ۱۲ و ۱۳ هجری قمری، بازرگان‌هایی از منطقه بهبهان به بوشهر مهاجرت کرده و در این شهر ساکن شدند. از آن زمان بود که محله‌ای از شهر بوشهر که این بازرگانان آن را برای استقرار خود برگزیدند، به محله بهبهانی شهرت یافت.
گوشه ای از بافت قدیمی شهر بوشهر ، عکاس: رضا عنصرسیار
این محله اهمیت تاریخی فراوانی برای شهر بوشهر دارد زیرا آثار باستانی ارزشمندی در این محله وجود دارند که هر کدام به نوبه خود گوشه‌ای از تاریخ این شهر را روایت می‌کنند و سندی بر شکوه معماری زمان‌های قدیم در ایران دارند. به عنوان نمونه، عمارت تجار قدیمی همچون «محمد باقر بهبهانی» و «سید حسین بلدیه» یا بناهای دیگری همچون مسجد «باباحاجی» و مسجد کوفه و چند بنای تاریخی دیگر در این محله بر جای مانده‌اند. مسجد کوفه که یکی از قدیمی‌ترین بناهای این محله محسوب می‌شود، موضوع اصلی این مقاله است.
تاریخچه
مسجد کوفه در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در بوشهر ساخته شده است. این مسجد در کنار منزل آیت الله سید مهدی علم الهدی بوشهری قرار گرفته است. معمرین محله بهبهانی ادعا می کنند که این مسجد یکی از مساجدی بوده که آیت الله علم الهدی بوشهری در گذشته در آن نماز جماعت را برگزار می کرده و مردم با اقتدا به ایشان، خدا را عبادت می‌کرده‌اند.
معماری مسجد
مسجد کوفه با طرح شبستانی ساخته شده است و برعکس خیلی از مساجد ایران که سقف گنبدی شکل دارند، دارای سقف مسطح و بدون گلدسته است. در ساخت آن از مصالحی مانند سنگ خلخال، گچ و چوب ساج استفاده شده است. چوب ساج از موادی است که در آن زمان از کشور هندوستان آورده شده است. معماری بنا چندان پیچیده نیست و در کمال سادگی ساخته شده است و اثری از تزیینات خاص در آن دیده نمی شود. این سادگی در معماری بنا می‌تواند نمادی برای تمام مساجد ساخته شده در قرون اولیه هجری باشد.
در ورودی مسجد
حیاط مسجد کوفه به شکل مربع ساخته شده است و شبستان‌های آن دارای هشت عدد ستون هستند که به صورت هفت و پنج ابرویی ساخته شده‌اند تا استحکام بنا را تقویت کنند. مسجد کوفه دارای حدود ۲۲ متر طول، ۱۴ متر عرض و ۵ متر ارتفاع بنا است.
همچنین اگر با دقت به این مسجد بنگرید، نکته‌ای توجه شما را به خود جلب خواهد کرد و آن وجود تعداد فراوان در و پنجره در این بناست که دلیل آن را می‌توان به شرایط اقلیمی و آب و هوای گرم شهر بوشهر مرتبط دانست. پنجره‌های بنا بزرگ و طاق مانند هستند و از جنس چوب ساخته شده‌اند. همچنین این پنجره‌ها توسط حفاظهای فلزی که به صورت عمودی قرار دارند، محافظت می شوند.
نمایی از داخل مسجد کوفه بوشهر
در کل می‌توانیم موارد شاخص در معماری مسجد تاریخی کوفه را شامل مصالح استفاده شده در آن، وجود ستون‌های متعدد، وجود درها و پنجره‌های زیاد و همچنین وجود آب انبار در حیاط مسجد بدانیم.
گذر زمان
پس از جنگ جهانی اول بافت قدیمی شهر بوشهر که مسجد کوفه نیز در آن واقع شده است، رونق خود را از دست داد. برخی از مصالحی که از هند و آفریقا وارد می شده و در ساخت بناهای این بافت قدیمی استفاده می شدند کمیاب شدند. پس از جنگ جهانی دوم نیز این موضوع شدت بیشتری به خود گرفته و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز اداره بندر بخشی از بافت تاریخی را تخریب کرد که باعث بر جای ماندن خرابه‌هایی در این قسمت از شهر شد. البته مسجد کوفه هنوز هم پابرجاست و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و کهنسال‌ترین ساکنین محله بهبهانی بوشهر آغوش خود را به روی مردم گشوده است.
مسجد کوفه بوشهر به عنوان یکی از بناهای مذهبی-تاریخی شاخص و جاهای دیدنی بوشهر که در بافت قدیم جای گرفته است، در ۲۸ اسفند ماه سال ۱۳۸۵ هجری شمسی، به شماره ۱۸۷۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
نویسنده: پویا جوانمرد