قلعه‌ها و برج های بسیاری در سراسر ایران وجود دارد که از گذشته‌های دور برجای مانده‌اند و هر کدام بازگو کننده تمدن هر نقطه از ایران هستند. کمتر شهر و روستایی در ایران را می‌توان سراغ گرفت که از وجود قلعه و برج بی‌نصیب باشد. برخی از این قلعه‌ها کارکرد نظامی داشته و برخی دیگر به عنوان محل اسکان والی یک شهر یا ایالت بودند. برخی دیگر از این قلعه‌ها، مکان‌هایی برای اداره شهر محسوب می‌شدند. جایگاه و موقعیتی که قلعه در آن بنا می‌شود، می‌تواند نشانی بر کارکرد آن باشد. قلعه‌های خارج از شهر و روستا که موقعیت کوهستانی دارند، کارکردهای نظامی و دفاعی داشته و برای مقابله با دشمن و به قصد دفاع از مردم ساخته شده‌اند. قلعه توت در ایلام نیز که بر روی تپه‌ای در خارج از شهر بنیاد شده نیز به احتمال بسیار قلعه‌ای نظامی بوده که بر اثر گذشت زمان و تخریب از بین رفته است.
عکس از تراورس
روستای بانقلان
قلعه توت در روستای باقلان در شهر ایلام واقع شده است
قلعه توت از جاهای دیدنی ایلام است که در روستای بانقلان قرار دارد. بانقلان روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان ایلام است که در دهستان ده پایین واقع شده است. این روستا دارای کشتزارها، مزارع کشاورزی و باغ‌های گردوی زیادی است که در میان آنها، بر روی تپه‌ای، قلعه تاریخی قلعه توت قرار گرفته است. بخش عمده قلعه توت بر اثر فرسایش و تخریب تدریجی از بین رفته است. امروز در بنای این قلعه پلان مشخصی دیده نمی‌شود. فعالیت‌های نامتعارف کشاورزی در سطح تپه، دامنه‌های بافت و بنای قلعه را در هم ریخته است.
عکس از ایرانگرد
قلعه توت
آثار قلعه توت بر روی یک تپه باستانی و در میان کشتزارها واقع شده است
قلعه یا دژ توت در ناحیه جنوب روستای بانقلان در میان کشتزارها و باغ‌های کشاورزی و بر فراز یک تپه باستانی که از گذشته بر جای مانده قرار گرفته و به نام قلعه توت معروف است. آثار تخریب شده قلعه توت بر فراز تپه باستانی ملاحظه می‌شود. ارتفاع تپه از سطح زمین‌های اطراف آن، در حدود ۱۵ متر اندازه‌گیری شده است. امروز در بنای قلعه توت پلان مشخصی دیده نمی‌شود. بخش عمده بنا بر اثر فرسایش و تخریب تدریجی از بین رفته است. سنگ‌های به کار رفته در معماری قلعه، به تدریج برای حصارکشی باغ‌ها و مزارع کشاورزی پیرامون انتقال داده شده که همین مسئله موجب شده است تا از معماری قلعه اثری باقی نماند، اما این اثر به عنوان یک تپه باستانی قابل مطالعه است. تپه قلعه توت در شهرستان ایلام و روستای بانقلان در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۴۴۰ به‌عنوان یکی از آثار تاریخی ایران به ثبت ملی رسیده است.
عکس از تراورس
قلعه توت در اثر تخریب از بین رفته و تپه‌ای که جایگاه قلعه بوده، با نام تپه قلعه توت ثبت ملی شده است
آثار تخریب شده قلعه توت بر فراز تپه باستانی قلعه توت به وضوح قابل مشاهده است. سنگ‌های بکار رفته در معماری قلعه، به تدریج برای حصارکشی باغ‌ها و مزارع کشاورزی پیرامون انتقال داده شده است که همین مساله سبب شده تا از معماری قلعه اثری باقی نماند، اگرچه معماری قلعه قابل تشخیص نیست اما تپه باستانی آن یک تپه تاریخی محسوب شده و قابل تحقیق است. این تپه نیز با نام تپه قلعه توت شهرت پیدا کرده است. در تپه قلعه توت، تکه‌های متراکم سفال و ابزارهای سنگی دیده می‌شود. سفال‌های به دست آمده همگی بدون لعاب بوده و اکثرا دارای پوشش گلی نخودی و آجری هستند. پخت سفال‌ها ناقص بوده و از مواد گیاهی، شن و ماسه برای شاموت آن ها استفاده شده است. اکثر سفال‌ها از نوع سفال‌های خشن خمره‌ای، چرخ‌ساز و دارای تزیینات افزوده دور کمر یا روی شانه ظروف هستند. تاریخ و زمان مورد استفاده قلعه به طور دقیق مشخص نیست. اما ابزارهای سنگی به دست آمده و نوع سفال‌ها و سنگ‌های به کار برده شده در قلعه، این احتمال را به ذهن نزدیک می‌کنند که قلعه دارای قدمت بوده است. شاید انجام تحقیقات بیشتر توسط کارشناسان بر روی تپه در آینده بتواند زمان ساخت قلعه را مشخص کند.
از این قلعه تنها یک دیوار سنگی خشکه چین یک متری باقی مانده و بقیه تپه را کشتزارهای کشاورزی فرا گرفته است
در سطح تپه و در گوشه جنوب شرقی آن، توده‌ای از قلوه سنگ به ارتفاع حدودا یک متر دیده می‌شود، همچنین در حاشیه غربی سطح تپه چند ردیف توده سنگی به صورت خشکه چین مشاهده شده است. به احتمال زیاد این سنگ‌ها بقایای معماری قلعه سطح تپه هستند که در گذشته در ساخت دیوارها به کار رفته است. به دلیل فعالیت‌های نامتعارف کشاورزی در سطح تپه و دامنه‌های آن، بافت سطحی تپه و بنای قلعه به هم خورده است. در سطح و سمت جنوب تپه آثار و گچ (و احتمالاً کوره گچ) دیده می‌شود. اگر به شهر ایلام سری زدید می‌توانید از بازمانده این قلعه زیبا دیدن کنید. اگرچه اثر خاصی از قلعه باقی نمانده است اما تپه بازمانده از قلعه یک تپه تاریخی محسوب می‌شود و ارزش دیدن دارد.
نویسنده: زهرا آذرنیوش