مجموعه تاریخی قاضی از جاهای دیدنی آران و بیدگل در استان اصفهان است. این مجموعه تاریخی که در ۱۰ کیلومتری شمال شرق کاشان قرار گرفته مربوط به دوره سلجوقیان است. این مجموعه کم نظیر که در شهرستان آران و بیدگل قرار گرفته شامل ۵ امامزاده از فرزندان امام محمد باقر(ع)، مسجد جامع قاضی، حسینیه، آب انبار، بازارچه شرقی، بازارچه غربی، مسجد ملاعلی، خانه خاندان عاملی آرانی است و بیشتر بناهای آن در دوره صفویه، زندیه و قاجاریه احداث شده است. مجموعه تاریخی قاضی از معروفترین جاذبه‌های گردشگری آران و بیدگل در استان اصفهان است.
مجموعه تاریخی قاضی به نقل مراجع بزرگ خاندان عاملی آرانی، امام رضا(ع) در مسیر مسافرت به خراسان از این محل عبور کرده و در مسجد نماز خواند این مجموعه تاریخی در سوم اسفندماه ۱۳۷۷ به ثبت ملی رسید
مجموعه تاریخی قاضی از نظر زیارتی-سیاحتی و تاریخی جاذبه‌های فراوانی دارد. این مجموعه که در مجاور یکی از خیابان‌های پرتردد شهر قرار گرفته، محدوده‌ای بالغ بر ۱۵۰۰ متر مربع را دربر می‌گیرد. بنا به نقل یکی از علما و مراجع بزرگ خاندان عاملی آرانی، امام رضا(ع) در مسیر مسافرت به خراسان از این محل عبور کرده و در مسجد نماز خواند. مجموعه تاریخی قاضی در تاریخ سوم اسفند ماه ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۲۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
امامزاده‌های مجموعه قاضی
در محل مجموعه تاریخی آران، پنج امامزاده مدفون شده‌اند که نسب آنها بنا به روایت بزرگان شهر آران به حضرت امام محمد باقر (ع) می‌رسد. اسامی این ۵ امامزاده به امه‌السلمه، زینب خاتون، عبدالله، ابراهیم و علی شهرت دارند.
عکس از سایت امامزادگان
مسجد جامع قاضی
مسجد جامع قاضی یکی از ساختمان‌های مجموعه تاریخی قاضی بوده و مربوط به قرون اولیه اسلامی با شبستان ها و ایوان‌های رفیع و دارای کتیبه ای از دوره قاجار است
از کلیه بناهای مجموعه تاریخی قاضی آران، تنها مسجد جامع این مجموعه است که قدمت آن به قرون اولیه اسلامی مربوط می‌شود و در دوران صفویه و به دستور شاه عباس اول صفوی بنا شده است. سردر و ایوان‌های رفیع، شبستان‌های بلند و وسیع تابستانی و زمستانی، طبقات فوقانی و تحتانی این مسجد، شکوه و عظمت خاصی دارد. در سردر ورودی و شبستان تابستانی مسجد، کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق از دوره‌های صفوی، زندیه و اوایل قاجار دیده می‌شود. سقف‌های شبستان تابستانی بنا به صورت طاق‌چشمه و چهاربخشی بنا شده‌اند. این شبستان در طبقه تحتانی بنا ساخته شده و حدود ۳ پله از سطح گذر و ۶ پله از سطح معبر مربوطه پایین‌تر است. یکی از ورودی‌های مسجد که مجاور گذر است در جانب شمال شرق این شبستان است و کتیبه‌ای گچی با خط عالی و با رقم ابوالقاسم کاشانی در زمان فتح‌علیشاه قاجار و مورخ به سال ۱۲۳۸ است. در اطراف این کتیبه حاشیه‌ای با گل و بوته قرار دارد. در جبهه غربی صحن اصلی، بنایی به نام مهدیه و با الهام از معماری سنتی شکل گرفته است و در ضلع جنوبی مهدیه ساختمان امامزاده مجموعه‌ای به نام ۵ امامزاده وجود دارد که از فرزندان امام محمدباقر (ع) است.در سال‌های گذشته در بازسازی‌هایی که در این بقعه صورت گرفته قطعاتی از کاشی‌های زرین فام مربوط به قرن‌های ششم و نیمه اول قرن هشتم به دست آمده است. در بدنه خارجی مسجد و در سمت ورودی اصلی یک کتیبه سنگی در ارتفاع ۴متری نصب بوده که در سال ۱۳۸۵ به سرقت رفته است، سنگ مفقوده در سال ۱۳۸۶ پیدا شد که این سنگ متنی از وقف‌نامه قپان مسجد، روی آن حجاری شده بود.
عکس از راه دانا
آب انبار قاضی
آب انبار قاضی از بناهای مجموعه که به نام قاضی محمد وزیر شاه اسماعیل صفوی ثبت شده است. دورتادور سردر آب انبار دارای تزیینات است.
آب‌انبار قاضی در محله‌ای به همین نام و به نام قاضی محمد، وزیر شاه‌اسماعیل صفوی در تاریخ ثبت شده است. این آب‌انبار، سردری به مساحت ۲۰۷۰ سانتی‌متر و دهانه‌ای به طول ۲۰۵متر است که اخیرا با کاشی بازسازی شده است. دور تا دور سردر آب‌انبار به نام الله و اسامی معصومین با کاشی‌های معرق مزین شده است. این آب‌انبار دارای چهل پله از سنگ سیاه و مخزنی مدور است که پوشش مخزن آن با پوشش مخازن آب‌انبار‌های درویش و شامخی کاشان قابل مقایسه است. این آب‌انبار چندین سال قبل به طور اساسی توسط میراث فرهنگی کاشان و کمک اهالی محل باسازی و مرمت شده است.
مسجد ملاعلی
مسجد ملاعلی آران مربوط به دوره قاجار بوده است که در آن دوره به عنوان اداره قضایی کاربرد داشته و بعد از آن دوره دیگر مورد استفاده نبود
مسجد ملاعلی آران نیز مربوط به دوره قاجاریه است. این مسجد به عنوان محل کارهای قضایی و محل اقامت محتسب و امین‌الحاج و زندان در کنار محل دیوان قضایی و خانه قاضی ملاعلی بود که بعد از فتحلی‌شاه کاربردی نداشت. بنای جدید در سال ۱۲۷۰ شمسی توسط فردی با نام باباقاسم، که چراغ‌دار زیارت ۵ امامزاده و مسجد قاضی بود مرمت و بازسازی و تبدیل به مسجد شد. این بنا در دهم خردادماه ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۰۱۳ به عنوان اثر تاریخی به ثبت ملی رسید. به این ترتیب، مجموعه تاریخی قاضی آران یک مجموعه تاریخی-مذهبی و فرهنگی است که از تنوع خاصی برخوردار است و بازدید از آن می‌تواند چندین اثر تاریخی را معرفی کند.
عکس از سایت خانه کرباسی
عکس کاور از محمدرسول نجاتی
نویسنده: زهرا آذرنیوش