چهارمحال و بختیاری همچون نگینی بر تارک طبیعت ایران می‌درخشد و طبیعت‌گردهای بسیاری را شیفته و شیدای خود کرده است. در پیج‌وخم راه‌های کوهستانی این استان، زیبایی‌هایی وجود دارد که هر بیننده‌ای را به تحسین وامی‌دارد. در میان شگفتی‌های چهارمحال و بختیاری، به منطقه‌ای می‌رویم که در بین اهالی این سرزمین با نام «هلن» شناخته می‌شود.
«منطقه حفاظت شده هلن» (Helen Protected Area) در استان چهارمحال و بختیاری، حدود ۴۰ هزار هکتار وسعت دارد و شامل مجموعه‌ای وسیع از دره‌ها، دشت‌ها، ارتفاعات، روستاها و آبادی‌ها، رودخانه‌ها، انبوه پوشش‌های گیاهی و جانوری و در نهایت عشایری است که روح زندگی را در پهنای این دشت زنده نگه داشته‌اند. دشت هلن که به عروس ایران و این استان معروف است، یکی از زیباترین جاهای دیدنی استان چهار محال و بختیاری و از بهترین و بکرترین مناطق برای استراحت و طبیعت‌گردی ایران است. با کجارو همراه شوید تا اطلاعات جالب و مفیدی از این منطقه‌ی زیبا به دست آورید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
معرفی منطقه حفاظت شده هلن
منطقه حفاظت شده هلن کجاست؟
علت نام‌گذاری منطقه حفاظت شده‌ی هلن
بهترین زمان سفر به منطقه حفاظت شده هلن
پوشش گیاهی و جانوری منطقه حفاظت شده هلن
تفریح‌های منطقه حفاظت شده هلن
چطور به منطقه هلن برویم؟
در سفر به منطقه هلن کجا اقامت کنیم؟
مشکلات زیست‌محیطی منطقه حفاظت شده هلن
معرفی منطقه حفاظت شده هلن
منبع عکس: irandeserts.com
به‌واسطه تصميم شورای عالی حفاظت محيط‌زيست در سال ۱۳۷۷ مبنی بر حفاظت از ۱۰ درصد جنگل‌های كشور، منطقه‌ی هلن انتخاب شد و عملا از سال ۱۳۸۰ با نصب تابلو در پيرامون آن به مديريت اداره كل حفاظت محيط‌زيست استان درآمد.
منطقه حفاظت شده هلن پس از سبزکوه، دومین منطقه حفاظت شده در چهارمحال و بختیاری با ۴۰ هزار هکتار وسعت، تنها منطقه حفاظت شده جنگلی به شمار می‌رود که ۳۰ هزار هکتار آن پوشیده از جنگل عمدتا از نوع بلوط غرب است.
علاوه بر رودخانه کارون با طول حدود ۶۵ کیلومتر و رودخانه ارمند، چشمه‌هایی همچون چشمه سیبا، آب سفید، تاگک، چشمه دل بالا و گردک، از منابع آب هلن هستند.
هلن حدود ۳۱ روستا را در داخل و اطراف خود در برگرفته است؛ هرچند یکی از مهم‌ترین ساکنان تاثیرگذار این دشت وسیع و منطقه حفاظت شده، عشایر ارزشمند آن هستند.
منطقه حفاظت شده هلن کجاست؟
منبع عکس: raftinghome.com
منطقه حفاظت شده هلن در شهرستان‌های اردل، لردگان و کیار از توابع استان چهارمحال و بختیاری و در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب شهر ناغان و ۱۱۰ کیلومتری جنوب شهر شهرکرد قرار دارد. منطقه‌ی مذکور وسعتی حدود ۴۰,۲۰۰ هکتار دارد که ۳۰ هکتار آن جنگل و مابقی به‌صورت مرتع است. این منطقه کاملا کوهستانی است که بلندترین نقطه آن، کوه بزمنی با ارتفاع ۳,۲۲۵ متر و کمترین ارتفاع آن حاشیه رودخانه زیبای ارمند با ارتفاع ۱,۱۶۸ متر از سطح دریا هستند.
علت نام‌گذاری منطقه حفاظت شده هلن
منبع عکس: ایرنا (عکاس: محمود رئیسی)
منطقه حفاظت شده‌ی هلن از آن جهت به این نام مشهور است که گفته می‌شود پرستاری آمریکایی به نام «هلن جفریز بختیار» (Helen Jeffreys Bakhtiar) با یک پزشک ایرانی بختیاری ازدواج می‌کند و در سال ۱۹۳۱ به ایران می‌آید و به‌همراه همسرش با ایل بختیاری کوچ می‌کند و به مداوای مردم می‌پردازد. این موضوع هم‌زمان با نقشه‌برداری جغرافیایی آن بخش از ایران و ارتفاعات زاگرس بود و این طور به نظر می‌رسد که کوهی در این منطقه را به‌سبب قدردانی از زحمات این بانوی بزرگوار، به نام هلن نام‌گذاری کردند. نامی که بعدها به سراسر دشتی وسیع اطلاق شد که این کوه در میانه آن قرار دارد.
با اینکه او سال‌ها بعد از همسر ایرانی خود جدا شد؛ اما عشقش به ایران تمامی نداشت و در نهایت در شهر طوس و در نزدیکی آرامگاه شاعر نامی ایران، ابوالقاسم فردوسی به خاک سپرده شد.
بهترین زمان سفر به منطقه حفاظت شده هلن
منبع عکس: raftinghome.com
منطقه هلن آب‌وهوای نیمه مرطوب دارد و در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد است؛ در نتیجه، بهار بهترین فصل سفر به این منطقه به حساب می‌آید.
بهار بهترین فصل سفر به منطقه حفاظت شده هلن است
طبیعت هلن، به‌خصوص در اردیبهشت ماه بسیار زیبا است و اغلب طبیعت‌گردها در این زمان کمپ خود را در این دشت برپا می‌کنند و از تماشای طبیعت زیبای آن بهره می‌برند؛ اما اگر طاقت سرمای زمستان را دارید و البته از تجهیزات و تجربه کافی هم برخوردارید، زمستان هم زیبایی‌های بی‌بدیل خود را دارد. یکی از زیباترین جلوه‌های طبیعت زمستانی و پرابهت این منطقه، در فاصله بین روستای برنجگان تا روستای معدن جلوه می‌کند؛ جایی که شیب مسیر به‌تدریج افزایش می‌یابد و با باریدن برف و تلمبار شدن آن روی هم در نهایت بهمن اتفاق می‌افتد که به‌شکل آبشاری زیبا و حیرت‌انگیز خود را به درون رودخانه می‌رساند.
پوشش گیاهی و جانوری منطقه حفاظت شده هلن
منبع عکس: irandeserts.com
ویژگی‌های اقلیمی منطقه، آب‌وهوای نیمه‌مرطوب، وجود زیست‌بوم‌های رودخانه‌ای و حاشیه رودخانه‌ای، پوشش‌های انبوه جنگلی و غیرجنگلی، شرایط مناسبی برای جذب حیات‌وحش متنوع، به‌ویژه پرندگان فراهم کرده است.
از جانوران این منطقه می‌توان به کل و بز، سنجاب ایرانی، روباه معمولی، گراز، گرگ، خرگوش، خرس قهوه‌ای، کبک، کبوتر جنگلی، کمرکلی بزرگ، زاغ نوک قرمز، عقاب طلایی، آگاما، لاک‌پشت آبزی و افعی اشاره کرد.
در ابتدای حرکت در مسیر دشت خیال‌انگیز هلن، گیاهان و گونه‌های مرتعی به‌وفور به چشم می‌خورند. گلزارهای بزرگ و چشم‌نواز پای ثابت بهارهای این منطقه هستند که دامن هلن را می‌آرایند. کمی که ارتفاع بیشتر می‌شود، سروکله جنگل‌ها پیدا می‌شود که تا ارتفاع دو هزار متری وجود دارند؛ اما در ارتفاعات بالاتر، گونه‌های مقاومی مثل گون و دافنه و پلاخور، جای جنگل‌های عظیم بلوط غرب را می‌گیرند. گیاهان دیگری همچون ارژن، کلخونک، شکر تیغال، گون، بنه، بادام کوهی، زالزالک، گز، پلاخور و... نیز پوشش گیاهی این منطقه را تشکیل می‌دهند.
تفریح‌های منطقه حفاظت شده هلن
منبع عکس: raftinghome.com
منطقه هلن به‌دليل قرارگیری در حاشيه جاده اوليه خوزستان و وجود عشاير، رودخانه دوپلان و ارمند و چشم‌اندازهای بديع آن‌ها، آبشار دره عشق، چشمه‌های پرآب همچون آب سفيد و آب گلور، جنگل‌ها و مراتع و وجود دو اقليم كوهستانی با زمستان‌های نيمه‌سرد و تابستان‌های معتدل و رودخانه برفی، مجموعه‌ای از شرايط عالی برای جذب گردشگر را در خود دارد.
منبع عکس: raftinghome.com
منطقه هلن یکی از جذاب‌ترین مناطق ایران برای رفتینگ و تفریح‌های آبی است. از زمانی که سد کارون چهار ایجاد شده، اکوتوریسم این منطقه تغییر کرده و امکان لذت بردن از ورزش‌های آبی مانند رفتینگ فراهم شده است. با توجه به تاسیس کمپ هلن، گردشگران می‌توانند در چادرهای حرفه‌ای این منطقه اقامت کنند. این کمپ با داشتن کافی‌شاپ و تفریح‌های آبی مانند بلاب جامپ يا بالشتک بادی، ترامپولین و سكوی بازی، شنا، قايق‌های بادی یک نفره و چند نفره، جامپ واتر، سرسره (سرسره آبی در طبیعت) و پرش از صخره ، شاتل و بنانا، قایق موتوری و همچنین برنامه‌های پرهیجانی مانند اسب‌سواری، شرایط جذابی برای تفریح در این منطقه ایجاد کرده است.
شاتل، یکی از بهترین تفریح‌ها در دنیای ورزش‌های هیجان‌انگیز آبی است. بی‌شک سوار شدن بر یک موشک فضایی و سواری در آب‌های شیرین منطقه بکر هلن، یکی از بهترین تجربه‌ها برای شما خواهد بود.
منبع عکس: raftinghome.com
در سال‌های اخیر نیز یک مسیر تریل ۱۵ کیلومتری بین روستای گندمکار تا جوزستان طراحی شده است که با گذر از میان جنگل‌های بلوط و عبور از روی پل‌های چوبی و سیمی یا پله‌های سنگی و مسیرهای پاکوب، یک تجربه کوه‌نوردی منحصربه‌فرد را نصیب علاقه‌مندان به این ورزش می‌کند.
در این منطقه با آبشارهای طبیعی، رودخانه‌های خروشان، جنگل‌های بلوط، حیات وحش زیبا مواجه خواهید شد. اگر هم اهل عکاسی هستید، منطقه حفاظت شده هلن، جایی منحصربه‌فرد برای عکاسی است.
چطور به منطقه حفاظت شده هلن برویم؟
منبع عکس: esfahan.tours
گردشگران از طریق جاده آسفالته شهرکرد-خوزستان می‌توانند راهی منطقه هلن شوند. این جاده از دوپلان تا سرخون و از سرخون تا پل ارمند ادامه دارد. همچنین جاده آسفالته دورک تا معدن نیز پیرامون این منطقه را فراگرفته است.
علاوه بر این، جاده‌های خاکی روستای جوزستان، آب گلور، جاده خاکی سر تنگ مسن، جاده خاکی روستای ده کهنه سررک، از دیگر راه‌های ارتباطی و دسترسی به منطقه هستند.
در سفر به منطقه حفاظت شده هلن کجا اقامت کنیم؟
اقامت در دشت هلن اغلب با کمپینگ و برپایی چادر امکان‌پذیر است؛ لذا اگر قصد خوابیدن در دل طبیعت را دارید، اصول آن را رعایت کنید و تجهیزاتی نظیر کیسه‌خواب، پتو، لوازم شخصی، پاور بانک، لباس مناسب شنا و لباس اضافه، کرم ضدآفتاب، لباس گرم و لباس تابستانه، کفش یا صندل مناسب، وسايل طبيعت‌گردی و صندلی تاشو با خود ببرید.
مشکلات زیست‌محیطی منطقه حفاظت شده هلن
منبع عکس: irandeserts.com
تراکم پوشش گیاهی و درختان جنگلی در این منطقه تا سه دهه پیش به‌اندازه‌ای بود که کمتر کسی به خود اجازه ورود به جنگل را می‌داد؛ اما اینک بر اثر تجاوز و تخریب بخش‌هایی از جنگل در معرض تنک شدن و نابودی پوشش گیاهی قرار دارند.
این منطقه جنگلی عنوان حفاظت شده را یدک می‌کشد؛ اما به‌دلیل کم‌رنگ بودن اقدامات حفاظتی مدت‌ها است که به جولانگاه قاچاقچیان زغال تبدیل شده است.
منبع عکس: irandeserts.com
چرای دام، قطع جنگل، کشت، زیرآشکوب، اسکان و توسعه روستاها، اجرای طرح‌های ملی چون عبور خط لوله نفت، آب آشامیدنی، خطوط انتقال برق و احداث دکل‌های مخابرات از جمله موارد دخالت انسانی و طبعا بروز مشکلات زیست‌محیطی منطقه هستند.
هلن در دامنه زاگرس مهربان، در جوار کارون سرسخت و پرصلابت و در میان رودهای سخاوتمند استان چهارمحال و بختیاری آرمیده و طبیعت زیبای خود را به همه ارزانی کرده است؛ پس مراقب باشیم هنگام گشت‌وگذار در طبیعت و حیات‌وحش هلن، آسیبی به آن نزنیم تا این گنج بی‌بدیل را برای همیشه داشته باشیم و از دیدنش لذت ببریم.
انسان تنها موجود روی کره زمین است که درختان را قطع می‌کند، از آن کاغذ می‌سازد و سپس روی آن می‌نویسد:
درختان را نجات دهیم!
عکس کاور از raftinghome.com
نویسنده: صدیقه شجاعی