جزیره ام‌الگُرم یا ام‌الکُرم در استان بوشهر شکلی شبیه بومرنگ دارد. بومیان آن را با نام جزیره گُرم می‌شناسند؛ علت آن وجود درختان حرا در ساحل روبه‌روی این جزیره است که در میان اهالی به گُرم مرسوم است. این جزیره مرجانی خالی از سکنه، یکی از جاهای دیدنی بوشهر و جزایر پارک ملی دیر - نخیلو است.
اینجا موطن پرنده‌های بی‌مرز است؛ مكانی امن برای بقای نسل و ادامه حیاتشان. بهار كه به این جزیره می‌رسد، مهاجران از آن سمت دنیا می‌آیند تا در ساحل گرمش تخم گذاری کنند؛ جوجه‌های آن‌ها با صدای آب‌های خلیج‌فارس سر از تخم بیرون بیاورند، بر ماسه‌های ساحل راه بروند، با موج‌هایش پرواز یاد بگیرند و اواخر شهریورماه دوباره به همان نقطه دوری كه از آن آمده بودند، بازگردند. ام‌الگُرم به همراه جزایر «ام‌سیله»، «نخیلو» و «تهمادو» بهشتی افسانه‌ای را در كناره شمال غربی خلیج فارس در منطقه‌ای حفاظت شده به نام «مُند» كه نزد عموم مردم، بیشتر از هر چیزی به نام آهوانش شناخته شده است، می‌سازند. اینجا را هزاران پرنده، سال‌های سال است كه برای زندگی انتخاب كرده‌اند و مسیر آمدن به آن را هرگز از یاد نبرده‌اند.
باوركردنی نیست؛ در نزدیكی بوشهری كه به سرعت به سوی صنعتی شدن می‌رود و در این راه هزینه‌های محیط زیستی زیادی هم می‌دهد، جزیره ام‌الگُرم، بهشتی باشد برای پرندگان مهاجر؛ جزیره‌ای كه با عسلویه به شدت صنعتی، تنها ۸۰ كیلومتر فاصله دارد. جایی كه امن‌ترین خانه برای ۱۰ هزار پرنده است، پرنده‌هایی كه پس از بال زدن‌های بسیار زیاد از سرزمین دور در آن پناه گرفته‌اند تا قصه هزاران تولد از خاك به افلاك با زمزمه دریا در سكوت آبی فیروزه‌ای خلیج فارس رقم بخورد.
جزیره ام‌الگُرم خانه‌ای امن برای بیش از ۱۰ هزار پرنده است
در این جزیره هزاران پرستوی دریایی پشت تیره و گونه سفید، كاكلی بزرگ و كوچك، اِگرِت ساحلی، سَلیم خرچنگ‌خوار و سَلیم كوچك، عظمت طبیعت را به رخ بازدیدکنندگان می‌کشند.
لابه‌لای بوته‌های سبز این جزیره ۷۹ هكتاری، پرستوهای دریایی پشت تیره، خاك را به اندازه یك آشیانه امن برای خود حفر کردهاند. صدای سمفونی پرندگان تمام فضا را پر کرده و اشتیاق دیدن آن‌ها را از نزدیک دو برابر می‌کند. مارهای جعفری هم لابه‌لای بوته‌ها می‌خزند که از سمی‌ترین مارهای ایران هستند.
در ام‌الگُرم تا چشم كار می‌كند تخم پرندگان است كه بر ساحل جا گرفته. با احتیاط باید حركت كرد، چرا كه هر لحظه ممكن است تخم پرنده‌ای زیر پا له شود. تخم و جوجه‌هایی كه تازه سر از تخم درآورده‌اند، بی‌پناه‌ترین موجودات ساکن جزیره هستند.
پرنده‌ها بزرگ كه می‌شوند تازه رنگ می‌گیرند. باید پرنده شناس بود تا تشخیص داد آن پرنده خوش رنگ با سری سیاه و پشتی تیره رنگ، با آن بال‌های باریکی که زیباترین پرواز را به نمایش گذاشته، پرستوی دریایی پشت تیره است. پشت تیره‌ها دمشان دوشاخه و منقارشان باریك‌تر و نوك تیزتر از دیگر پرندگان جزیره است. میان آن همه مادر مضطرب که تخم‌های بی‌پناه را به نظاره ایستاده‌اند، تشخیص پرستوهای دریایی پشت تیره سخت نیست. آن‌ها معمولاً در جا بال می‌زنند و برای گرفتن ماهی شیرجه می‌روند. به دشواری راه می‌روند. نر و ماده آن‌ها هم شكل است و در جزایر شنی یا سواحل ماسه‌ای دریا آشیانه می‌سازند.
آن یکی «اگرت ساحلی» است. اگرت‌های ساحلی در دو رنگ دیده می‌شوند؛ سیاه و سفید. اینجا اکثریت اگرت ساحلی سیاه رنگ هستند. اگرت سیاه پرنده‌ای سیاه رنگ با چانه و گلوی سفید است؛ پرنده‌ای كه با نوک زرد خود طعمه‌‌هایی چون ماهی، سخت پوستان، نرم تنان، حشرات، لاشه حیوانات، گاهی میوه‌ها و مواد گیاهی را در آب و گل می‌جوید. بیشتر در خورهای گل آلود، ماندآب‌ها و باتلاق‌های شور سواحل سنگی و سواحل مرجانی زندگی می‌کند. اگرت‌های ساحلی دسته جمعی در بوته‌های كوتاه نزدیك ساحل جوجه‌آوری می‌کنند. یکی از زیباترین صحنه‌ها، پرواز پرستوهای دریایی بر بالای موج‌های خلیج فارس است و شیرجه رفتن برای صید ماهی، بعد رساندن آن به جوجه‌ای که تازه راه رفتن را تمرین می‌کند.
فلامینگوها از آرام‌ترین پرنده‌ها هستند. كنار آب می‌ایستند و مدام منقار خود را در آب می‌كنند تا آب را هورت بكشند داخل بدن. با این كار جلبك‌ها و سخت پوستان كوچك روی فیلتر داخلشان می‌ماند تا غذای آن روزشان تأمین شود. فلامینگوها برای پرواز باید مسافتی را روی آب بدوند، شاید به خاطر همین است كه كمتر پرواز می‌كنند.
سلیم خرچنگ‌خوار پرنده دیگری است که با منقار قطور و دست و پای دراز خاکستری خرچنگ شکار می‌کند، این پرنده موجودی اجتماعی است که نر و ماده‌اش شبیه هم هستند.
اوایل اردیبهشت ماه جزیره دگرگون می‌شود. هزاران سلیم خرچنگ‌خوار در این زمان در کناره ساحل تخم‌گذاری می‌کنند. وجب به وجب ساحل از تخم پر شده است. نیمه دوم تیرماه انتظار پرنده‌های مادر به پایان می‌رسد و انبوه جوجه‌ها از تخم‌ها سر در می‌آورند. سیلم خرچنگ‌خوار و سایر پرندگان مهاجری که برای زمستان‌گذرانی به این جزیره روی آورده‌اند اوایل شهریورماه راه سفر در پیش می‌گیرند.
هنوز کسی نمی‌داند که پرندگان مادر چطور میان این تخم پرندگان مختلف، جوجه خود را تشخیص می‌دهند و به سوی او باز می‌گردند. تخم‌ها انگار ساحل را نشانه‌گذاری کردهاند. تخم‌هایی كه به قلوه سنگ‌های صیقل‌خورده‌ای می‌مانند که با سرانگشت نقاش، پر از خط و خال شده‌اند.
بستر نرم ماسه‌های صدفی ام‌الگُرم و به ویژه جزیره نخیلو، مأمن امنی را برای تخم گذاری لاک‌پشت‌ها به وجود آورده است. همین سواحل است كه سالانه این همه پرنده را به جزیره ام‌الگُرم می‌كشاند.
آن‌ها معمولاً تاریكی شب را برای زادآوری انتخاب می‌كنند تا بدون هیچ استرس و ترسی تخم‌گذاری كنند. لاک‌پشت‌ها اگر حتی کمی احساس خطر کنند سریع به دریا برمی‌گردند بدون اینكه تخم‌گذاری كرده باشند.
لاک‌پشت‌ها اگر حتی کمی احساس خطر کنند سریع به دریا برمی‌گردند بدون اینكه تخم‌گذاری كرده باشند
ام‌الگُرم فقط برای جانوران پناهگاه مناسبی نیست، اینجا پناهگاه خوبی برای شناورهای کوچک به ویژه قایق‌های صیادی هم هست. جالب است كه پرندگان از قایق‌ها و مردان دریا واهمه‌ای ندارند، انگار كه آنان را جزئی از این جزیره اسرارآمیز می‌دانند. هرچند این دوستی کاملاً هم دوسویه نیست. نه ساحل و نه جزیره، هیچ کدام از دست نامهربانی قایق‌هایی که پناه داده، بی‌نصیب نمانده. شیشه نوشابه‌ها و بطری آب و قوطی‌های روغن، چون زخمی دریا را می‌آزارد.
بدون اجازه سازمان محیط زیست نمی‌شود از جزیره ام‌الگرم بازدید کرد. بنابراین قبل از اینكه بلیط هواپیما به مقصد عسلویه، دیر یا بوشهر بگیرید، مجوزهای لازم را از سازمان محیط زیست كسب كنید. یادتان باشد كه این جزیره كوچك گنجایش بسیار كمی دارد، پس سعی كنید تعداد گروه بیشتر از ۱۰ نفر نشود تا این میراث طبیعی برای آینده باقی بماند. این جزیره جایی هم برای ماندن ندارد، بنابراین باید در دیر یا بوشهر برای خود جایی دست و پا كنید.
عکس‌های گالری از احسان امین جواهری
نویسنده: پریسا مرتضوی