نگاهی به تاریخ معماری اسلامی در ایران نشان می‌دهد که اکثر مناره‌ها در ایران، به‌ویژه در استان اصفهان به عصر سلجوقی و صفویه می‌رسد. چون این شهر در دوره‌های مذکور، به عنوان پایتخت سلسله‌ها، از اهمیت خاصی برخوردار بوده و اوج معماری خود را در همین دوران‌ها طی کرده است. مناره‌ها در ظاهر به عنوان سازه‌هایی ضعیف و دارای تعادل کم به نظر می‌رسند، اما در واقعیت، بسیار پردوام هستند. دلیل دوام مناره‌ها در این است که چون مسقف نیستند، بارش بر آن‌ها تاثیر چندانی ندارد و فرسایش آن‌ها دیرتر رخ می‌دهد. مناره‌های دارالضیافه نیز از این خصایص مجزا نیستند. این مناره‌ها دارای کارکردهای مختلفی در زمان خود بوده‌اند که در متن به آن‌ها اشاره خواهد شد.
مناره
مناره در لغت به معنای نشانی است که در راه از سنگ و خشت بر پا می‌کنند و در معنای چراغ پایه به کار می‌رود. به این صورت وجه تسمیه مناره چنین است که در گذشته برای راه یافتن مسافران، چراغی بر روی مناره روشن می‌کردند تا راه خود را شناخته و هدایت شوند. از دیگر کارکردهای مناره این بود که محلی برای گفتن اذان نماز بود و همچنین نمادی برای پیروزی نیز محسوب می‌شد.
مناره‌های دارالضیافه
اصفهان را می‌توان یکی از شهرهای اصیل ایران از نمایش معماری پس از اسلام به حساب آورد. این شهر بناهای باشکوه و چشم‌نواز بسیاری را در خود جای داده است. اگر گشتی در این شهر بزنیم، می‌بینیم که مناره‌های بسیاری نیز در شهر هستند که به معماری بناها جذابیت خاصی داده و بر زیبایی آن‌ها افزوده‌اند. معماری تمامی مناره‌ها از چهار بخش اصلی تشکیل می‌شود که به پایه، ساقه، سرپوش و راس تقسیم می‌شوند. مناره‌های دارالضیافه نیز از مناره‌ها و جاهای دیدنی اصفهان به شمار می‌روند. تاریخ بنای مناره‌های دارالضیافه را به قرن هشتم هجری نسبت داده‌اند.
این بنا که در چهارراه ابن سینا اصفهان و در خیابان کمال قرار گرفته است، در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شماره ثبت ۲۷۲ به ثبت ملی رسید. بالای سر در، دو گلدسته زیبای مدور آجری وجود دارد که به مقرنس‌کاری و کاشی معرق رنگین آذین‌بندی شده و دارای پوششی از کاشی فیروزه‌ای در بافت شطرنجی و آجری است. ارتفاع این مناره‌ها ۳۸ متر است و روی پایه‌های هشت ضلعی بنا شده‌اند. کتیبه مقرنس بالای مناره‌ها دارای خط ثلث بوده که بر روی کاشی لاجوردی نوشته شده، اما از آن چیز خاصی بر جای نمانده است و تنها بخشی از یک آیه دیده می‌شود که همین امر نظریه مسجد بودن مناره‌ها را پر رنگ‌تر می‌کند.
مناره‌ها از نظر ظاهری از پایین به بالا دارای یک ساق و در فراز، دارای یک طوق به عنوان گلوگاه هستند. در بالای گلوگاه قسمتی به شکل چتر قرار دارد که به آن نعلبکی می‌گویند و در بالاترین قسمت مناره، بخشی به نام تاج وجود دارد. تزیینات این مناره‌ها و سبک آن‌ها به دوره ایلخانی می‌رسد. برخی نیز معتقد هستند مناره‌ها مربوط به دوره سلطان سنجر سلجوقی است، اما چون کتیبه‌های مناره‌ها به علت گذشت زمان و فرسایش از بین رفته‌اند، تاریخ دقیق ساخت مناره‌ها را نشان نمی‌دهند. بررسی معماری مناره‌ها و تزیینات آن‌ها نشان می‌دهد که مناره‌ها مربوط به دوره ایلخانی بوده است.
برخی بر این عقیده‌اند که مناره‌ها بازمانده‌هایی از یک عمارت بوده‌اند که به مرور از بین رفته‌اند. وجه تسمیه نام این مناره‌ها با عنوان دارالضیافه کاملا مشخص است. این واژه در مفهوم، مکانی برای مهمانی یا پذیرایی را به ذهن تداعی می‌کند. بنابراین می‌توان گفت این عمارت مهمانسرایی بوده است که شاید مسجدی نیز در کنار خود داشته که به مرور زمان از بین رفته و مناره‌های آن برجای مانده‌اند. در مورد نام و وجه تسمیه مناره‌ها نظرات مختلفی ارایه شده است. عده‌ای نیز بر این عقیده‌اند که این مکان به نام دارالضیائ مشهور بوده و کارکرد مناره‌ها برای روشنایی و هدایت مسافران بوده است. به این شکل گفته شده که بر فراز مناره‌ها آتش روشن می‌کردند تا از راه دور دیده شود. برخی دیگر نیز بانی مناره‌ها را شخصی به نام ضیا دانسته‌اند که نام مناره‌ها از آن گرفته شده است.
این دومناره که دارای زیبایی خاصی در شهر اصفهان هستند، هنوز هم افراد بسیاری را به خود جذب می‌کنند. وجود دربی در وسط دو مناره مشخص می‌کند که این دو مناره بازمانده بخشی از بنایی بزرگ هستند که از قرن هشتم هجری قمری بر جای مانده است.
عکس‌های گالری از خبرگزاری ایمنا (عکاس: محسن هیئتیان)
نویسنده: زهرا آذرنیوش