خانه‌های تاریخی هر یک از شهرهای ایران به گونه‌ای، نمادهایی از هویت ایرانی را به نمایش می‌گذارند. نظر به اینکه این خانه‌های تاریخی در استان‌ها و جاهای مختلف ایران با معماری منحصربه فرد همان منطقه تطبیق داده شده‌اند، می‌توان آن‌ها را نمادهایی از هویت قومی و ملی ایران دانست. خانه‌های تاریخی گاه مربوط به شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی و ادبی و چهره‌های تاثیرگذار معاصر بوده‌اند، که طرفداران و علاقه‌مندان خاص خود را دارند. یکی از این خانه‌های تاریخی مشهور، خانه آیت‌الله محمود طالقانی است که از جاهای دیدنی طالقان محسوب می‌شود.
خانه محمود طالقانی مربوط به دوره معاصر است. این خانه در روستای گلیرد طالقان قرار گرفته است. این خانه تاریخی در ۱۲ اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۰۹ به‌عنوان یکی از آثار تاریخی ایران، ثبت ملی شد. سید محمود طالقانی در ۱۵ اسفند ماه سال ۱۲۸۹ در طالقان، در روستای گیلیرد متولد شد. در تابلویی که در منزل ایشان نصب شده، نوشته شده: این عمارت گلی متعلق به «میرمصطفی» جد آیت‌الله طالقانی بوده که بیش از۱۵۰ سال قدمت تاریخی دارد. در این خانه مقدس، علمای مشهوری چون «ثقه‌الاسلام سید مصطفی»، «آیت‌الله العظمی سید ابوالحسن» و «آیت‌الله مجاهد سید محمود» زندگی کرده‌اند که هریک از مفاخر جهان اسلام و تشیع هستند. این مکان بر حسب تاکید آیت‌الله طالقانی به مدت ۲۰ سال محل تعلیم و تربیت دانش‌آموزان مردم فقیر روستای گیلیرد و روستای مجاور آن بوده است.
خانه آیت‌الله طالقانی
خانه طالقانی حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد و سابقه آن به دوره قاجار می‌رسد
خانه سید محمود طالقانی مربوط به دوره قاجار و عصر معاصر است. این خانه فرم و شکل ۱۰۰ ساله خود را حفظ کرده و دارای محیطی زیبا است. در حال حاضر، بخشی از کتاب‌ها و وسایل شخصی طالقانی در همین خانه نگهداری می‌شود. بخش‌هایی از این عمارت خشتی و گلی که حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد، در سال‌های اخیر توسط میراث فرهنگی و گردشگریمرمت شده است. این خانه تاریخی از لحاظ حضور در صحنه‌های مختلف تاریخی نیز دارای سابقه است و زمانی به‌عنوان پناهگاه نواب صفوی مورد استفاده قرار گرفته است.
موقعیت خانه طالقانی در مرکز روستای گیلیرد، در ضلع شمال شرق مسجد و در ضلع غربی حمام روستا قرار گرفته است. این خانه تاریخی، اجزای مختلفی که در خانه‌های تاریخی ایرانی وجود دارند را در خود نهفته دارد. خانه طالقانی متشکل از اجزای مختلفی مثل بخش ورودی حیاط میانی، فضای مسکونی زمستانی و تابستانی و حیاط شمالی، است. استقرار حیاط و خانه در محوطه ناصاف و شیب‌دار دامنه کوه سبب شده اختلاف سطوح مختلف مابین اجزای خانه به وجود بیاید. این اختلاف سطح سبب ایجاد چشم‌اندازهای زیبایی در عمارت شده است. در ساختمان میانی بنا که از بخش‌های اصلی عمارت طالقانی است، ۴ اتاق قرار دارد. سه اتاق در قسمت غربی برای افراد خانه و یک اتاق در قسمت شرقی با دیوارهای قطور و گلی و چشم‌اندازی زیبا، محل زندگی آیت‌الله طالقانی و پدرش بوده است. در این خانه امروزه علاوه بر نگهداری وسایل شخصی آیت‌الله طالقانی، تعلیم و تربیت مردم بی‌بضاعت روستای گلیرد و روستای مجاور نیز در آن انجام می‌شود.
خانه تاریخی طالقانی، خانه‌ای ساده است و ۷ستون چوبی دارد که روی آن‌ها نگه داشته شده است. این خانه ۲ در و ۳ پنجره چوبی دارد که با طرح‌های هندسی زیبا منقوش شده است. در مقابل خانه تابلویی قرار دارد که روی آن نوشته شده: «به خانه حضرت آیت‌الله محمود طالقانی که هر ذره خاکش و تکه خشتش یادآور آوای انسانی و اسلامی اوست، خوش آمدید.» از در خانه طالقانی که وارد خانه شوید، تصویر خشت و گل و سرسبزی درختان این خانه، برایتان بسیار چشم‌نواز است و آرامش خاصی در درون این خانه دیده می‌شود.
هرازگاهی خبرهایی از تخریب و آسیب خانه‌های تاریخی به گوش می‌رسد که افراد آشنا به میراث فرهنگی و گردشگری را غمناک می‌کند. در بین این خبرها در سال‌های گذشته، خبرهایی در مورد تخریب خانه طالقانی نیز به گوش می‌خورد. در مورد آسیب جدی خانه طالقانی، فرزند آیت‌الله طالقانی در سال‌های پیش، بارها هشدار می‌دادند. فرزند آیت‌الله طالقانی در این هشدار جدی اعلام کردند، که اگر میراث فرهنگی خانه را مرمت نمی‌کند آن را در اختیار فرزندان آیت‌الله طالقانی قرار دهد تا از میراث خانوادگی خود حفاظت کنند. پس از این هشدار، خانه طالقانی توسط میراث فرهنگی استان البرز مورد مرمت قرار گرفت. در طرح مرمت خانه، مرمت موضعی اندود سنتی داخل اتاق‌ها، مرمت موضعی خرپای چوبی، شیروانی ورودی خانه، آجرفرش تمامی فضای خانه و اصلاح، سازماندهی و ترازبندی فضای سبز داخل حیاط انجام شد.
آیت‌الله طالقانی
آیت‌الله طالقانی از اعضای جبهه ملی و از طرفداران دکتر مصدق بود و پس از کودتای ۲۸ مرداد به فعالیت در نهضت مقاومت ملی پرداخت. وی در سال ۱۳۴۰به همراه مهندس بازرگان و دکتر سحابی، نهضت آزادی ایران را تاسیس کرد.آیت‌الله طالقانی در ۱۵خرداد ۱۳۴۲ به مخالفت با حکومت پهلوی پرداخت و تا پیروزی انقلاب اسلامی بر مواضع خود استوار ماند. وی در تاریخ ۱۹ شهریورماه ۱۳۵۸، ۳ روز پس از اقامه نماز جمعه، در تهران درگذشت. آیت‌الله سید محمود طالقانی در روستای گیلیرد شهرستان طالقان متولد شد. وی دوران کودکی را به آموختن علوم اسلامی نزد پدرش گذراند و بعد از آن مشغول به تحصیل در مدارس رضویه و فضیه شد. وی اجازه نامه اجتهاد را از آیت‌الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی دریافت کرد و در مدرسه شهید مطهری شروع به تدریس کرد. آیت‌الله طالقانی اولین مبارزات انقلابی خود را با دادن اعلامیه در مخالفت با کشف حجاب آغاز کرد که سبب دستگیری و زندانی شدن وی شد. آیت‌الله طالقانی در پی مبارزاتش با حکومت پهلوی چند بار به زندان افتاد. از جمله آن می‌توان به زمانی اشاره کرد که سید مجتبی نواب صفوی را در خانه خود پناه داد. آیت‌الله طالقانی مدتی را به دلیل فعالیت‌های سیاسی، به زابل و بافت تبعید شد.
در حال حاضر خانه تاریخی آیت‌الله طالقانی یکی از مکان‌های دیدنی طالقان محسوب می‌شود. این خانه تاریخی مورد توجه خاص گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و حامیان شخصیت سیاسی-دینی و اخلاقی آیت‌الله طالقانی است.
عکس‌های گالری از خبرگزاری مهر (عکاس:نامشخص)
نویسنده: زهرا آذرنیوش