مسجد تاريخی جامع شش‌ناو تفرش يکی از مهم‌ترين آثار معماری دوره سلجوقيان و از قديمی‌ترين مساجد کشور است. اين مسجد در محله تاريخی «فم» تفرش واقع شده است. علت انتخاب نام شش‌ناو برای مسجد، وجود قناتی در زیر مسجد است که توسط شش عدد ناو در بیرون مسجد و پس از عبور از زیر درخت چناری بزرگ و قدیمی، تقسیم شده و به محله‌های اطراف جریان پیدا می‌کند. قدمت قنات به قرن سوم هجری قمری باز می‌گردد.
بنای اولیه‌ی مسجد از آثار دوره‌ی سلجوقی است که در دوره‌های بعد قسمت‌هایی به آن اضافه شده است. این مسجد به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی تفرش، در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شماره ۲۷۷۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد شش‌ناو به شکل مستطیل و در دو طبقه ساخته شده است و دارای یک شاه‌نشین است که از سه طرف به گذرگاه‌های عمومی راه دارد. این مجموعه از یک مناره‌ی آجری، یک گنبد بزرگ، دو شبستان، ايوان، صحن، قنات و چند حجره و تکیه تشکيل شده است.
جلوی در این مسجد قدیمی، یک درخت چنار کهنسال و یک قنات وجود دارد که صفای خاصی به ورودی مسجد داده است.
برای ورود به صحن مسجد باید از داخل یک تکیه بزرگ گذشت که حدود ۳۰۰ مترمربع مساحت دارد، دو طبقه است و سقف و ستون‌های چوبی دارد. قدمت این تکیه به دوران قاجار برمی‌گردد.
این تکیه که از گذشته در ماه محرم و صفر به عنوان مکانی برای تعزیه‌خوانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است، حجره‌هایی برای نشستن تماشاگران دارد و صفه یا سکوی برجسته‌ای در وسط آن قرار گرفته که نمایش تعزیه روی آن اجرا می‌شود. نخل، علم و کتل‌های مراسم عزاداری ماه محرم نیز در این تکیه نگهداری می‌شوند.
کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری‌های سقف و ديواره ايوان مسجد، يکی از شاهکارهای مهم معماری سلجوقی در استان مرکزی است.
مناره مسجد سه متر قطر و بیست متر ارتفاع دارد که درون آن پلکانی مارپیچ تعبیه شده است. این مناره در شمال غربی مسجد واقع شده و طبق برخی منابع، قدمت آن از قدمت بنای مسجد بیشتر است. این مناره را متعلق به قرن پنجم هجری یعنی اوایل عصر سلجوقی می‌دانند. دیوار آن تماما از آجر ساخته شده و تنها تزیین مناره، کتیبه‌ای آجری بر فراز آن است که به خط کوفی نوشته شده است. متأسفانه جز عبارت «لا اله الا الله» چیزی در کتیبه باقی نمانده و بقیه‌ی حروف از بین رفته‌اند.
مقصوره مسجد از بناهای دیگری است که بر فراز آن گنبدی کلاه‌خودی به سبک گنبدهای عصر سلجوقی دیده می‌شود. قاعده گنبد هشت ضلعی و عنقی استوانه‌ای شکلی به ارتفاع ۵ متر و قطر ۱۶ متر دارد. این گنبد با آجرتراش ساخته شده است.
در سردر صحن، ایوانی به دهانه‌ی ۵ متر، عمق ۴ متر و ارتفاع ۷ متر وجود دارد که با پوششی از مقرنس گچی تزیین شده است. در پاکار پوشش ایوان، کتیبه‌ای به خط نستعلیق به تاریخ ۱۲۷۷ هجری قمری وجود دارد. در این کتیبه اشاره‌ای به بانی بنا «محمد ابراهیم بن عباس» شده است.
همچنین در این مسجد مزار یکی از صحابه‌ی امام حسن عسگری (ع) به نام محمد محدث وجود دارد که در قرن ششم هجری به خاک سپرده شده است.
مسجد جامع شش ناو در روزگار قاجار علاوه بر اینکه محل برگزاری نماز جمعه بوده، يکی از حوزه‌های مهم تدريس علوم دينی نيز به شمار می‌رفته است.
عکس‌های گالری از محمد اسدی
نویسنده: حمیده کریمی