مسجد جامع بافران از آثار تاریخی روستای بافران شهر نایین در استان اصفهان است. سابقه ساخت این مسجد تاریخی به احتمال بسیار به قرون اولیه اسلامی می‌رسد. مطابق تحقیقات انجام شده توسط باستان‌شناسان اکثر مساجد جامع ساخته شده در ایران بعد از اسلام، بر روی باقی‌مانده‌های آتشکده‌های باستانی که قبل از ورود اسلام به ایران محل نیایش و عبادت زرتشتیان بوده‌اند، شکل گرفته‌اند. بسیاری براین عقیده‌اند که مسجد جامع بافران آتشکده بوده و بعدها تبدیل به مسجد شده است. این مسجد در ابتدا محراب نداشته و در دوره‌های بعد برای آن محراب ساخته‌اند. یکی از دلایل آتشکده بودن مسجد را نداشتن محراب می‌دانند. سابقه بنای مسجد به شکل امروزی به دوره صفویه می‌رسد.
عکس از سایت نایینی
مسجد جامع بافران در روستای بافران از توابع نایین قرار دارد. این مسجد قبلا آتشکده بوده و بعدها با ورود اسلام به ایران تبدیل به مسجد شده است.
این مسجد از جاهای دیدنی نایین به شمار می‌رود و در روستای بافران قرار دارد. روستای بافران در ۸ کیلومتری جنوب شرق نایین است. بنای اصلی مسجد براساس شواهد موجود احتمالا´مربوط به قرن چهارم تا ششم هجری - قمری است و مناره مدور خشتی آن در دوره سلجوقی بنا شده است. تنها تاریخ موجود در بنا متعلق به سال ۹۲۶ هجری- قمری است . این مسجد تقریباً مرکزیت بافت قدیم روستا و بر اساس الگوی مساجد چهارایوانی بنا شده است. در دو ضلع شمال و غرب مسجد، دو ساباط است که نقش پشتبند بنا را بر عهده دارند. این بنا شامل فضاهائی همچون صحن - شبستان و رواق است. سرداب یا زیرزمین مسجد و تک مناره خشتی از ویژگی‌های این بنای تاریخی محسوب می‌شود. سندی که درباره بنای مسجد می‌توان به آن مراجعه کرد کتیبه‌ای سنگی است که بر بالای محراب فعلی مسجد نصب شده است که بر روی آن با خط ثلث برجسته، کلمه «لا الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» حک شده و در پایین آن جمله «کتبه حبیب الله» و «سنه ۹۶۶» به چشم می‌خورد. جمله اول، نشانگر نام نویسنده آن سنگ‌نوشته و عبارت دوم با توجه به نزدیکی زمان ساخت مسجد جامع نایین و مسجد جامع بافران در قرون اولیه اسلامی، نشان‌دهنده تاریخ تعمیر مسجد است.
عکس از خبرگزاری شبستان
معماری مسجد جامع
از معروف‌ترین قسمت‌های مسجد جامع بافران، مناره خشتی و مدور آن است که به دوره سلجوقی می‌رسد. در روزگار معاصر از این مناره برای سحرخوانی ماه رمضان استفاده می‌شد.
مسجد جامع بافران بر اساس الگوی مساجد چهارایوانی بنا شده و مساحتی نزدیک به ۸۰۰ متر مربع دارد. مسجد شامل فضاهایی چون صحن، شبستان و رواق است. سرداب یا زیرزمین مسجد و تک مناره خشتی است که از ویژگی‌های مهم این بنای تاریخی محسوب می‌شوند. مسجد جامع بافران، تک مناره‌ای خشتی و مدور دارد که از عناصر ارزشمند این بنا و از بناهای کم نظیر تاریخی است که به استناد کتاب «فهرست آثار تاریخی ایران» در دوران سلجوقی بنا شده است. ابعاد خشت‌های مناره ۳۰در۳۰در۶ و ارتفاع مناره در حدود ۲۱متر و ورودی آن در کنار در اصلی مسجد و مقابل در ورودی سرداب و زیرزمین قرار دارد و به وسیله ۵۸پله مارپیچی تعبیه شده در درون مناره می‌توان به اوج مناره رفت. مناره خشتی در دوره‌های بعد با آجر پوشانده شده و در دوران معاصر پایین آن را آجرنما کرده‌اند. در قدیم از مناره مسجد در سحرهای ماه رمضان برای سحرخوانی استفاده می‌شد.
خبرگزاری شبستان
ورودی اصلی مسجد جامع در ضلع جنوبی آن و سرداب مسجد که از قسمت‌های مهم آن است در سطح زیرین صحن با فرم ۶ ضلعی بنا شده و برای تامین نور روزنه‌ای در سقف آن طراحی شده است.
ورودی اصلی مسجد جامع در ضلع غربی آن است و پس از عبور از جلوخان می‌توان از طریق راهرویی عریض به صحن مسجد راه یافت. شبستان اصلی مسجد با سقفی بلند و گنبدی شکل در ضلع جنوبی جا گرفته است که با پلانی مستطیل شکل با طاق و چشمه پوشش یافته است. در جبهه شرقی و غربی مسجد که به صورت دو اشکوبه «سقف، هر طبقه از بنا» بنا شده است فضایی مخصوص برای بانوان تعبیه شده و دو جبهه به وسیله راهرویی به هم راه داشته‌اند. فضاهای این دو جبهه با طاق و تویزه پوشیده شده‌اند. کاربندی سقف دالان ورودی و شمسه نیم گنبد ضلع جنوبی از جمله تزیینات به کار رفته در بناست. تزیینات سردر مسجد با آجرکاری به شیوه راسته و خفته از الحاقات بعدی بناست. ستون‌های پهن و مستحکم مسجد که قرنها مسجد را سرپا نگه داشته نیز از جمله ویژگی‌های خاص این مسجد است. سرداب «زیرزمین» مسجد در کنار درب ورودی اصلی و در سطح زیرین صحن به فرم شش ضلعی بنا شده و برای تامین نور آن روزنه‌ای در سقف بنا تعبیه شده است.
عکس از خبرگزاری شبستان
مسجد جامع بافران در فرم اولیه خود، به دلیل آتشکده بودن، محراب نداشته است و محراب آن در سالهای بعد به آن اضافه شده است.
مسجد، منبری قدیمی و گچی داشته که بر روی آن کتیبه‌ای در مورد امام علی (ع) نوشته شده است. این منبر در سال ۱۳۴۷تخریب شد. در مسجد کهن تغییراتی اضافه شده است. مسجد اولیه محراب نداشته است و محراب امروزی آن در سالهای بعد ساخته شده است. از دیگر تغییرات ایجاد شده در مسجد کهن، قطع ارتباط غرفه‌های داخل شبستان مسجد است که در سال ۱۳۴۷ انجام گرفته و با برداشته شدن راه ارتباطی دوغرفه، ارتباط بخش غربی با بخش شرقی از بین رفته است. در سالهای اخیر نمای بیرونی مسجد با کاه‌گل و پشت بام آن با ایزوگام پوشانده شده است.
عکس از سایت نگه
مسجد جامع بافران در سالهای اخیر توسط میراث فرهنگی مرمت شده و توسط اهالی روستا نگهداری می‌شود.
مسجد جامع بافران که در روستای بافران واقع شده از آثار ساخته شده در دوره صفویه است. این مسجد تاریخی در ۲۵خرداد سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۵۸۸۷ به عنوان یکی از آثار تاریخی ایران ثبت ملی شده است. سجد جامع در سالهای گذشته توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مورد مرمت قرار گرفته و هم اکنون نیز توسط مأمورین حفاظت این سازمان و اهالی روستا حفظ و نگهداری می‌شود. اگر به شهر نایین و روستای بافران سری زدید از این مسجد تاریخی که روزی آتشکده بوده است دیدن کنید.
عکس‌های گالری از سایت نایینی
نویسنده: زهرا آذرنیوش