قلعه سورک معروف به قلعه نصیرخان بختیاری از جاهای دیدنی شهرکرد است و در روستای سورک از توابع بخش کیار و در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد، مرکز استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. روستای سورک دارای آثار تاریخی دیگری نیز است، اما این قلعه که در حدود اواخر دوره قاجار ساخته شده، مهم‌ترین اثر تاریخی روستا است.
موقعیت و مشخصات قلعه
قلعه سورک در حدود نود سال پیش به دستور نصیرخان سردار جنگ ساخته شده است. این اثر در تاریخ بیست و دوم تیرماه سال ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۹۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
قلعه سورک در قسمتی از روستای سورک که مسکونی نیست، قرار دارد. به این مفهوم که ساختمان قلعه به‌صورت منفرد و جدا از قسمت مسکونی روستا ساخته شده است. فاصله ساختمان قلعه از آخرین بخش مسکونی روستا در حدود دویست و پنجاه متر است. قلعه سورک درمحوطه‌ای به مساحت پانزده هكتار قرار دارد. ساختمان قلعه سورک دو طبقه است. زیربنای قلعه در حدود شش هزار متر است. ساختمان اصلی قلعه شامل یک طبقه زیرزمین و یک طبقه شاه‌نشین است.
زیرزمین
زیرزمین بنا در ارتفاع یک متری از سطح زمین دارای یک راه‌ر‌و و اتاق‌های کناری است که محل سکونت خدمه، انبار و ذخیره آذوقه ساکنین قلعه بوده و با مصالح خشت و ملاط گل ساخته شده است.
بنای شاه نشین
بنای شاه‌نشین از طریق دو پلکان سنگی شمالی و جنوبی قابل دسترسی است و شامل ایوانی طویل و ستون‌دار (چهارده ستون) و چند اتاق بزرگ و مرتفع می‌شود که تنها تزیین موجود در این اتاق‌ها سربخاری‌های گچبری شده است. سقف بنا تیرپوش و نمای آن با ورقه‌ای فلزی قاب‌بندی شده‌اند. ستون‌های به کار رفته در ایوان ساده و از ته ساقه و سرستون تشکیل شده‌اند.
حمام
حمام اختصاصی قلعه در ضلع جنوبی و متصل به بنای اصلی قرار دارد، این حمام دارای رخت‌کنی است با چهار ستون سنگی، میاندری کوچک، گرمخانه و خزینه است. گرمخانه با نمایی از کاشی‌های اسلیمی و ابر و باد تشکیل شده که دارای نمایی سنگی همچون قلعه چالشتر است. این قلعه دارای معماری جالب و درون‌گرا است. به این مفهوم که درون ساختمان بیشتر از بیرون آن مورد توجه معماران و سازندگان قلعه بوده است. طی سال‌های گذشته باغات سيب و انگور اطراف بنا از بين رفته و تنها ساختمان اصلی، حمام و ويرانه‌های ساخت و سازهای جنب ورودی شرقی به جای مانده است.
آنچه امروز از بنای قلعه باقی مانده، دو طبقه اصلی ساختمان، محوطه قلعه، حوض، ورودی ، بناهای جانبی و حمام خصوصی است. قلعه سورک یک اثر منحصربه‌فرد است. این قلعه با ظاهری کاملا ساده طراحی و ساخته شده است. سادگی و در عین حال ظرافت خاص بنا سبب جذابیت خاص این بنا می‌شود. شواهد نشان‌دهنده آن است كه ساخت و ساز اين بنا به‌ويژه در خصوص تزئينات و نماسازی كامل نشده كه اين خود به دلايلی ازجمله تحولات سياسی و عدم مركزيت بنا به‌عنوان محل استقرار دائمی بانی بنا نصيرخان ارتباط می‌يابد. تصویر زیر ساختمان جنبی قلعه است.
اطراف بنا از چهار جهت به زمين‌های كشاورزی محدود شده و مصالح به کار رفته در ساختمان از خشت است. برای تزیینات بیرون ساختمان و نما از آجر استفاده شده است. در قلعه سورک گچ‌بری‌هایی با نقش‌های گیاهی برای تزیین سربخاری‌های ساختمان به کار برده شده است.
حیاط قلعه شامل درختان بسیار زیادی است. روبروی ساختمان قلعه، حوضی حجاری شده است. معماری حوض به شکل ترنج است. ستون‌های قلعه نیز دارای حجاری‌اند. درب‌های قلعه از جنس چوب هستند. حوض حجاری‌شده ترنج‌شكل، ستون‌های حجاری‌شده، درب‌های چوبی و گچبری‌هايی با نقوش گياهی تزئينات اين بنا را تشكيل می‌دهند.
نصیرخان سردار جنگ
قلعه سورک متعلق به نصیرخان سردار جنگ است. نصیرخان ملقب به سردار جنگ (زاده ۱۲۳۴ - درگذشت ۱۳۱۰) نظامی و سیاست‌مدار دوران قاجار بود. وی پسر سوم امامقلی خان حاجی ایلخانی و برادر کوچک‌تر امیر مفخم بختیاری است. نصیرخان از سرداران ارشد قشون محمدعلی شاه بود، که به جمع مشروطه‌خواهان پیوست. پدر، برادران، عموزادگان و خود او، سال‌ها ایلخان بختیاری بوده‌اند. نصیرخان در مناصب مختلفی چون حکمرانی اصفهان، کرمان، یزد و همچنین وکالت مجلس شورای ملی حضور داشت. در سال ۱۲۹۷ نصیرخان از سوی وثوق الدوله نخست وزیر، مأمور سرکوب یاغیان رضا جوزانی و جعفرقلی چرمینی در منطقه چهارمحال و اطراف اصفهان شد و به همین مناسبت به حکومت اصفهان رسید.
وی تا آغاز انتخابات در دوره چهارم مجلس شورای ملی، که خود استعفاء کرد، در حکومت اصفهان باقی ماند. نصیرخان در اواخر سال ۱۳۰۳ به بیماری مبتلا شد. پس از مدتی، از بختیاری به اصفهان رفت و در بیمارستان مرسلین انگلیسی بستری شد. در اصفهان، مداوای پزشکان معالج وی، پیشرفتی حاصل نکرد و با پیشنهاد پزشکان بیمارستان، روانه آلمان شد. نصیرخان، ۷ سال پایانی زندگی را در کشور آلمان سپری کرد و سرانجام در سال ۱۳۱۰ خورشیدی، در شهر برلن آلمان درگذشت. پیکرش را به نجف اشرف منتقل نموده و در آنجا، به خاک سپردند.
سمت چپ (نصیر خان) سردار جنگ
این بنا توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری در حال مرمت است. قلعه سورک با سبک معماری زیبا و جالب هر ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی بی‌شماری است که برای بازدید از این اثر تاریخی به استان چهارمحال و بختیاری سفر می کنند.
نویسنده: زهرا آذرنیوش