موزه کفش تبریز در تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۹۴ با حضور معاون صنایع دستی کشور، شهردار تبریز، رئیس اتحادیه کفاشان تبریز، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی و سرپرست سازمان توسعه گردشگری شهرداری تبریز افتتاح شد.
موزه کفش تبریز که در بخش زیرزمینی عمارت شهرداری تبریز واقع شده، علاوه بر ۲۰۰ نوع کفش از اقوام و دوره‌های مختلف، لوازم و تجهیزات کفاشی نیز جمع آوری و در معرض نمایش گذاشته است.
عمارت شهرداری تبریز از جمله ساختمان‌های قدیمی و جاهای دیدنی تبریز است که به دستور رضاشاه ساخته شده و از ابتدای امر به عنوان شهرداری استفاده شده است. در سال ۱۳۸۶ و به مناسبت بزرگذاشت صدمین سالروز تاسیس اولین انجمن شهر و بلدیه ایران در تبریز، این عمارت را به موزه شهر و شهرداری تبدیل کردند که اولین موزه شهرداری در کشور به حساب می‌آید.
تصاویر داخل موزه کفش تبریز
موزه کفش تبریز نیز در بخشی از تالارهای آن قرار دارد، از جمله دیگر تالارهای این عمارت می‌توان به تالار دوربین های قدیمی، تالار دفاع مقدس، فرش، چاپ و نشر، هنرهای معاصر نام برد. این عمارت در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بنای عمارت شهرداری تبریز در زمان صدارت شهردار وقت حاج ارفع‌المک جلیلی و با نظارت مهندسان آلمانی ساخته شده است. این ساختمان در نقشه هوایی شکلی شبیه به یک عقاب در حال پرواز دارد که مطابق با نقشه ساختمان‌های کشور آلمان،پیش از جنگ جهانی دوم تهیه شده است.
در حال حاضر بخش موزه کفش در این عمارت با تغییراتی رو به رو است که در برای کسب اطلاعات بیشتر دراین باره، با علیرضا جباریان (رئیس اتحادیه کفاشان تبریز) گفت و گویی اختصاصی داشته‌ایم.
جباریان درباره نحوه جمع‌آوری کفش‌های موزه این گونه توضیح می‌دهد:
در ابتدای امر بازگشایی موزه، همایشی برگزار شد که شخصی به نام شعله خیابانی تعداد ۴۰ لنگه از کفش‌های قدیمی را که در اختیار داشتند به موزه اهدا کردند، اما متاسفانه پس از مدتی منصرف شده و تصمیم گرفتند تا کفش‌ها را به موزه بفروشند. اما از آنجایی که اطلاعات این شخص از کفش‌ها به منطقه آن‌ها محدود می‌شد و نمی‌توانستند ما را در قدمت‌گذاری آن‌ها یاری نمایند، تصمیم بر این شد تا این کفش‌ها با هزینه موزه کفش تبریز قدمت‌سنجی و قیمت‌گذاری شوند.
در حال حاضر با همکاری میراث فرهنگی، مراحل قدمت‌سنجی کفش‌ها به وسیله آزمایشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و سازمان استاندارد انجام می‌پذیرد. پس از آن، با توجه به قدمت هر کفش قیمت‌گذاری انجام شده و کفش خریداری می‌شود. خانم خیابانی تمایل داشتند تا قدمت‌گذاری کفش‌ها پس از خرید آن‌ها به قیمت پیشنهادی ایشان انجام شود؛ که متاسفانه به توافق نرسیدیم و ایشان کفش‌هایشان را از موزه خارج کردند.
موزه کفش تبریز که اولین موزه کفش در ایران و هفتمین موزه کفش در جهان است، پس از یک سال ثبات، در سه ماهه اخیر موفق شده است تا با تشکیل کمیته‌ای، با هدف جمع‌آوری و قدمت‌گذاری کفش‌های قدیمی از اقصی نقاط ایران، روند رو به گسترش خود را آغاز کند. در این راستا، از طریق نامه‌های که به روسای اتحادیه کفاشان شهرستان‌های مختلف فرستاده شده، از آن‌ها درخواست شده است تا کفش‌های قدیمی در مناطق زندگی خود را پیدا کرده و به موزه تحویل دهند تا پس از قدمت‌گذاری به ثبت برسند. همچنین، از جمله روش‌هایی که به وسیله آن می‌توان قدمت کفش‌ها را مشخص کرد، استناد به عکس‌ها و کتب قدیمی است که سرنخی از دوره تاریخی کفش‌های مورد نظر را به دست بدهند.
با توجه به صحبت‌های جباریان، در حال حاضر ۲۰۰ جفت کفش و قطعات وسایل و تجهیزات کفاشی در موزه نگهداری می‌شود.
قدیمی‌ترین آن‌ها، یک قطعه چرم بوفالو متعلق به ۴۵۰ سال پیش است که با مواد روغنی و به شیوه سنتی فرآوری شده است
جباریان درباره کفش ۵۵۰۰ ساله موجود در موزه ارمنستان نیز اینگونه توضیح می‌دهد:
این کفش در مرز ایران، ارمنستان و آذربایجان پیدا شده است. در غاری که در مرزهای کنونی در خاک ارمنستان قرار دارد. ولی با توجه به اینکه کشور ارمنستان نه در قدیم و نه در حال حاضر تولید کفش نداشته است، و از طرفی در حالی که تبریزیان اولین کسانی بودند که در طول تاریخ برای خود کفش دوختند، به نظر ما محتمل می‌آید که این کفش متعلق به تبریز است. در سال ۱۳۹۵ نامه‌ای از طرف شهردار وقت تبریز، آقای دکتر نجفی به سفیر ارمنستان نوشته شده است که در صورت امکان این کفش به موزه کفش تبریز تحویل داده شود. که هیچ جوابی نتوانستیم بگیریم.
او اینگونه ادامه می‌دهد:
ما می‌دانستیم که ۹۹ درصد دولت ارمنستان این کفش را تحویل نمی‌دهد. چون این کفش یک تاریخچه و پیشینه است. البته جای خوشبختی این است که نمی‌توانند آن را به نام خود به ثبت برسانند، چون هیچ تاریخچه‌ای از کفش ندارند؛ اما اگر این کفش دست ما باشد، خیلی سریع می‌توانیم آن را به نام ایران و تبریز ثبت کنیم.
با توجه به اینکه در ۵۵۰۰ سال گذشته قلمروهای وقت با چیزی که در مرزهای کنونی وجود دارد متفاوت بوده، شاید به سختی بتوان مشخص کرد که این کفش دقیقا متعلق به چه مکانی است؛ اما به طور یقین این کفش در محدوده سرزمین بزرگ ایران پیدا شده و قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان به شمار می‌رود. اطلاعات به دست آمده درباره تاریخچه کفش در ایران نشان می‌دهد نخستین اقوام ایرانی که از کفش پوشیدن آن‌ها تصاویری در کتیبه‌ها موجود است، مادها بوده‌اند. این کفش‌ها از جنس چرم بوده و چیزی شبیه به پابند از روی پا آویزان می‌شده تا آن را روی پا محکم نگاه دارد.
تصاویر موزه کفش تبریز
در انتها، از جباریان پرسیدم که اگر شخصی کفش قدیمی داشته باشد، چطور می‌تواند با موزه ارتباط برقرار کند؟ وی گفت:
مردم می‌توانند با اتحادیه کفاشان تبریز در تماس بوده یا با معاونت گردشگری شهرداری تبریز تماس داشته باشند.و کفش‌ها را به موزه اهدا کنند و ما کفش‌ها را به نام خودشان در موزه جانمایی می‌کنیم. حتی اگر شخصی تمایل به فروش کفش‌ها داشته باشد، ما پس از طی مراحل ذکر شده حاضر به خرید کفش‌ها هستیم.
او افزود:
در حال حاضر که موزه کفش تبریز هفتمین موزه کفش در جهان است، برای ما مهم است که به نام ایران ثبت شده است و جهت گسترش آن از کل هموطنان عزیز درخواست می‌کنیم که اگر وسایلی دارند که احتمال می‌دهند می‌توان در این موزه به نمایش گذاشت، با ما همکاری لازم را داشته باشند تا بتوانیم این موزه را تقویت کنیم.
موزه کفش تبریز، همه روزه از ساعت ۸ صبح الی ۶ بعدازظهر، واقع در زیرزمین عمارت شهرداری تبریز به صورت رایگان پذیرای بازدیدکنندگان است.
نویسنده: نیکی قره گوزلویان