اگر به شهر یزد سفر کرده باشید، حتما بخش بزرگی از خاطرات شما شامل بازدید از بافت سنتی زیبای این شهر می‌شود. بافتی که پر از خانه‌ها، باغ‌ها، بازارها و میدان‌ها و خیابان‌های قدیمی است که برای هر گردشگری جذاب است. بر هیچ کس پوشیده نیست که شهر یزد یکی از زیباترین مجموعه‌های بافت سنتی در کشور را داراست. در این مقاله قصد داریم تا یکی از خانه‌های تاریخی شهر یزد به نام خانه «حاج کاظم رسولیان» را به شما معرفی کنیم.
معرفی
خانه رسولیان از بناهای قاجاری و جاهای دیدنی یزد است. این خانه تاریخی به همت مرحوم «حاج میرزا کاظم رسولیان» و به دست استاد توانمندی به نام «محمد حسن محمد رحیم» در شهر یزد ساخته شد. تاریخ ساخت آن به سال ۱۲۸۳ هجری شمسی برمی‌گردد که با آخرین سال‌های حکومت سلسله قاجاریه مصادف بود.
برای دسترسی به این خانه تاریخی باید به محله «سهل بن علی» و کوچه «شهید صدوقی» در بافت قدیمی شهر یزد بروید. لازم به ذکر است که این خانه ابتدا کاربری مسکونی داشت، ولی در سال ۱۳۶۸ به صورت وقف در اختیار دانشگاه یزد قرار گرفت و پس از اینکه بازسازی‌هایی در آن انجام گرفت، تبدیل به بخشی از دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه یزد شد و هم‌اکنون نیز یک محیط علمی و آموزشی به شمار می‌رود. تا جایی که بخش‌های مختلف خانه رسولیان، امروزه به فضاهای آموزشی تبدیل شده و در سال‌های اخیر میزبان سمینارهای مختلف علمی نیز بوده است.
مشخصات بنا
خانه رسولیان از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. قسمت بیرونی خانه شامل حوضخانه، تالار، زیرزمین، بادگیر و اتاق ارسی می‌شود. بخش اندرونی هم که در واقع فضای خصوصی خانه به حساب می‌آید، از اتاق‌های سه دری، پنج دری، بادگیر، تالار، کلاه فرنگی، ارسی و حیاط مشجر تشکیل شده است. در میان بخش اندرونی و بیرونی نیز، حمام خانه به چشم می‌خورد.
حیاط بیرونی خانه تاریخی رسولیان در گذشته محل پذیرایی از مهمانان و همچنین برگزاری مراسم روضه خوانی برای امام حسین (ع) بوده است. در قسمت اندرونی خانه نیز حیاطی وجود دارد که حیاط اندرونی نام دارد. این حیاط که بخش خصوص خانه به حساب می‌آید، حوضی وسیع در وسط خود دارد و با درختان اطرافش زیبایی خاصی به خود گرفته است. تمام بخش‌های مختلف قسمت اندرونی خانه شامل اتاق‌ها، تالار، کلاه فرنگی، ارسی و بادگیر در اطراف همین حیاط اندرونی ساخته شده‌اند. در خانه رسولیان زیرزمینی هم وجود دارد که در گذشته بر ای نگهداری لوازم خانگی و مواد غذایی مختلف از آن استفاده می شده است.
همان طور که پیش از این هم اشاره کردیم، این خانه تاریخی هم‌اکنون در اختیار دانشگاه یزد است و به‌عنوان دانشکده معماری از آن استفاده می‌شود. یکی از مواردی که در این خانه توجه شما را به خود جلب خواهد کرد، یک آرامگاه است. این آرامگاه مربوط به مرحوم استاد محمد کریم پیرنیا است که به‌عنوان پدر معماری سنتی ایران شناخته می‌شوند.
استاد محمد کریم پیرنیا
استاد محمد کریم پیرنیا، محقق، نویسنده، نظریه‌پرداز و استاد دانشگاه در رشته معماری بودند که در سال ۱۲۹۹ خورشیدی در شهر یزد چشم به جهان گشودند. ایشان در طول دوران زندگی خود تلاش‌های فراوانی انجام دادند تا در مورد بناهای تاریخی ایرانی و سبک معماری آن‌ها تحقیق کرده و با بررسی این بناها و گفتگو با معماران و استادکاران قدیمی، برخی از اصول و ویژگی‌های معماری سنتی ایرانی را در قالب مقالات فراوان به دیگران بشناسانند. از ایشان با عنوان پدر معماری سنتی ایران یاد می‌شود که این نشان از جایگاه والای ایشان در تاریخ علم معماری در ایران است. استاد محمد کریم پیرنیا در سال ۱۳۷۶ از دنیا رفتند و به درخواست خودشان در خانه رسولیان یزد به خاک سپرده شدند.
ثبت در آثار ملی
خانه تاریخی حاج کاظم رسولیان که علاوه بر جنبه هنری، امروزه جنبه آموزشی هم به خود گرفته، به‌عنوان یکی از ارزشمندترین و زیباترین خانه‌های تاریخی شهر یزد، در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۷۵ هجری شمسی، با شماره ثبت ۱۸۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معرفی خانه رسولیان از زبان پژوهشگران
عجیب نیست که علاقه‌مندان به هنر معماری، عاشق بازدید از چنین بناهایی و توصیف آن‌ها و حتی انجام پژوهش‌هایی در مورد آن‌ها باشند. در این بخش به گوشه ای از یک مقاله علمی که در آن به معرفی خانه رسولیان پرداخته شده است، گریزی می زنیم که تا علاقه‌مندان بتوانند توصیف متفاوتی از بنا را نیز بخوانند:
«این خانه دستگاه ورودی کاملی دارد که از دوسوی این دستگاه به کوچه و حیاط اصلی راه دارد. از آنجا که این پژوهش روی انعطاف پذیری کالبد این خانه با شرایط اقلیمی انجام شده است، مختصری در موردعناصر مرتبط با این بنا توضیحاتی آورده خواهد شد. حیاط اصلی خانه را فضاهایی یک طبقه احاطه کرده‌اند، ولی جبهه جنوب غربی آن مرتفع‌تر (معادل دو طبقه) از سه جبهه هم ارتفاع دیگر (معادل یک طبقه) است. ایوان فراخ و بزرگی در مرکز جنوب غرب باعث اعتبار بیشتر نمای این جبهه شده است. در مرکز جبهه شمال شرق ایوان کم‌عمقی است که در پس آن اتاق ارسی با سایبانی برای آن قرار دارد. جبهه جنوب شرق حیاط به فضاهای نیم‌باز و کم‌عمق، جز یک سه دری در گوشه جنوبی، اختصاص دارد. ضلع روبه‌روی آن یک پنج دری در میانه و دو اتاق در طرفین آن واقع است و در بین پنج دری و هر یک از اتاق های کناری، راهروی ورودی قرار دارد. اتاق‌ها نیز از طرف راهروهایی با یک دیگر ارتباط دارند. این حیاط در قسمت شمال شرق مجموعه خانه قرار دارد و در آن بادگیر بر فراز اتاقی در جنوب شرق ایوان واقع بوده که به حوضخانه معروف است. هرکدام از فضاهای مستقل پیرامون حیاط اندرونی (حیاط اصلی) بر حسب نحوه و میزان برخورداری از نور خورشید در فصول خاصی از سال بیشترین کارکرد را داشتند.»
شاید بتوان خانه رسولیان را یکی از زیباترین دانشگاه‌های ایران دانست! چه کسی می‌تواند منکر این قضیه شود؟ اگر شما هم موافق هستید، پیشنهاد می‌کنیم در سفر به شهر یزد و در میان انبوه آثار تاریخی جذاب، بازدید از این خانه تاریخی و پژوهشی را نیز از دست ندهید.
نویسنده: پویا جوانمرد