روستای پلکانی اشتبین با ارتفاع ۳۲۶۰ متر مربع از سطح دریا، از توابع بخش سیه‌رود و دهستان نوجه‌مهر شهرستان جلفا در استان آذربایجان شرقی بوده و متشکل از سه آبادی به نام‌های هراس، سیاوشان و جعفرآباد است. در زمان‌های بسیار دور، روستا حالتی قلعه‌مانند داشته و دسترسی به آن بسیار سخت بود. مسافران می‌توانند پس از عبور از جلفا، روستای سیه‌رود، نوردوز و کردشت از سه راهی آبادی هراس وارد اشتبین شوند و تنها راه ارتباطی این روستا با مناطق دیگر، جاده‌ای است که از مرز نوردوز و کردشت به روستا کشیده شده است. رود ارس در سمت شمال این روستا قرار دارد و از فاصله‌ی ۱۴ کیلومتری آن عبور می‌کند. رود هراس نیز در سمت شرقی اشتبین واقع شده است.
از مهم‌ترین کوه‌های مجاور این روستا می‌توان به کیامکی، دوسته‌شا و قازان‌داغی اشاره کرد. ارتفاعات و اراضی اطراف آن پوشیده از جنگل‌ها و مراتع است. آب و هوای اشتبین تابع آب و هوای منطقه ارسباران است که در مناطق جنوبی کوهستانی، آب و هوای سرد و در حوالی دره ارس، هوایی گرم، معتدل و مرطوب دارد. روستای اشتبین در زمستان بسیار سرد و پوشیده از برف است و دارای اقلیم سرد و زمستان‌های طولانی است.
علت نام‌گذاری روستا
برخی از کارشناسان بر این عقیده‌اند که چون روستای اشتبین از ۳ آبادی هراس، سیاوشان و جعفرآباد تشکیل شده، کلمه «اشتبین» از ترکیب دو کلمه «اوش» که در زبان ترکی به معنی« سه» و کلمه «تبین» که در زبان ترکی تاتی به معنی «طایفه» است، تشکیل شده است. همچنین اغلب مردم محلی روستا می‌گویند که چون روستا میان سه کوه بلند واقع شده ، نام روستا از ترکیب دو کلمه «اوش» به معنی «سه» و «بیین» به معنی «میان» گرفته شده است.
آثار تاریخی
روستای اشتبین سابقه تاریخی کهنی دارد و وجود گویش تاتی میان مردمان این روستا دلیل اثبات این ادعا است. این روستا آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. در اشتبین یک گورستان قدیمی، چند کتیبه به خط ثلث مربوط به دوران شاه طهماسب و شاه عباس صفوی، کتیبه مرمرین آرامگاه خواجه ملک کدخدا به تاریخ ۸۴۳ هجری قمری و کتیبه‌ای دیگر متعلق به خواجه احمد به تاریخ ۹۷۶ هجری قمری وجود دارد.
در گورستان اشتبین، سنگ‌نوشته‌هایی وجود دارد که قدمت آن به ۸۰۰ سال قبل باز می‌گردد اما متاسفانه امروزه به دلیل عدم مدیریت و نظارت صحیح بر این آثار، شکسته‌های این سنگ نوشته‌ها در زمین این گورستان پراکنده شده است.
همچنین کتابی در این روستا نگهداری می‌شود که به کتاب نادری شهرت دارد. این کتاب در سال ۱۲۳۱ توسط مشهدی محمدعلی نوشته شده است. مردم روستا نسبت به آثار هنرمندان خود حساسیت دارند و سعی می‌کنند این آثار را خودشان نگهداری کنند.
از آثار تاریخی دیگر روستای اشتبین می‌توان به سنگ درب خانه‌هایی روستا که یکی از آن‌ها متعلق به دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده است، اشاره کرد.
ابوالقاسم نباتی، شاعر نامدار آذربایجان
سید ابولقاسم نباتی در سال ۱۱۹۱ هجری قمری در روستای اشتبین متولد شد. وی دوران جوانی خود را در همین روستا با حشم‌داری و باغبانی گذراند. زیبایی‌های اعجاب آور طبیعت او را به سرودن شعر برانگیخت و رفته رفته به عرفان گرایش پیدا کرد. او ضمن تحصیل، به مطالعه آثار عمر خیام، مولوی و حافظ پرداخت و در سرودن شعر، پیرو راستین حافظ و خیام شد. نباتی بعدها به شهر اهر رفت و در بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری گوشه عزلت گزید اما در اواخر عمر به زادگاهش یعنی اشتبین بازگشت و پس از ۷۰ سال زندگی، در سال ۱۲۶۲ هجری قمری درگذشت. طبق وصیت این شاعر او را در زادگاهش به خاک سپردند. اشعار وی به زبان ترکی و فارسی درمنظومه عین‌العشق و دیوان اشعارش به چاپ رسیده است. تخلص نباتی در اشعارش، خان چوپانی، مجنون و مجنون شاه است.
اولدی کؤنلوم یئنه بیر زولف چلیپا دلیســــــی
دوشدی زنجیره نه خوش یئرده بو سودا دلیسی
عور و عریان باش آچیق اوز چؤووروب صحرایه
قویـدی مجنونی یاری یولدا بو صحـرا دلیسی
در تضمین غزل حافظ :
عمر چون همدم مرگ است چه هشتاد چه بیست
خوشدل آن کس که در این میکده آزاد بزیســت
ای نباتی بنگر این گهر از مخزن کیســـــــــت
(گفتمش سلسله زلف بتان از پی چیســـــت )
( گفت حافظ گله ای از شب یلدا می‌کـــــرد )
معماری روستا
روستای اشتبین در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده و به دلیل شیب تند کوه، معماری منحصر به فردی دارد. خانه‌های آن به صورت پلکانی بنا شده، به طوری که سقف هر خانه، حیاط خانه دیگر است و چشم‌اندازهای بسیار زیبایی خلق کرده است. این امر و عوامل دیگری مانند بستر سنگی و شرایط اقلیمی خاص روستا، باعث شده که روستا بافت مسکونی متمرکزی داشته باشد و فقط در محدوده شمالی روستا امکان توسعه وجود داشته باشد. کوچه‌های تنگ این روستا با پله‌های زیادی به هم راه دارند. خانه‌های قدیمی اشتبین به سبک معماری دوره صفویه و قاجاریه ساخته شده است.
ویژگی دیگر معماری این روستا، استفاده از «بالکون» یا همان بالکن است که مردم محلی به آن «آرتیرما» می‌گویند که فضایی بیرون آمده از ساختمان است و روی معابر قرار می‌گیرد. آرتیرما در تابستان هم جلوی تابش زیاد آفتاب را به درون اتاق می‌گیرد و هم فضای بادگیر و خنکی است.
دیگر ویژگی خاص معماری این روستا فضایی به نام «بنه‌گاه» یا «بناگاه» است که طبق اظهارات مردم محلی به دلایل امنیتی شکل گرفته است. این قسمت از بنا هیچ روزنه‌ای به خارج ندارد و تنها نورگیر آن، قسمت انتهایی سقف است. ارتفاع آن تقریبا دو طبقه ساختمان است و سقف چوبی و هرمی آن را چهار ستون چوبی که معمولا سرستون‌های آن حکاکی شده است، نگه می‌دارد. معمولا زیر این سقف تنوری برای پخت نان وجود دارد.
بناهای این روستا معمولا دارای نرده‌های زیبا، ستون‌های منقش و ارسی هستند و این تزیینات زیبا، نشان‌دهنده هنر و تمدن اهالی این روستا است.
سوغات
روستای اشتبین به دلیل نزدیکی به دو رودخانه ارس و هراس، بسیار سرسبز و پر از باغ‌های وسیع و حاصلخیز است. سرسبزی باغ‌ها به زیبایی منحصر به فرد این روستا افزوده است. میوه‌های اشتبین بسیار مرغوب است. محصولات آن شامل انار، انجیر، گردو، آلبالو، زردآلو، انگور، سماق، زغال اخته، ازگیل و توت است. انارهای این روستا به دلایل ژنتیکی بسیار مرغوب است و بدون هیچ‌گونه کودی به دست می‌آید که شامل دو نوع است: انار سفید و قرمز. زنان محلی از محصول باغات خود رب و لواشک انار خانگی بسیار خوشمزه درست می‌کنند. همچنین انجیرها را بعد از فصل چیدن خشک کرده و نوعی شیرینی به نام «میان‌پر» درست می‌کنند که آذری‌ها به خصوص در شب یلدا و چهارشنبه سوری از آن استفاده می‌کنند. گردوی اشتبین نیز بسیار چرب‌تر و خوشمزه‌تر از گردوهای مناطق دیگر است.
از غذاهای سنتی اشتبین می‌توان به آبگوشت، کوفته، آش و کباب اشاره کرد. کیفیت عسل‌های این منطقه نیز بی‌نظیر است. اگر به این منطقه سفر کردید، خرید از محصولات این بهشت پنهان را فراموش نکنید زیرا نظیر آن را نمی‌توانید هیچ جای دنیا پیدا کنید.
اهالی اشتبین از سال‌های دور به تولید ابریشم نیز مشغول بوده‌اند و چندین کارگاه تولید ابریشم در این روستا وجود دارد.
ثبت ملی
این روستا از جاهای دیدنی جلفا در استان آذربایجان شرقی به شمار می‌رود و در تاریخ ۱۷ خرداد سال ۱۳۷۱ با شماره ثبت ۲۶۹۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نویسنده: مینا رهبری
$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});