در استان آذربایجان شرقی روستاها و بناهایی با معماری دست‌کند و صخره‌ای مانند روستای «صور» در «بناب» و معبد «مهرپرست ورجوی» در مراغه وجود دارد. روستای تاریخی حیله‌ور شهر اسکو نیز یکی دیگر از این مکان‌ها است. این روستا با معماری منحصربه‌فرد و خاص خود یکی از جاهای دیدنی اسکو است که با وجود آن که در نزدیکی روستای صخره‌ای و معروف کندوان قرار دارد، ناشناخته باقی مانده است. سراغ این روستای شگفت‌انگیز را باید در ۱۸ کیلومتری اسکو و در دو کیلومتری غرب کندوان بگیرید.
در این مقاله از کجارو روستای تماشایی و زیبای حیله‌ور معرفی می‌شود پس اگر دوست دارید با حیله‌ور آشنا شوید در این روستا گردی با کجارو همرا شوید.
من در این آبادی، پی چیزی می‌گشتم: پی خوابی شاید، پی نوری، ریگی، لبخندی...
«سهراب سپهری»
روستای حیله‌ور کجاست؟
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
نام شهر اسکو با نام روستای شناخته شده و معروف کندوان پیوند خورده است. روستایی با معماری چشمگیری که بسیاری از افراد در سفر به استان آذربایجان شرقی حتما سری به آن خواهند زد تا کندوان و خانه‌های سنگی کندویی شکل‌اش را از نزدیک ببینند. اما شاید کمتر کسی باشد که تاکنون نام حیله‌ور را شنیده باشد یا آن را دیده باشد، حتی بسیاری از افراد بومی این منطقه تاکنون نامی از حیله‌ور را نشنیده‌اند چه برسد به دیدنش.
یکی از دلایل گمنامی این روستا مخفی بودن آن از دید رهگذران، مسافران و گردشگران است؛ اما اگر جزو افرادی باشید که به محیط اطرافشان دقت زیادی می‌کنند، در حالی که در مسیر اسکو به کندوان را پیش می‌روید، در کنار جاده چشمتان به حفره‌های متعدد در زمین خواهد خورد که اگر کمی کنجکاوی به خرج دهید و از نزدیک آن‌ها را ببنید متوجه‌ی چیزی حیرت‌انگیز می شوید! این حفره‌ها، خانه‌های مدفون روستای تاریخی و شگفت‌انگیز حیله‌ور اهستند؛ روستایی خاموش و متروک و پر از سکوت و تنهایی.
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
روستای تاریخی و تماشایی حیله‌ور در ۴۴ کیلومتری جنوب غربی تبریز در استان آذربایجان شرقی و در شهرستان اسکو قرار واقع است. اسکو از مناطق دیدنی این استان است که از سمت شمال با شهرستان شبستر، از سمت شرق با تبریز، از سمت غرب با دریاچه ارومیه و از سمت جنوب با شهرستان آذرشهر هم‌مرز است. حیله‌ور در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی این شهر قرار دارد. این روستا که در پای یکی از ارتفاعات شمال غربی مجموعه آتشفشانی سهند قرار دارد، با روستای کندوان با معماری صخره‌ای باشکوه آن حدود دو کیلومتر فاصله دارد.
چرا به این روستا حیله‌ور می‌گویند؟
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
حیله‌ور روستایی است که در در دل زمین کنده شده و به‌صورت زاغه‌هایی دست‌کند و زیبا هستند. این خانه‌ها در نگاه اول قابل دیدن نیست و برای همین استتار و مخفی بودن که شاید به خاطر پنهان بودن از دید دشمنان و بیگانگان این‌گونه ساخته شده‌اند، به حیله‌ور معروف شده است.
حیله‌ور، روستایی در دل زمین
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
روستا نفس آرامی از احساس است...
کندوان روستای ناشناخته با سبک معماری دست‌کند است که سراغ آن را نه روی زمین، بلکه در زیر زمین و در دل سنگ‌ها باید بگیرید. وقتی به نزدیکی این روستا برسید نمی‌توانید آن را ببینید؛ حتی در فاصله‌ی نزدیک هم باید با دقت نگاه کنید تا بتوانید حیله‌ور را مشاهده کنید. همین مخفی بودن بر شگفتی حیله‌ور می‌افزاید. این روستا در حال حاضر متروک و خالی از سکنه است.
مردمان حیله‌ور، خانه‌هایشان را در میان رسوبات آتشفشانی و در دل زمین کنده‌‌اند و این خانه‌ها شبیه به زاغه هستند. تخمین زده می‌شود حدود ۲۰۰ خانه در این روستا وجود دارد اما متأسفانه همه‌ی آن‌ها شناسایی نشده‌اند و بسیاری از آن‌ها در زیر سیلاب‌ها مدفون شده‌اند، برای اینکه حيله‌ور در بخش پايينى دامنه بين شيب زمين و كوه قرار گرفته است. همین قرارگیری موجب شده است تا در زمان بارندگی آب وارد بخش‌های مختلف روستا شود و به مرور زمان خانه‌ها را پر از گل و لای کند. تاکنون حدود ۵۵ خانه از تخلیه شده و در معرض بازدید گردشگران قرار گرفته است.
معماری این روستا به‌گونه‌ای است که در فصل زمستان، داخل خانه‌ها گرم و در تابستان نیز هوای داغ تابستانی از بیرون به داخل نفوذ نمی‌کند و ازاین‌رو هوای درون خانه‌ها خنک است. خانه‌ها دارای فضاهای مختلف همچون اتاق، آشپزخانه و انباری هستند و در برخی از آن‌ها تنورهایی کشف‌شده که برای پخت‌وپز یا به‌عنوان سیستم گرمایشی استفاده می‌شده‌اند. اهالی این روستا کشاورز و دامدار بوده‌اند. در کنار خانه‌ها نیز آخورها یا آغل‌های حیوانات دیده می‌شود. فرش‌بافی، گلیم‌بافی، ورنی‌بافی نیز دیگر از هنرها و فعالیت مردمان این دیار بوده است.
روستای متروک حیله‌ور از آثار ملی استان آذربایجان شرقی است که در مردادماه سال ۱۳۸۴ با شماره‌ی ۱۲۶۲۲ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
روستای حیله‌ور متعلق به چه دورانی است؟
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
قدمت روستای حیله‌ور به‌طور دقیق مشخص نیست و نیازمند پژوهش‌های باستان‌شناختی است. اما بر اساس قطعه سفال‌هایی که در اطراف این روستا پیدا شده، احتمال می‌رود از قرن هفت تا ۱۲ هجری قمری یعنی از دوره‌ی ایلخانی تا عصر صفوی زندگی در آن جریان داشته است. همچنین در شمال غربی روستا و در فاصله‌ی ۳۰۰ متری آن قبرستانی وجود دارد که قدمت اسلامی حیله‌ور را تأیید می‌کند.
چرا روستای حیله‌ور متروک شد؟
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
اینکه چرا روستای حیله‌ور متروک شده است مشخص نیست؛ اما احتمال می‌رود علت ترک این روستا حمله‌ی مغولان باشد که در قرن هفت هجری قمری اتفاق افتاد. با این حمله مردمان حیله‌ور برای حفظ جانشان به صخره‌های قابل دفاع کندوان که در نزدیکی‌شان قرار دارد پناه بردند و تجربه کندن خانه در دل زمین را این بار در صخره به کار بردند و روستای کندوان شکل گرفته است.
در روستای حیله‌ور شب کجا بمانیم؟
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
بعد از دیدن روستای تاریخی حیله‌ور برای شب ماندن می‌توانید به اقامتگاه‌ها و هتل‌های صخره‌ای در روستای کندوان بروید. فاصله‌ی بین این دو روستا بسیار کم است و حتی با پای پیاده هم می‌توانید به کندوان بروید.
دیدنی‌های دیگر
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
در استان آذربایجان شرقی روستاهایی دیگری مانند حیله‌ور با معماری منحصربه‌فرد و جود دارد. روستای صور در شهرستان بناب و معابد مهرپرست ورجوی در مراغه نیز از لحاظ معماری شبیه به روستای حیله‌ور هستند. روستای پلکانی «توته خانه» در بناب و در دل جنگل‌های «ارسباران»، «حاماملی» در شهرستان ورزقان و روستای «اشتوبین» از دیگر مکان‌های دیدنی این منطقه هستند. به نظر می‌رسد این نوع معماری در مناطق کوهستانی، امن‌ترین نوع بوده و با توجه به مرغوبیت سنگ، این محل‌ها توسط گذشتگان برای زندگی انتخاب شده است.
پیشنهاد می‌دهیم در سفر به این منطقه از شهر اسکو، از سایر جاذبه‌های گردشگری آن نیز دیدن کنید. مسجد پایتخت، مسجد جامع اسکو و روستای «عنصرود» با چشمه‌های آب معدنی، مقبره‌ی «پیرحیدر» که در محله‌ی «سوسیان» قرار داد، مزار «الله بنده سی» بر فراز تپه‌ای بلند در جنوب شرقی اسکو، از جمله این جاذبه‌ها هستند.
چطوری به روستای حیله‌ور برویم؟
منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی)
برای رسیدن به روستای حیله‌ور، مسیر شهرستان اسکو به کندوان را باید در پیش بگیرید. نرسیده به کندوان و در حدود دو کیلومتری غرب آن در کنار جاده، روستای حیله‌ور قرار دارد.
احترام به میراث فرهنگی
ردپا و اثری از خود در گذشته باقی نگذرارید...
آثار تاریخی، میراثی گران‌بها و گنجینه‌ای با ارزش از گذشتگان است. در بازدیدتان آسیبی به این بناها نزنید و آن‌ها را برای آیندگان حفظ کنید.
روستا
روستا ، نفس آرامی از احساس است، زمزمه برق نسیم سحری، می‌برد هوش و دلم، گاه‌به‌گاه می‌نگرم، بر افق‌های ظلام شهرمان، می‌رود احساسم، می‌شوم غرق ریا و مبهوت، گاه‌به‌گاه می‌نگرم، دل ساده پر خونم را، سر سفره دل می‌شوم و سردی و رنگ و ریا، می‌زند در ذوقم، گاه‌به‌گاه می‌نگرم، به تفاوت در میان رنگ‌ها...
«علیرضا قندی»
عکس‌‌های گالری از خبرگزاری میزان (عکاس: خلیل غلامی) و علیرضا جهرمی
نویسنده: اکرم زمانی نوری