شیخ ابوالحسن خرقانی از آن دسته از عارفانی است که نقش مهمی در پاسداشت فرهنگ ایرانی داشته است ولی شاید افراد معدودی با زندگی و اشعار این عارف بزرگ آشنایی داشته باشند. بدون شک شیخ یکی از تأثیرگذارترین افراد در زنده نگه‌داشتن فرهنگ ایرانی بوده است، او از انگشت‌شمار پیرانی است که پیرو حکمت خسروانی بوده است.
عکس از خدیجه سلطانی پور
ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان بن احمد خرقانی یا شیخ ابوالحسن خرقانی، در سال ۳۵۲ قمری در روستای قلعه‌نو از توابع کوهستان بسطام به دنیا آمد. او بایزید بسطامی را مقتدای خود دانسته و مانند ابوسعید ابوالخیر از احمد بن عبدالکریم قصاب آملی خرقه گرفته. گفته‌شده که سلطان محمود غزنوی به دیدار او رفته و از او پند خواسته است. در گفته‌ها و داستان‌ها به‌جای مانده که ابوسعید ابوالخیر و پور سینا به خرقان رفته و با او گفتگو داشته و مقام معنوی او را ستوده‌اند. از مریدان و شاگردان نامدار او خواجه عبدالله انصاری بوده است. مرگ شیخ حسن در روز شنبه دهم محرم (عاشورا) سال ۴۲۵ ق و در سن ۷۳ سالگی در روستای خرقان بوده است.
شیخ بزرگانی نظیر خواجه عبدالله انصاری را ترتیب کرده است، عارفان زیادی از شیخ ابوالحسن خرقانی به نیکی یادکرده‌اند که ازجمله آن‌ها می‌توانیم به ابوالقاسم قشیری، ابوالعباس قصاب آملی و جواد نوربخش اشاره‌کنیم.
خواجه عبدالله انصاری در مناجات و مقالات خود درباره درک فیض از مکتب شیخ بزرگ خرقان چنین آورده است:
عبدالله مردی بود بیابانی، می‌رفت بطلب آب زندگانی، ناگاه رسید به شیخ ابوالحسن خرقانی، دید چشمۀ آب زندگانی، چندان خورد که از خود گشت فانی که نه عبدالله ماند و نه شیخ ابوالحسن خرقانی، اگر چیزی میدانی من گنجی بودم نهانی، کلید او شیخ ابوالحسن خرقانی.
گفته می‌شود شیخ ابوالحسن بر سردر خانقاه خود چنین نوشته بود:
هر که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید، چه آن‌کس که به درگاه باری‌تعالی به جان ارزد البته برخوان بوالحسن به نان ارزد.
امروزه این گفتار بشردوستانه، شعار ملی گردشگری کشورمان است.
با بررسی خلاصه‌ای از سرگذشت این عارف بزرگ، به سراغ آرامگاه او می‌رویم. خوشبختانه آرامگاه این پیر حکمت خسروانی در خاک ایران، در شهرستان شاهرود، در ۱۸ کیلومتری بسطام و در روستای قلعه نوخرقان قرار دارد و از جاهای دیدنی شاهرود است.
حاجی زین‌العابدین شیروانی در کتاب ریاض السیاحه نوشته است:
تپه مذکور مرکز آبادی خرقان بوده ولی در حال حاضر ساختمان‌های جدید روستا در جنوب آن تپه بنا گردیده و قبر شیخ ابوالحسن در سمت شمال روستا قرارگرفته است.
عکس از خدیجه سلطانی پور
ساختمان قبلی آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی چندان امتیازی نداشت و بنای آن از آجر و به‌صورت خیلی معمولی بود ولی اداره کل باستان‌شناسی برای ایجاد ساختمان فعلی اقدام مجدانه‌ای به عمل آورد و در سال ۱۳۵۲ خورشیدی ساخت آن را به پایان رسانید. در حال حاضر به همت سازمان میراث فرهنگی استان سمنان و هیئت‌امنای آرامگاه، این ساختمان که دارای فضای پارک گونه‌ای است با ایجاد کتابخانه (مرکز کتاب‌های مرجع عرفانی) و اتاق‌های زائرین دارای حال و هوای عارفانه ویژه‌ای است که هر بیننده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر روی قبر شیخ ابوالحسن قطعه‌سنگ مرمری قرار دارد و اشعاری بر روی آن حک‌شده است که از مطالب شعر معلوم می‌شود که آرامگاه قبلی شیخ ابوالحسن در سال ۱۳۴۸ هجری قمری به‌وسیله معتمدالملک به‌صورت کلی تعمیر شده است.
متصل به مقبره شیخ ابوالحسن، مسجدی بوده که مطابق نوشته برخی از مؤلفین دارای گنبدی مخروطی شکل و مزین به کاشی‌های زیبا بوده است. در حال حاضر از مسجد و گنبد مذکور فقط محراب آن باقی‌مانده که برخلاف مساجد دیگر این نواحی رو به مغرب است. محراب مذکور دارای گچ‌بری‌های زیبا و استادانه‌ای است. در حاشیه محراب عبارت زیر با خط بسیار زیبا گچ‌بری شده است.
قبل از انقلاب اسلامی ایران، از طرف اداره کل باستان‌شناسی در اطراف محراب مذکور و بر اصول آن مسجدی بنا گردید که در حال حاضر نیایشگاه زائرین شیخ ابوالحسن خرقانی و مورداستفاده آنان در موقع توقف در آن محل هست.
عکس از خدیجه سلطانی پور
پس از انقلاب اسلامی، مقام معظم رهبری در سال ۱۳۸۵ سفری به شاهرود داشتند و درباره سفر به این شهر چنین فرموده‌اند:
اینجا منطق عالم خیز است؛ منطقۀ معلمان دین و اخلاق. در زمان گذشته هم نام بایزید بسطامى و ابوالحسن خرقانى را همه مسلمانان و مرتبطین با معارف اسلام ولو غیرمسلمان شنیدهاند. البته امثال بایزید و ابوالحسن خرقانى را با این مدعیان صوفیگرى نباید اشتباه کرد. آن‌ها داستان دیگرى دارند و ماجرا و سخن چیز دیگرى است.
عکس‌های گالری از خبرگزاری مهر (عکاس: نامشخص)
نویسنده: فاطمه محمدی