بازارها در فرهنگ ایرانی همواره به عنوان یکی از جاذبه‌های مهم توریستی محسوب می‌شوند، زیرا معماری این بازارها و فضای خاصی که ایجاد می‌کنند، نشان‌دهنده فرهنگ مردمی است که در آن مکان‌ها زندگی می‌کرده و از کارکردهای بازار برخوردار بوده‌اند. بازارهای ایران به عنوان یکی از آثارهای تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شده‌اند. این بازارها تنها محل دادوستد نبودند، بلکه کارکردهای خاص فرهنگی، مذهبی و هنری نیز داشته‌اند. بازار تاریخی زواره نیز از این کارکرد به دور نبوده است. این بازار سرپوشیده که گفته شده مربوط به پایان دوره زندیه و اوایل دوره قاجار است، معماری خاص و کارکردهای ویژه‌ای داشته که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
زواره
زواره شهر کوچکی است که در حاشیه جنوبی دشت کویر ایران قرار گرفته است. شهر زواره که در ۱۲۰۰ کیلومتری اصفهان قرار دارد، از شهرهای کهن ایران است. قدمت تاریخی زواره به قبل از اسلام می‌رسد و آثار تاریخی دوره ساسانی در این شهر نشان از باستانی بودن آن دارد. یاقوت حموی، شهر زواره در دوره ساسانی را یکی از شهرهای پررونق ایران از لحاظ اقتصادی توصیف کرده است. در مورد وجه تسمیه زواره در منابع تاریخی، برخی منابع بر متعلق بودن شهر به زواره، برادر رستم تاکید دارند. زواره دارای بناهای تاریخی بسیار زیادی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مسجد چهارایوانی آن است که گفته شده مربوط به دوره سلجوقی است و به عنوان نخستین مسجد چهارایوانی ایران از آن یاد می‌شود. از مهم‌ترین و زیباترین جاذبه‌های این شهر چشم‌انداز کویری آن است که زیبایی خاصی به شهر می‌بخشد. همچنین شترداری سنتی در شهر زواره، یکی دیگر از جاذبه‌های دلنشین و توریست پسند این منطقه است.
بازار تاریخی زواره
بازار تاریخی زواره از زیبایی‌های خاصی برخوردار است. طول مجموعه بازار زواره را حدود دویست متر و عرض آن را در حدود سه و نیم متر دانسته‌اند. این بازار در گذشته دو کاروانسرا در دو طرف خود داشته است. امروزه یکی از کاروانسراها به صورت ویرانه درآمده و دیگری جای خود را به خیابان جدیدی داده است. معماری بازار به صورتی است که ساختار سقف آن رومی و چشمه‌ای ساخته شده است. نور خورشید از روزنه‌های سقف که به صورت مجمعه ساخته شده‌اند، به داخل بازار می‌تابد و روشنایی آن را در روز تامین می‌کند. سقف بازار دارای طاق است که با مصالح بنایی ساخته شده است. داشتن سقف‌های سرپوشیده با مصالح سنگین سبب کاهش نوسانات شدید حرارتی در طول شبانه‌روز در این بازار می‌شده است. کف بازار زواره سنگ‌فرش شده و سطح آن نسبت به خیابان‌ها و معابر اطراف، پایین‌تر است تا گردش و جابجایی هوا و ایجاد مکش هوای خنک به درون بازار و ایجاد کوران و هوای مطبوع در طول روز بهتر انجام شود. بازار دارای حجره‌هایی در دو طرف راسته است که تعداد آن‌ها را در حدود سی حجره دانسته‌اند که در حال حاضر، سیزده باب از حجره‌ها برای استفاده سازمان میراث فرهنگی در اختیار این سازمان گرفته است.
بازار زواره ارتباط‌دهنده بین مسجد جامع، امامزاده و دو حسینیه کوچک و بزرگ است. از نظر معماری به مانند سایر بازارهای مرکزی کشور چون اصفهان، کاشان و نایین است. این بازار که حالت سرپوشیده و معماری سنتی بازارهای ایران را در خود دارد، دارای مزایای بسیاری بود. بازارهایی از این دست، که مسقف هستند، فضا برای توسعه بیشتری دارند و به دلیل نزدیک بودن مساجد و حسینیه‌ها به بازار، امکانات راحتی بهتری برای بازدیدکنندگان و خریداران و کسانی که از بازار دیدن می‌کنند، دارند. بازار زواره نقش ستون فقرات معماری شهر را دارد و به دلیل قرار گرفتن در مرکز شهر زواره از اهمیت بسیاری برخوردار است.
در حدود سی سال از این بازار استفاده خاصی نمی‌شد و درب حجره‌های آن بسته بود و در سکوت و خاموشی به سر می‌برد. بازار از رونق افتاده بود و تنها دو کارگاه سنتی آهنگری و رنگرزی در آن فعال بود. در حالی که بررسی‌ها نشادن داده که بازار هنوز هم دارای قابلیت‌های بسیاری برای استفاده است و برنامه‌ریزی صحیح در این راه، برای فعالیت مجدد در بازار و رونق گرفتن آن سبب حفظ این میراث عظیم تاریخی خواهد شد. برعکس، بلااستفاده ماندن آن سبب از بین رفتن این اثر فرهنگی عظیم خواهد شد. ساخت بنای این بازار را به فردی به نام محمدحسین عامری نسبت داده‌اند.
بازار زواره نیز مانند سایر بازارهای سرپوشیده ایران، دارای کارکردهای اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی مشابه بوده است. این بازارها چون دارای یک مجموعه معماری هستند و بازار به کاروانسرا و مسجد و امامزاده و مدرسه ختم می‌شود و همه این مکان‌ها با کارکردهای خاص در کنار هم قرار می‌گیرند، از اهمیت خاصی برخوردار هستند. بنابراین این مجموعه‌ها از مهم‌ترین بافت‌های زنده شهری محسوب می‌شده‌اند. بازار زواره، به صورت همزمان، یک محور مهم ارتباطی، اقتصادی و فرهنگی شهری بوده که نقش و منزلت بسیار مهمی در حیات اجتماعی شهر داشته و به همین جهت است که همانند سایر بازارهای سرپوشیده ایران، در مواقع ضروری، نقش تعیین کننده‌ای در رویدادهای سیاسی اجتماعی ایفا می‌کرد.
در سال‌های اخیر، تصمیم بر این گرفته شد که بازار تاریخی زواره دوباره فعالیت خود از سر گیرد و به این شکل رونق گذشته خود را بازیابد. برای دست یافتن به این هدف، میراث فرهنگی تلاش هایی برای مرمت بازار انجام داد و در حدود هفت باب از حجره‌های بازار به راه‌اندازی تولید صنایع دستی و سوغات شهر اختصاص یافتند. در حال حاضر معرق، میناکاری، خراطی، کار با چوب، سفال‌گری، آهنگری، نقاشی روی سفال، گلیم و قالی از صنایع دستی و رب انار و انواع خشکبار از سوغات عرضه شده این شهرستان در بازار تاریخی زواره است و گردشگران می‌توانند در بازدید از بازار، از محصولات عرضه شده در آن نیز دیدن کنند.
بازار زواره یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی دوره قاجاریه و از مهم‌ترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی زواره در مرکز شهر به شمار می‌رود که ثبت ملی شده است.
نویسنده: زهرا آذرنیوش