تخت جمشید نمادی از شکوه و عظمت در ایران باستان و یکی از جاهای دیدنی شیراز است. شاید بتوان منطقه تخت جمشید و بناهای باقی مانده در آن را از مهم‌ترین اسناد تاریخ تمدن در جهان دانست. ازاین‌رو، دانشمندان و باستان‌شناسان برجسته‌ای از سراسر جهان برای بازدید از تخت جمشید به ایران سفر کرده‌اند.
تخت جمشید یادگار پادشاهان هخامنشی از ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد در ایران است. با توجه به عظمت امپراتوری هخامنشیان در ایران باستان که بخش قابل توجهی از شرق جهان را شامل می‌شد، می‌توان به شکوه مقر فرماندهی این پادشاهان در تخت جمشید پی برد.
آنچه باعث جلب توجه جهانیان به تخت جمشید می‌شود، تنها قدمت تاریخی این شهر باستانی نیست. باستان‌شناسان از مطالعه دقیق روی کتیبه‌ها و آثار به دست آمده از این منطقه، به پیشرفتگی تمدن در ایران باستان پی برده‌اند. قوانین اجتماعی دوران هخامنشیان نیز تعجب بسیاری از تاریخ‌دوستان را برانگیخته است.
اگر به آشنایی با تمدن کهن آریایی علاقه دارید یا می‌خواهید از تخت جمشید بیشتر بدانید، در این مقاله با ما همراه شوید. ما در این مقاله شرحی کامل و اطلاعاتی جامع از منطقه تخت جمشید به شما ارائه می‌دهیم.
آنچه می‌خواهید درباره تخت جمشید شیراز بدانید:
معرفی تخت جمشید
تاریخچه تخت جمشید
تخت جمشید قبل از ویرانی
قدمت تخت جمشید
تخت جمشید کجاست؟
اطلاعات بازدید از تخت جمشید
بهترین زمان سفر به تخت جمشید
سنگ تراشی ها و نقوش برجسته تخت جمشید
ستون های تخت جمشید
بخش های مختلف تخت جمشید
عجایب تخت جمشید
موزه تخت جمشید
تصاویر تخت جمشید قبل از تخریب
دیدنی های اطراف تخت جمشید
معرفی تخت جمشید
منبع عکس: خبرگزاری موج
تخت جمشید را در جهان به‌عنوان نماد تمدن پارسی ایران زمین می‌شناسند. محوطه تخت جمشید در نزدیکی مرودشت شیراز در استان فارس، شکوه معماری کاخ پادشاهان در عصر ایران باستان را نشان می‌دهد. پادشاهان هخامنشی در اوج قدرت، کاخ‌های سنگی خود را در دل کوه و در نزدیکی شهر شیراز بر پا کردند تا برای آیندگان تصویری روشن از گستره فرمانروایی خود به یادگار بگذارند.
تخت جمشید را در جهان با نام «پرسپولیس» می‌شناسند که این نام به زبان یونانی است. ستون‌ها، سر ستون‌ها، کتیبه‌ها، نقش برجسته‌ها، کاخ‌ها و دروازه‌های باقی مانده در محوطه تخت جمشید، از مشهورترین آثار تمدن در جهان به شمار می‌آیند. محوطه تخت جمشید که نام دیگر آن «سرزمین پارسه» نیز هست، گردشگران زیادی را از سراسر جهان، در طول سال به شیراز می‌کشاند.
ساخت بنای تخت جمشید در حدود ۲۵ قرن پیش و در دامنه کوه‌های رحمت، توسط داریوش هخامنشی آغاز شد. در ساخت بنای تخت جمشید معماران و هنرمندان بیشماری شرکت کردند و این بناهای عظیم توسط کارگران زن و مرد ساخته شده‌اند؛ اما آنچه در تاریخ بر ارزش تخت جمشید می‌افزاید شیوه رفتار پادشاهان هخامنشی با کارگران است، که در ایران باستان در قبال زحمت کارگران به آن‌ها حقوق و مزایای مناسب پرداخت می‌کردند. بنا بر اطلاعات موجود در کتیبه‌ها، ساخت بنای تخت جمشید در حدود ۱۲۰ سال به طول انجامیده است. فرهنگ برجسته حاکمان ایران باستان در زمان هخامنشیان، سبب شهرت دو چندن تمدن ایران باستان در جهان شده است.
تاریخچه تخت جمشید
منبع عکس: خبرگزاری مهر
زمان آغاز ساخت بناهای تخت جمشید به سال ۵۱۸ پیش از میلاد یعنی در حدود بیش از ۲۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد. داریوش اول که سومین پادشاه هخامنشیان بود، دستور به ساخت کاخی عظیم در کوه‌های اطراف مرودشت داد؛ اما مراحل ساخت عمارت‌ها و مجسمه‌های تخت جمشید زمان زیادی به طول انجامید و در دوره پادشاهان بعدی نیز ادامه داشت.
هرکدام از کاخ‌های موجود در محوطه تخت جمشید در زمان یکی از پادشاهان هخامنشی ساخته شده است. شکوه و زیبایی بناهای تخت جمشید امروزه نیز باعث شگفتی طراحان و مهندسان می‌شود؛ تا جایی که ساخت چنین مجموعه‌ای عظیم را در زمان حال حاضر و با وجود امکانات گسترده ساده نمی دانند. با توجه به کتیبه‌های باقی مانده از هخامنشیان در مکان‌های مختلف، هدف داریوش از ساخت این بنا را می‌توان به جا گذاشتن نمادی از ایران باستان مترقی دانست.
برای برپا کردن کاخ‌ها و عمارت‌ها، تا چندین سال کارگران مشغول به کندن کوه‌ها و هموار سازی سطوح کوهپایه‌ای بودند. اصلی‌ترین ماده در ساخت بنای کاخ‌ها سنگ بود که از انواع آن‌ها با مقاومت‌های مختلف استفاده می‌شد. تراشیدن سنگ‌ها و صیقلی کردن آن‌ها در قطعات بزرگ و حمل آن‌ها به ارتفاع از جالب توجه‌ترین بخش‌های ساخت کاخ‌ها است که توجه مهندسان، معماران و طراحان امروزی را جلب می‌کند.
ساخت کاخ‌ها و ساختمان‌های مجموعه تخت جمشید از زمان حکومت داریوش اول آغاز شد و تا پایان دوران حکومت هخامنشیان ادامه داشت
ساخت و تکمیل کاخ‌های تخت جمشید تا اواخر حکومت هخامنشیان همچنان ادامه داشته است؛ اما بخش‌های زیادی از این بناها در زمان داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول ساخته و تزئین شدند. کاخ‌های مجلل تخت جمشید تا سالیان دراز محل سکونت پادشاهان هخامنشی بود و تا امروز نیز از برجسته‌ترین و ماندگارترین اسناد تاریخی ایران باستان به شمار می‌روند.
انتخاب کوه‌های اطراف مرودشت نیز توسط داریوش اول، با توجه به موقعیت مکانی کوه نسبت به طلوع و غروب خورشید، جلگه‌های سرسبز در محیط اطراف آن و قرار گرفتن این منطقه در مسیر راه شاهی، بسیار هوشمندانه بوده است.
منبع عکس: خبرگزاری مهر
در سال‌های اخیر به‌دلیل آسیب‌های زیادی که به بناهای تخت جمشید وارد شده بود، بارها این محوطه را مرمت کرده‌اند. در سال ۱۳۰۹ بازسازی تخت جمشید زیر نظر گروه باستان شناسی آمریکایی قرار داشت که طی عملیات خاک‌برداری، کتیبه خشایارشاه کشف شد و به این ترتیب توانستند کاخ ملکه خشایارشاه را شناسایی کنند. چند سال بعد و توسط گروهی آلمانی در سال ۱۳۱۴ کار بازسازی بخشی از کتیبه‌ها و استحکام بنای کاخ‌ها و ستون‌های کاخ آپادانا انجام شد.
روند بازسازی تا سال ۱۳۱۹ ادامه پیدا کرد که منجر به کشف آثار و کتیبه‌های بسیاری از این منطقه شد. بخش زیادی از این آثار در موزه تخت جمشید قرار دارند و از تعدادی از آثار کشف شده در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود؛ اما متاسفانه آثار زیادی نیز از کشور خارج شده‌اند و در موزه‌ها و کتابخانه‌های اروپا و آمریکا قرار گرفته‌اند. در سال‌های اخیر تدبیرهایی برای حفاظت بیشتر از محوطه تخت جمشید و آثار باستانی موجود در آن اندیشیده‌اند و بازسازی بخش‌های مختلف آن همچنان ادامه دارد.
تخت جمشید قبل از ویرانی
تصویر بازسازی شده از ورودی کاخ های تخت جمشید پیش از ویرانی، منبع عکس: سایت آپارات
دوران شکوه تخت جمشید تا حمله اسکندر مقدونی به ایران ادامه داشت. در سال ۳۳۴ پیش از میلاد اسکندر مقدونی به‌همراه سپاهیان خود به ایران حمله کرد و پس از رسیدن به مقر پادشاهی هخامنشیان، خانه‌ها را غارت کرد و میراث تخت جمشید را به آتش کشید. نفرت و کینه اسکندر از پادشاهان قدرتمند هخامنشی باعث شد تا اسکندر کاخ خشایارشاه را به اتش بکشد؛ اما آتش به سایر نقاط سرایت کرد و سبب نابودی قسمت‌های گسترده‌ای از تخت جمشید شد.
پیش از ویرانی تخت جمشید، کاخ‌ها و عمارت‌های هخامنشیان به‌دلیل قرار داشتن در یکی از بهترین نقاط ایران در پای کوه رحمت یا مهر که میترا نیز خوانده می‌شد، بسیار خوش منظره بود و چشم‌انداز زیبایی به دره‌ها و جلگه‌های اطراف داشت. داخل تخت جمشید محوطه‌ای شبیه به شهرک بود و حد فاصل بین کاخ‌ها را خیابان کشی کرده بودند. طراحی داخلی تخت جمشید با توجه به معیارهای مهندسی و معماری امروز بسیار پیشرفته بوده است و در تقسیم‌بندی محله‌های داخلی نظم و طراحی مدرن به چشم می‌خورد. کاخ‌های تخت جمشید کاربری‌های متفاوتی داشتند و از هرکدام از آن‌ها در مراسم و جشن‌های مختلفی استفاده می‌شد.
تصویر بازسازی شده از محوطه هخامنشی پیش از ویرانی، منبع عکس: سایت آپارات
سیستم لوله کشی آب و فاضلاب در تخت جمشید از جالب توجه‌ترین نکات معماری به شمار می‌رود. بین خیابان‌ها آبراهه‌ها به شکلی حفاری شده بودند که آب باران و آب‌های جاری در آن‌ها روان و از داخل کانال‌ها در مسیر مشخص هدایت می‌شدند. به‌طور کلی، معماری بنای کاخ‌ها، تزیینات داخلی، محوطه سازی تخت جمشید، سبک شهرسازی، تفکیک مناطق مسکونی از سکونتگاه شاهی و طراحی تخت جمشید، با توجه به معیارهای امروزی و پس از گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال، سندی پر افتخار از ایران باستان است.
قدمت تخت جمشید
منبع عکس: خبرگزاری تسنیم
قدمت بناهای تخت جمشید از ۲۵۰۰ سال فراتر می‌رود. در نقاطی از ایران آثار تاریخی به جا مانده از ایلامیان و حکومت‌های اولیه در ایران باستان کشف شده است؛ اما تخت جمشید را با توجه به عظمت و شکوه بالایی که دارد، می‌توان برجسته‌ترین اثر تاریخی از دوران باستان در ایران دانست.
شهرت تخت جمشید جهانی است و در بسیاری از موزه‌های معروف جهان از نمونه آثار کشف شده در تخت جمشید نگهداری می‌شود. گرچه تخت جمشید در کشور ایران قرار دارد، به‌لحاظ ظرفیت‌های برجسته تاریخی و دارا بودن نشانه‌هایی از قدیمی‌ترین تمدن‌های تاریخی، گنجینه‌ای عظیم برای تمام مردم دنیا به شمار می‌رود. ازاین‌رو، نام تخت جمشید به‌عنوان دومین اثر تاریخی و فرهنگی در ایران، در سال ۱۹۷۹ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
تخت جمشید کجاست؟
تخت جمشید که در منطقه‌ای خوش آب و هوا در نزدیکی مرو دشت شیراز در استان فارس قرار دارد، از جاهای دیدنی مرودشت نیز به شمار می‌رود. با وجود گرمسیر بودن بخش‌های زیادی از استان فارس، این منطقه در نزدیکی مرودشت به‌دلیل گرفتن در محیط کوهستانی آب و هوایی خنک و معتدل دارد. تخت جمشید در منطقه‌ای کوهستانی میان روستاهای فیروزی، کناره و اصطخر قرار گرفته است.
منبع عکس: ایسنا
منطقه باستانی تخت جمشید در شمال شرقی شهر شیراز و مرو دشت قرار دارد. فاصله شیراز تا تخت جمشید ۷۰ کیلومتر است و مرودشت نیز در ۱۱ کیلومتری جنوب غربی تخت جمشید قرار دارد. برای رفتن به تخت جمشید می‌توانید با توجه به محل سکونت خود بهترین مسیر را برای ورود به استان فارس انتخاب کنید. اگر از جهت شمال به استان فارس وارد می‌شوید، نیازی نیست تا شهر شیراز بروید. از شهر آباده در شمال استان فارس در مسیر بزرگراه آباده-صفاشهر تا صفاشهر بروید و با ادامه مسیر و گذشتن از سعادت شهر به اتوبان مرودشت برسید. پس از گذشتن از روستاهای هشتیجان و اصطخر، به خروجی تخت جمشید می‌رسید. به زیرگذر که وارد شوید، پس از حدود پنج کیلومتر به ورودی‌های مجموعه باستانی تخت جمشید خواهید رسید.
اگر از سمت شیراز به‌سمت تخت جمشید می‌روید، از خروجی شمال شهر شیراز به‌سمت مرودشت بروید و پس از عبور از این شهر و وارد شدن به بزرگراه مرودشت-سعادت شهر، تا خروجی تخت جمشید بروید. این بار از خروجی سمت راست به محوطه باستانی تخت جمشید خواهید رسید. بهتر است برای بازدید از مجموعه تخت جمشید، روزهای شلوغ و تعطیل را انتخاب نکنید تا در ترافیک نمانید.
آدرس مجموعه تخت جمشید: استان فارس، مرودشت، اا کیلومتری شمال شرق مرودشت، مجموعه تاریخی باستانی تخت جمشید (مشاهده روی نقشه)
اطلاعات تخت جمشید
منبع عکس: gashtool.com
روزهای تعطیل در نوروز و روزهای تعطیل رسمی از شلوغ‌ترین زمان‌ها در تخت جمشید است. بازدید از این مجموعه در این زمان‌ها ممکن است به‌دلیل ترافیک بالا در قسمت ورودی مجموعه و شلوغی محوطه تخت جمشید و همچنین موزه، کمی از کیفیت بازدید شما کم کند؛ پس در صورت امکان روزهای خلوت میان هفته و روزهای غیر تعطیل را برای بازدید از مجموعه تخت جمشید انتخاب کنید.
در محوطه تخت جمشید در طول سال‌های گذشته برنامه‌های ویژه‌ای موسوم به نمایش نور و صدا در زمان غروب خورشید اجرا می‌شوند که در روزهای پر تردد و روزهای خاص سال این نمایش را برگزار می‌کنند. در صورت علاقه‌مند بودن می‌توانید با استعلام گرفتن از مجموعه پیش از بازدید، از زمان دقیق برگزاری این مراسم در طول سال باخبر شوید.
بازدید از مجموعه تاریخی تخت جمشید در همه روزهای سال امکان‌پذیر است. تنها در روزهای تعطیل به مناسبت عزاداری‌های مذهبی، سیزدهم فروردین ماه و روزهای خاص این مجموعه تعطیل و در سایت رسمی اطلاع‌رسانی می‌شود. برای بازدید از موزه تخت جمشید و همین طور شرکت در برنامه نور و صدا باید هزینه جداگانه بپردازید و بلیط مجزا تهیه کنید.
ساعات بازدید: هشت صبح تا ۱۷:۳۰ بعد از ظهر
ساعت اجرای برنامه نور و صدا: ساعت ۲۰:۳۰ عصر، برای تهیه بلیط یک ساعت زودتر به گیشه مراجعه کنید.
هزینه بلیط مجموعه تخت جمشید: هر نفر ۳۰۰۰ تومان برای گردشگران داخلی و ۲۰,۰۰۰ تومان برای هر نفر گردشگر خارجی
هزینه بلیط برنامه نور و صدا: هر نفر ۳۰۰۰ تومان برای گردشگران داخلی و ۲۰,۰۰۰ تومان برای هر نفر گردشگر خارجی
هزینه بلیط موزه تخت جمشید: هر نفر ۳۰۰۰ تومان برای گردشگران داخلی و ۲۰,۰۰۰ تومان برای هر نفر گردشگر خارجی
به خاطر داشته باشید به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، مجموعه تاریخی تخت جمشید از تاریخ اول اسفند ۱۳۹۸ در بازه‌های زمانی متناوب تعطیل بوده است و امکان بازدید از این مجموعه در زمان اوج گیری شیوع ویروس کرونا میسر نیست.
بهترین زمان سفر به تخت جمشید
منبع عکس: illia.tech
بازدید از تخت جمشید در فصل‌های گرم سال به‌دلیل باز بودن محوطه تخت جمشید و تابش مستقیم آفتاب می‌تواند آزار دهنده باشد. بهترین زمان سفر به تخت جمشید در نیمه دوم سال است و تا اواخر فروردین ماه نیز می‌توان از تخت جمشید دیدن کرد. برای بازدید از محوطه تاریخی تخت جمشید بهتر است ساعات ابتدایی روز را انتخاب کنید یا بعد از ظهر و پس از خنک‌تر شدن هوا از تخت جمشید بازدید کنید.
در فصل‌های سرد سال، پس از غروب خورشید محوطه تخت جمشید و اطراف آن بسیار سرد هستند؛ پس لباس مناسب به‌همراه داشته باشید. روزهای ابری نیز برای بازدید از تخت جمشید بسیار مناسب هستند؛ زیرا تابش مستقیم نور خورشید وجود ندارد. برای سهولت بیشتر بهتر است کلاه و عینک آفتابی همراه داشته باشید. برای لذت بردن از زیبایی‌های تخت جمشید می‌توانید با تور شیراز به این منطقه سفر کنید و از خدمات مناسب اقامتی و گردشگری بهره ببرید.
سنگ تراشی ها و نقوش برجسته تخت جمشید
عکاس: محمد رضا فربد
از مهم‌ترین آثار کشف شده در منطقه تخت جمشید می‌توان به سنگ نوشته‌ها و نقش برجسته‌هایی اشاره کرد که در قسمت‌های مختلف کاخ‌ها و بناهای این منطقه حک شده‌اند. به‌دلیل قدمت تخت جمشید، این یافته‌ها از مهم‌ترین سندهای تمدن‌های اولیه برای تاریخ در جهان به شمار می‌روند و دانشمندان و پژوهشگرانی از سراسر جهان سعی در رمزگشایی و خوانش این کتیبه‌ها و آثار داشته و دارند. بخش‌های زیادی از خطوط حک شده بر کتیبه‌ها امروز خوانده شده‌اند؛ اما هنوز هم در نقاط مختلف جهان رمزگشایی از این کتیبه‌ها ادامه دارد.
از بررسی کامل نقش برجسته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که پیام پادشاهان هخامنشی به آیندگان، نشان دادن اتحاد، برابری اجتماعی و فرهنگ غنی در ایران باستان بوده است
آثار به جا مانده در تخت جمشید از دوران پادشاهی داریوش اول بین سال‌های ۵۵۲ تا ۴۸۶ پیش از میلاد، پادشاهی خشایارشاه بین سال‌های ۴۸۶ تا ۴۶۵ پیش از میلاد و پادشاهی اردشیر اول بین سال‌های ۴۶۵ تا ۴۲۵ پیش از میلاد باقی مانده‌اند. گرچه آرامگاه این پادشاهان در منطقه نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید قرار دارد، کاخ‌های محل سکونت و پادشاهی آن‌ها در تخت جمشید واقع بوده است و این پادشاهان مدت زیادی از دوران حکومت خود را در تخت جمشید گذرانده‌اند.
با بررسی دقیق تندیس‌ها، سرستون‌ها، کتیبه‌ها و سایر حفاری‌های موجود در منطقه تخت جمشید و با توجه به اشیای یافت شده از این منطقه، کارشناسان توانسته‌اند به ابزار استفاده شده در کنده کاری‌ها دست پیدا کنند. در بیشتر آثار حفاری شده از سرب آب شده برای حفاطت از این آثار و همین طور چرم استفاده کرده‌اند. در میان ابزار معماری باقی مانده، ابتدایی‌ترین وسایل مهندسی نیز به چشم می‌خورند که تصویری از شیوه مهندسی بناها را ارائه می‌دهند.
منبع عکس: خبرگزاری مهر
از دیگر خصوصیت‌های تندیس‌ها و مجسمه‌های کشف شده، آثار باقی مانده از رنگ روی آن‌ها است. گرچه امروزه اثر زیادی از رنگ‌ها روی این آثار دیده نمی‌شود، استفاده از سنگ‌های زینتی، رنگ‌های متنوع و تزیینات روی این آثار کاملا مشخص و دلیل باقی ماندن بسیاری از قسمت‌های تراش خورده با جزئیات کامل، محافظت رنگ از لایه‌های زیرین بوده است. زیور آلات روی تندیس‌ها و همین طور تزیینات روی موها و صورت‌ها را نیز با طلا و سنگ‌های قیمتی انجام داده بودند، که امروزه تنها جای خالی آن‌ها را می‌توان دید. از زمان دقیق حفاری‌ها هیچ اطلاعی در دست نیست و نمی‌توان مشخص کرد که حکاکی‌ها چه مدت زمان برده‌اند؛ اما عمق ظریف کاری‌ها نشان‌دهنده ماه‌ها و شاید سال‌ها تلاش هنرمندان سنگ تراش است.
نقوش برجسته تخت جمشید روی همه کاخ‌ها دیده می‌شوند. کاخ‌های اصلی در مرکز تخت جمشید، کاخ‌های جنوب و جنوب غرب و کاخ‌های شرقی منطقه تخت جمشید همگی با نقش برجسته‌ها تزئین شده‌اند. حکاکی‌های نقوش برجسته روی سردرها، پلکان ورودی کاخ‌ها، چهارچوب‌ها و پنجره ها دیده می‌شوند. در بیشتر این نقوش، پادشاهان هخامنشی در حالت ایستاده یا نشسته بر تخت پادشاهی، مورد تمجید قرار می‌گیرند.
نقوش برجسته روی ضلع شرقی و پلکان ورودی کاخ آپادانا نسبت به سایر حکاکی‌ها، آسیب کمتری دیده‌اند. در این نقوش برجسته شاه به‌همراه نگهبان‌ها، درباریان، اسب و ارابه‌ها و بزرگان دربار حک شده‌اند. روی پلکان‌ها صف طولانی از سربازها را به تصویر کشیده‌اند. تعداد نقوش حک شده بر دیوارهای کاخ آپادانا از ۸۰۰ نقش فراتر می‌رود. همین تصویر را به‌صورت برعکس بر دیوار شمالی کاخ آپادانا نیز کنده‌اند که متاسفانه آسیب زیادی دیده است. بیرون پلکان‌های جنوبی، کمانداران پارسی و داخل کاخ خدمتگزاران با پوشش خاص حکاکی شده‌اند.
منبع عکس: ایسنا
بر پلکان کاخ‌های خشایارشاه، داریوش و اردشیر نیز نقوش برجسته سربازان هخامنشی و خدمتگزاران به چشم می‌خورد. در اضلاع غربی کاخ‌های داریوش و اردشیر، نقش‌هایی از ملت‌های تابعه را حک کرده‌اند. از دیگر تصاویر نقش بسته بر دیوارها و ورودی این کاخ‌ها می‌توان به تصاویر پادشاهان در حال مبارزه با دیوهای افسانه‌ای اشاره کرد.
درمجموع بیش از ۳۰۰۰ نقش برجسته در قسمت‌های مختلف کاخ‌های تخت جمشید وجود دارند که در همه آن‌ها می‌توان مفاهیمی مشترک یافت. تعداد این نقوش در مقایسه با سایر نقوش برجسته به جا مانده از هخامنشیان در دیگر نقاط فارس قابل مقایسه نیست و می‌توان نتیجه گرفت که سنگ تراشی در دوران هخامنشیان از تخت جمشید آغاز شده است. کشف و تحقیق روی نقش برجسته‌های تخت جمشید در ابتدا توسط تیم باستان‌شناسی آمریکایی، به سرپرستی پروفسور هرتسفلد در حدود سال‌های ۱۹۳۰ میلادی شروع شد و همچنان نیز ادامه دارد. کتیبه‌های کشف شده در تخت جمشید نیز بسیار جالب توجه هستند که خوانش بیشتر آن‌ها توسط همین تیم آمریکایی انجام شده و نتایج آن به چاپ رسیده است.
شرح متون حک شده بر سنگ نوشته‌های تخت جمشید به شرح زیر هستند:
متن سنگ نبشته های داریوش بزرگ (سومین پادشاه هخامنش)
داریوش شاه کبیر، شاه شاهان، شاه سرزمین‌ها، پسر ویشتاسپ هخامنش، کسی که سازنده این کاخ است. اهورا مزدای بزرگ که کشور پارس زیبا، دارنده اسبان خوب، دارنده مردان خوب را به من ارزانی داشت به خواست اهورا مزدا و نیز من داریوش شاه از دیگری نمی ترسم، اهورا مزدا مرا یاری کند، با بغان خاندان شاهی و این کشور را اهورا مزدا از دشمن، از خشک‌سالی و از دروغ بپاید. به این کشور نه دشمن، نه خشک‌سالی، نه دروغ، بیایید این را من چون بخشایشی از اهورا مزدا با بغان خاندان شاهی درخواست می کنم. باشد که این نیکی را اهورامزدا با بغان خاندان شاهی به من بدهد. من داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای بسیار، پسر ویشتاسپ هخامنشی هستم.
داریوش شاه گوید: به خواست اهورامزدا این‌ها هستند کشورهایی که من افزون بر مردم پارسی، از آنِ خود کردم، که از من ترسیدند و به من باژ دادند: ایلام، ماد، بابل، ارابایه، آشور، مسر، ارمنیه، کبدوکیه، سارد، ایونی‌هایی خشکی و (آن‌ها) که کنار دریا هستند، و کشورهایی که آن سوی دریا هستند، اسَگرتیا، پارت، زرنگ، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، ثتگوش، رخج، سند، گندار، سَکَ، مَکَ. داریوش شاه گوید: اگر این‌گونه بیندیشی «از دیگری نترسم» این مردم پارس را بپای؛ اگر مردم پارس پاییده شوند، از این پس شادی پیوسته به دست اهورا بر این خاندان فرو خواهد رسید. داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسپ هخامنشی.
داریوش شاه گوید: این است شهریاری که من دارم، از سکاهای آن سوی سغد، از آن جا تا کوش، از هند، از آن جا تا سارد، که آن را اهورامزدا، بزرگ‌ترین بغان بر من ارزانی داشت. اهورامزدا مرا و خاندان مرا بپاید.
متن کتیبه‌های خشایارشاه
خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که آدم را آفرید، که شادی را برای آدم آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یک شاه از بسیاری. یک فرماندار از بسیاری. من خشایارشاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌های دارنده همه گونه مردم، شاه در این زمین بزرگِ دور و دراز. پسر داریوش شاه هخامنشی. به خواست اهورامزدا این دالانِ همه کشورها را من ساختم. بسیار (ساختمان) خوب دیگر در این (شهر) پارس ساخته شد، که من ساختم و پدر من ساخت. هر بنایی که زیبا دیده می‌شود، آن همه را بخواست اهورامزدا ساختیم. اهورامزدا مرا و شهریاری مرا بپاید و آنچه را که به دست من ساخته شده و آنچه را که به دست پدر من ساخته شده، آن را اهورامزدا بپاید. داریوش را پسران دیگری بودند، ولی چنان‌که اهورامزدا را کام بود، داریوش، پدر من، پس از خود، مرا بزرگ‌ترین کرد. هنگامی که پدر من داریوش از تخت کنار رفت، به خواست اهورامزدا من بر جایگاه پدر شاه شدم. هنگامی که من شاه شدم، بسیار ساختمان‌های والا ساختم. آنچه را که به دست پدرم ساخته شده بود، من آن را پاییدم و ساختمان دیگری افزودم. آنچه را که من ساختم و آنچه که پدرم ساخت آن همه را به خواست اهورامزدا ساختیم. پدر من داریوش بود؛ پدر داریوش ویشتاسب نامی بود. پدر ویشتاسب آرشام نامی بود. هم ویشتاسب و هم آرشام هر دو در آن هنگام زنده بودند، اهورامزدا را چنین کام بود، داریوش، پدر من، او را در این زمین شاه کرد. زمانی که داریوش شاه شد، او بسیار ساختمان‌های والا ساخت.
سنگ نبشته اردشیر یکم
خدای بزرگ است اهورامزدا که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را از برای مردم آفرید، که اردشیر را شاه کرد. به خواست و تأیید اهورامزدا، این کاخ را که پدرم خشایارشاه بنایش را شروع کرده بود، تمام کردم. باشد که اهورامزدا، مرا و شهریاری مرا و آنچه که من کردم، جاودان دارد.
از بررسی کامل نقش برجسته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که پیام پادشاهان هخامنشی به آیندگان، نشان دادن اتحاد، برابری اجتماعی و فرهنگ غنی در ایران باستان بوده است و شاید به همین دلیل امروزه در سراسر جهان، پرسپولیس را می‌شناسند و برای بازدید از آن به ایران سفر می‌کنند.
ستون های تخت جمشید
منبع عکس: illia.tech
یکی از معروف‌ترین سازه‌های باقی مانده در منطقه تخت جمشید، ستون‌ها و سر ستون‌های کشف شده در تخت جمشید هستند. این ستون‌ها بسیار بلند و سنگین هستند و شیوه ساخت آن‌ها برای معماران و باستان‌شناسان هنوز بسیار جالب توجه به نظر می‌رسد.
ستون‌های تخت جمشید سندی بر عظمت بناهایی هستند که امروزه از میان رفته‌اند، اما با نگاه کردن به این ستون‌ها می‌توان به شکوه کاخ‌ها در گذشته پی برد. ستون‌های تخت جمشید بخش کوچکی از کاخ‌های هخامنشیان بوده‌اند. از ۷۲ ستون کاخ آپادانا، امروزه تنها ۱۴ عدد باقی مانده است.
منبع عکس: ایسنا
هر یک از این ستون‌ها بیش از ۲۰ متر ارتفاع و ۸۵ تن وزن داشته‌اند. در کاخ آپادانا هر یک از سه ایوان کاخ را به کمک ۱۲ ردیف ستون ساخته بودند. در ایوان شرقی تندیس شیرهای دو سر بر ستون‌ها دیده می‌شوند، اما تندیس‌ها در ایوان غربی به‌شکل گاو هستند. سرستون‌های تالار اصلی نیز به‌شکل گاو طراحی شده‌اند و آثار باقی مانده از رنگ روی آن‌ها، نشان از رنگی بودن آن‌ها در گذشته دارد. شیارها و نقش و نگارهای همه این سازه‌ها به یکدیگر شباهت دارند و تنها تفاوت‌هایی در جزئیات به چشم می‌آیند. گرچه این سازه‌ها از شکوه گذشته‌شان فاصله گرفته‌اند، اما همه تندیس‌ها زیبایی و ظرافت وصف ناپذیر دارند.
ستون‌ها و سر ستون‌های تخت جمشید به نمادهایی از این منطقه باستانی تبدیل شده‌اند؛ تا جایی که در بسیاری از تصاویر منتشر شده در جهان از تخت جمشید می‌توان این ستون‌ها و سر ستون‌ها را دید. امروزه نیز از نمونه‌های ساخته شده از روی این تصاویر به‌عنوان نماد ایران باستان در بسیاری از بناهای جدید استفاده می‌کنند.
بخش های مختلف تخت جمشید
محوطه تخت جمشید از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. به‌طور کلی، بناها و کاخ‌های تخت جمشید را در محوطه مسطح میانی و اضلاع جنوب و جنوب غربی و شرق این محوطه بنا کرده‌اند. ورودی مجموعه پلکانی قرار دارد که با گذشتن از آن به فضای وسیع‌تری می‌رسید. در این قسمت به بررسی قسمت‌های مختلف در محوطه تخت جمشید می‌پردازیم.
پلکان ورودی
منبع عکس: fa.wikipedia.org
پلکان ورودی را دو ردیف موازی و قرینه از پله‌ها تشکیل می‌دهند. حدفاصل میان پله‌ها سنگ‌فرش است و پله‌ها به‌صورت زیکزاکی تا بالا ادامه دارند و در ارتفاع ۱۲ متری به منطقه وسیع کاخ‌ها می‌رسند. ارتفاع این پله‌ها کوتاه است و به‌راحتی می‌توان از آن‌ها بالا رفت. به نظر می‌رسد این طراحی کوتاه پله‌ها برای سهولت تردد در آن‌ها سوار بر جانوران بوده است؛ البته ورود به فضای داخلی کاخ‌ها مجاز نبوده و بی احترامی به پادشاه به شمار می‌رفته است. در مسیر پله‌ها پناهگاه‌های کوچک کنگره دار قرار دارند که ارتفاعشان در حدود ۶۴سانتیمتر است و داخل آن‌ها را طاقچه‌هایی مستطیل شکل ساخته‌اند؛ البته امروزه بخش‌های زیادی از این پناهگاه‌ه از میان رفته‌اند.
قطعه‌های سازنده پله‌ها نیز سنگ‌های بزرگ هستند که بدون ملات روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. از هر قطعه سنگ بزرگ چهار یا پنج پله تراشیده شده است که امروزه در قسمت‌های زیادی از آن‌ها خوردگی و ساییدگی دیده می‌شود. انتهای مسیر پلکان‌ها به دروازه ملل می‌رسد.
دروازه ملل
منبع عکس: خبرگزاری برنا
پس از پلکان ورودی، در فاصله ۲۲ متری از انتهای مسیر پلکان کاخ کوچکی قرار دارد که موسوم به «دروازه ملل» است. دلیل این نام‌گذاری به سبب ورود نمایندگان ملت‌های مختلف از این مسیر و ورودی به‌سمت کاخ‌های دیگر بوده است. شواهدی مبنی بر ساخت این کاخ در زمان خشایاشاه وجود دارد. شاید بنای کاخ را در زمان داریوش پی ریزی کرده باشند، اما ساخت آن به دوران خشایارشاه باز می‌گردد.
دروازه ملل کاخی با دیوارهای بلند خشتی و چهار ستون بلند است که سه درگاه ورودی دارد. وسعت تالار اصلی به بیش از ۶۰۰ متر مربع می‌رسد. بام کاخ ۱۸ متر و ستون‌ها در حدود ۱۶ متر ارتفاع دارند. ستون‌های دروازه ملل در حال حاضر از کامل‌ترین ستون‌های باقی مانده در تخت جمشید هستند. قسمت پایینی این ستون‌ها زنگوله‌ای شکل است و شیارهای عمودی دارد و بالای ستون، سنگی گرد روی استوانه شیاردار قرار می‌گیرد. روی سنگ گرد، گل ستون را قرار داده‌اند که پر از نقش و نگار و گل و برگ است و روی آن سرستون به‌شکل نیم تنه گاو دیده می‌شود.
منبع عکس: همشهری آنلاین
سقف کاخ را به‌وسیله این ستون‌ها نگه می‌داشتند. درگاه جنوبی دروازه ملل از درگاه‌های غربی و شرقی بلندتر است، اما برخلاف آن‌ها نقش و نگاری بر آن دیده نمی‌شود. دو طرف درگاه غربی، تندیس‌های دو گاو نر بزرگ قرار دارند که جهت نگاهشان به‌سمت غرب دشت است. پس با ورود به محوطه روبه‌روی شما قرار می‌گیرند.
تندیس این گاوها که در ایران باستان بسیار کاربرد داشته است را با نام ابوالهول می‌شناسند که نه‌تنها در ایران باستان، که در بسیاری از نقاط متمدن جهان از زمان‌های دور وجود دارند. شکل ظاهری تندیس‌های ابوالهول در نقاط مختلف جهان با هم تفاوت‌هایی دارند و سر آن‌ها به‌شکل جانوران مختلف یا دیو شکل است. گاوهای درگاه دروازه ملل حالت دویدن را تداعی می‌کنند و سر و صورت آن‌ها با ریش بند مستطیل شکل، موهای مجعد و گل و بوته تزئین شده است. بالای تندیس‌ها سنگ نوشته‌هایی قرینه هم و به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و بابلی و با خط میخی نقر کرده‌اند.
متن کتیبه‌ها به شرح زیر است:
خدای بزرگ اهورامزدا است، كه اين زمين را آفريد، كه خشايارشاه را شاه كرد، يكی را شاه بسياری، يكی را سرور بسياری. من [هستم] خشايارشاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورهايی كه مردم گوناگون دارند، شاه اين جهان فراخ و دور، پسر داريوش شاه، (از نژاد) هخامنشی. گويد خشايارشا شاه: اين بارگاه همه ملل (دوورثيم ويسه دهيوم) را من به توفيق اهورامزدا ساختم. بسا ساختمان‌های خوب ديگر در اين پارسه (تخت جمشيد) كرده آمد، كه من برآوردم و پدرم بر پا كرد. هر آن بنايی كه زيبا می نمايد، همه را به تایید اهورامزدا، ما ساختيم. گويد خشايارشا شاه: اهورامزدا مرا بپاياد! و كشورم را و هرچه بر دست من ساخته آمده و هرچه بر دست پدرم بر پا گشته، اينها را نيز اهورامزدا بپاياد.
پس از درگاه غربی اتاقی بزرگ با چهار ستون وجود دارد که دور تا دورش را سکویی پوشانده است. وسط سکوی شمالی برجستگی شبیه به میز به چشم می‌خورد و نمای درونی پوشیده از کاشی‌های سبز، آبی و نارنجی بوده است. نمونه‌هایی از تزیینات داخلی دروازه ملل را می‌توانید در موزه تخت جمشید ببینید. درگاه جنوبی دروازه ملل رو به حیاط شمالی کاخ آپادانا باز می‌شود.
درگاه شرقی مانند درگاه غربی است، تنها به‌جای تندیس‌های گاو، ابوالهول‌هایی با سر آدمیزاد و تنه گاو و بال‌های عقاب قرار دارند. جهت نگاه این تندیس‌ها به‌سمت کوهستان در شرق و حیاط شمالی کاخ صد ستون است. این درگاه را پس از تعمیر و نوسازی در محل خود نصب کرده‌اند. خیابان حدفاصل این درگاه تا کاخ صد ستون را خیابان سپاهان نامیده‌اند. دروازه ملل در محوطه تخت جمشید نقش اتاق انتظار را داشته است.
خزانه تخت جمشید
منبع عکس: gashtool.com
خزانه تخت جمشید در شرق موزه تخت جمشید و جنوب کاخ صد ستون قرار دارد. بقایای این ساختمان بزرگ با دیوارهای بلند احاطه شده و با خیابان‌های پهن از کاخ‌های اطراف جدا شده است. این ساختمان را که از اولین بناهای ساخته شده در تخت جمشید به شمار می‌رود، در زمان داریوش هخامنشی ساخته‌اند و در ابتدا به‌عنوان ساختمان اداری از آن استفاده می‌شده است.
در قسمت غربی ساختمان خزانه اتاق‌های کوچک سربازان و در شرق آن حیاطی بزرگ مشرف به ایوان‌های ستون دار و چند تالار وجود دارند. داخل خزانه را سه تالار هرکدام با چهار ستون، یک اتاق با دو ستون و دو تالار بزرگ با راهرویی در میانشان تشکیل می‌دهند. ستون‌های ساختمان همگی چوبی بوده‌اند و نقش و نگارهای فراوان داشته‌اند. در خاک‌برداری‌های سال‌های ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ در شمال ساختمان خزانه، دو سر ستون عقاب دو سر پیدا کردند که به احتمال زیاد برای ورودی یکی از کاخ‌ها ساخته شده بودند، اما فرصت جابه‌جا کردن آن‌ها را نداشته‌اند.
منبع عکس: iranatlas.info
در قسمت شمالی بنای خزانه نشانه‌هایی از گسترش بنا پس از ساخت اولیه آن وجود دارد که دلیل آن از نظر کارشناسان گسترش خزانه برای تامین ظرفیت لازم بوده است. از مهم‌ترین آثار یافت شده از این بخش می‌توان به دو نقش برجسته روی سنگ مرمر با نمای آبی تیره اشاره کرد. در هر دوی این نقوش پادشاه بر تخت پادشاهی نشسته و اطرافش را بزرگان درباری و سربازان گرفته‌اند. این نقش برجسته‌ها ابتدا بر پلکان ورودی نصب بوده‌اند، اما بعدها آن دو را از دیوار ورودی جدا کرده و به خزانه برده‌اند. این نقوش را پس از کشف از هم جدا کردند و یکی را در موزه ملی ایران در تهران و دیگری را در تخت جمشید نگهداری می‌کنند.
کتیبه‌های ایلامی با مضامین مربوط به حقوق و مزایای کارگران و شیوه پرداخت نقدی به آنان را نیز در خزانه یافته‌اند. تعداد این الواح به بیش از ۶۰۰ عدد می‌رسد و از آن‌ها اطلاعات دقیقی از نحوه تقسیم کارها، ملیت کارگران و حقوق مساوی برای زنان و مردان به دست آمده است؛ همچنین بر اساس این مدارک فرضیه ساخت بناهای تخت جمید توسط دیگر ملیت‌ها از بین می‌رود. هم‌زمان با کشف این کتیبه‌ها، نقوشی مزین به مهر کارفرمایان نیز وجود دارند که به نظر می‌رسد اسناد مهم تاریخی باشند. باستان‌شناسان از یافته‌های خزانه دریافتند که آتش سوزی بزرگی در این ساختمان رخ داده که بسیاری از اسناد و مدارک را از بین برده است.
کاخ صد ستون یا تالار تخت
منبع عکس: fa.wikipedia.org
«کاخ صد ستون» یا «تالار تخت» دومین کاخ بزرگ در محوطه تخت جمشید بوده است. این کاخ را به‌دلیل وجود ۱۰۰ ستون در تالار مرکزی آن به این نام می‌شناسند؛ البته در ساختمان خزانه تخت جمشید نیز پیش از یافتن این کاخ ۱۰۰ ستون در اندازه‌های کوچک‌تر یافته بودند، اما به‌دلیل عظمت این کاخ نام صد ستون را بر این بنا گذاشتند.
در زمان حکومت ساسانیان تخت جمشید را با نام «صد ستون» می‌شناختند. این کاخ در قسمت شرقی حیاط کاخ آپادانا قرار دارد. ساخت تالار صد ستون به دستور خشایارشاه آغاز شد، اما در دوره اردشیر اول به پایان رسید. زمان ساخت و نام پادشاهان را در سنگ بنای تالار تخت حک کرده‌اند. متن روی این سنگ نوشته به شرح زیر است:
اردشير شاه گويد: اين خانه خشايار شاه، پدر من، پی‌اش را ريخت، به تاييد اهورا مزدا، من، اردشير شاه، آن را برآوردم و تمامش كردم.
با توجه به مدارک موجود، باستان‌شناسان زمان ساخت تالار تخت را بین سال‌های ۴۷۰ تا ۴۵۰ پیش از میلاد تخمین می‌زنند. ۱۰ ردیف ۱۰ تایی ستون با نقش و نگار و سر ستون‌های گاو دو سر تالار اصلی را نگه می‌داشتند. ارتفاع هرکدام از این ستون‌ها به ۱۴ متر می‌رسیده است. از ستون‌های تالار تخت تنها دو عدد باقی مانده بود که در دهه ۱۹۳۰ میلادی آن‌ها را به شهر شیکاگو در آمریکا برده‌اند.
در اضلاع مختلف تالار تخت درگاه‌هایی با نقش برجسته اردشیر اول وجود داشتند. درگاه‌های شمالی از سایر ورودی‌ها بلندتر و نقش اردشیر شاه، نشسته بر تخت پادشاهی، بالای آن‌ها حک شده بود. باستان‌شناسان نمونه‌های دیگری از این نقش برجسته با تفاوت‌هایی کم در خزانه و کاخ سه دری تخت جمشید نیز یافته‌اند. روی دو درگاه این کاخ درمجموع تصاویر ۱۰۰ سرباز را حکاکی کرده‌اند که کارشناسان آن را نمادی از معماری کاخ صد ستون می‌دانند.
کاخ صد ستون را به دلیل وجود صد ستون بلند در گذشته در تالار اصلی آن، به این نام می‌شناسند. بر درگاه این کاخ نیز تصویر ۱۰۰ سرباز هخامنشی را حک کرده‌اند تا نشانه ستون‌های فرمانروایی هخامنشی باشند
در بخش‌های مختلف کاخ‌های تخت جمشید، ارتباط عددی بین نقوش برجسته آن کاخ یا محوطه با ستون‌ها، درگاه‌ها و پلکان‌ها دیده می‌شود که به نظر می‌رسد طراحان قصد رساندن معنایی خاص را داشته‌اند. به‌طور مثال یکی بودن تعداد ستون‌ها و سربازان منقش بر درگاه‌های شمالی، این نیروهای جنگاور را به پایه و ستون حکومت تشبیه می‌کنند. سوی پادشاه در این نقوش به‌سمت بیرون است که نشان می‌دهد از درگاه‌های شمالی به‌عنوان خروجی استفاده می‌شده است.
درگاه‌های کوچک‌تری نیز بر دیوارهای شرقی و غربی کاخ وجود داشته‌اند که نقش و نگارهایی مشابه تصاویر کاخ داریوش و کاخ ملکه بر آن‌ها حکاکی کرده بودند. درگاه‌های جنوبی تالار تخت نیز تصاویری از اردشیر شاه بر اورنگ پادشاهی در حال حمل شدن را نشان می‌دادند. از جهت قرار گرفتن نقوش بر این درگاه‌ها می‌توان نتیجه گرفت که درگاه‌های جنوبی ورودی تالار تخت بوده‌اند.
تالار اصلی کاخ صد ستون بیش از ۴۶۰۰ متر مربع مساحت دارد و از تالار اصلی کاخ آپادانا بزرگ‌تر است،اما ارتفاعش دو متر از آن کمتر است. در سراسر این تالار آثار سوختگی از دوران حمله اسکندر به چشم می‌خورد. شکل اصلی تالار مستطیلی است و در مجوع تعداد ورودی و خروجی‌های آن به عدد هشت می‌رسد.
کاخ خشایار شاه یا هدیش
منبع عکس: cloob.com
کاخ خشایارشاه دیگر کاخ معروف تخت جمشید است که با نام «کاخ هدیش» شناخته می‌شود و بنا بر آنچه روی کتیبه‌ها حک کرده‌اند، این کاخ را به دستور خشایارشاه ساخته‌اند. کاخ خشایارشاه در ضلع شرقی «کاخ ه» و جنوب محدوده مسطح تخت جمشید قرار دارد. گرچه باستان‌شناسان ساخت بنای کاخ را در زمان پادشاهی خشایار تخمین زده‌اند، اما در نقوش دیوارهای کاخ نشانه‌هایی از شروع ساخت این بنا در زمان داریوش هخامنشی دیده می‌شود.
کاخ هدیش در جهت غربی-شرقی امتداد دارد و ارتفاع آن از سطح دشت به ۱۸ متر می‌رسد. مساحت کاخ هدیش در حدود ۱۵۰۰ متر مربع است و از طریق پلکان‌های غربی و شمال شرقی‌اش به کاخ داریوش و کاخ ه دسترسی دارد. پلکان غربی هنوز وجود دارد، اما پلکان‌های شرقی از میان رفته‌اند و آنچه امروزه دیده می‌شود، شکل بازسازی شده آن‌ها در سال‌های اخیر است.
منبع عکس: fa.wikipedia.org
تالار اصلی کاخ خشایار نیز به‌وسیله ستون‌های چوبی استوار بوده است و در شمال تالار نیز ایوانی با ۱۲ ستون ساخته بودند. این ایوان با دو درگاه به تالار و با یک درگاه به بالا خانه تالار وصل می‌شده است. روی درگاه‌های اصلی غربی و شرقی کاخ، تصویر خشایارشاه را حک کرده‌اند و بالای تصاویر و میان آن، کتیبه‌هایی به زبان‌های ایلامی، فارسی باستان و بابلی دیده می‌شود. در این کتیبه‌ها و کتیبه درگاه شمالی، نام خشایارشاه را به‌عنوان سازنده این کاخ درج کرده‌اند و تنها در کتیبه‌های درگاه جنوبی از داریوش هخامنشی نام برده‌اند که همین باعث شک باستان‌شناسان در مورد زمان ساخت این کاخ شده است.
کاخ هدیش پیش از ویرانی در حمله اسکندر حجاری‌هایی متفاوت از سایر نقاط تخت جمشید داشته، اما آسیب‌های فراوان آتش سوزی در زمان حمله اسکندر، همه آن‌ها را به‌همراه بنای کاخ از میان برده است. خشایارشاه از کاخ هدیش به‌عنوان سکونتگاه خصوصی استفاده می‌کرده و این کاخ منظره‌ای بسیار زیبا از دشت مرودشت داشته است.
کاخ ه یا H
منبع عکس: fa.wikipedia.org
کاخ اردشیر یکم که آن را به نام‌های کاخ ه یا کاخ H نیز می‌شناسند، یکی از کاخ‌های تخت جمشید است که در جنوب‌غربی تخت‌گاه و در سمت غربی کاخ هدیش به جا مانده است. پلکان منقوشی که از دو جانب به این کاخ مشرف هستند، اکنون با حالتی نیمه ویران بر جای مانده‌اند. پلکان اصلی به گواهی قطعه مکتوبی که از آن به‌جای مانده، به بنایی تعلق دارد که خشایارشاه آغاز و اردشیر یکم آن را تمام کرده است. لبه غربی و جنوبی بنای اصلی کنگره‌ای داشته که حالت شاخ و سر گاو نری بر آن نمایان است. تیلیا، مرمت‌گر تخت جمشید، و همسرش تعدادی از این کنگره‌ها را در پایین تخت‌گاه از زیر خاک بیرون آورده و سر جایشان نصب کرده‌اند. تعبیر این کنگره‌های کله گاوی روشن نیست و اینکه جان‌پناه بوده‌اند یا نماد هنوز نامشخص است. این کنگره‌ها یکی در میان بزرگ و کوچک و به نقوشی چون پیکان تیر و چلیپا مزین بوده‌اند.
طرح اصلی آن متشکل از دو گروه نیزه‌‌دار پارسی بوده است که هر گروه شانزده نفر، مقابل یکدیگر در کنار کتیبه‌ای به زبان فارسی باستان صف کشیده‌اند. پشت سر هر گروه، همان کتیبه باز تکرار شده است. همه این کتیبه‌ها، درست مانند کتیبه اردشیر سوم بر پلکان غربی کاخ تچر داریوش هستند و از این جهت بدیهی است که پلکان کنونی جنوب حیاط کاخ تچر در زمان اردشیر سوم ساخته شده بوده است، اما دلیلی در دست نیست که ثابت کند خود اردشیر سوم دستور نصب این پلکان را در این محل داده است، از دیگر سوی، اشمیت، باستان شناس آلمانی و دیگران متوجه شده‌اند که محل اصلی این پلکان منقوش کاخ دیگری بوده است، اما بعدها قطعات منقوش را کنده و به حیاط تچر آورده و در دیوار شمالی «کاخ ه» نصب کرده‌اند. تحقیقات مفصل خانم و آقای تیلیا (دو تن از پژوهشگرانی که پیش از انقلاب بخش‌هایی از تخت جمشید را مرمت کرده‌اند) ثابت کرده است که به جای پلکان کنونی، در اصل پلکانی بسیار باشکوه و مزین به تصویر سی گروه هدیه‌آور قرار داشته است که قسمت‌هایی از آن‌ها در گوشه و کنار پراکنده‌اند.
کتیبه اردشیر یکم، یکی از چندین کتیبه موجود در تخت جمشید، در «کاخ» جای گرفته و از دوران هخامنشیان به جا مانده است. این کتیبه نشان می‌دهد اردشیر یکم نیز همچون پدر خود خشایارشا و نیایش داریوش بزرگ پیرو کیش اهورایی بوده است.
کاخ سه دری یا کاخ مرکزی
منبع عکس: tourismofpersia.com
کاخ سه دری را به این دلیل «کاخ مرکزی» نامیده‌اند که در مرکز تخت جمشید قرار دارد. نام سه دری نیز به‌دلیل وجود سه درگاه تالار این کاخ برای ارتباط با کاخ‌های اطراف انتخاب شده است. تالار کاخ مرکزی محل برگزاری جلسات مشاوره و ملاقات‌های رسمی و غیر رسمی با مهمانان خارجی و بزرگان دربار بوده است و بر مسیر پلکان این کاخ تصویر بزرگان دربار را حک کرده‌اند. به همین دلیل از این کاخ با نام‌های «کاخ شورا» و «دروازه شاهان» نیز نام می‌برند.
ساختمان اصلی این کاخ مستطیل شکل است و تالاری مربعی وسط آن قرار دارد. چهار گوشه تالار را ستون‌هایی بلند نگه می‌داشتند. درگاه اصلی تالار مرکزی کاخ سه دری در ضلع شرقی آن قرار دارد و دیگر درگاه‌ها در دیوارهای جنوبی و شمالی قرار گرفته‌اند. درگاه شرقی تالار اصلی از مسیر پلکانی باریک به دالان جنوبی کاخ صد ستون راه داشته و درگاه غربی نیز مسیر دسترسی به جنوب کاخ آپادانا و تالار آپادانا را میسر می‌کرده است. درگاه شمالی نیز به حیاط کاخ آپادانا می‌رسید.
کاخ سه دری را به دلیل قرار گرفتن در مرکز محوطه تخت جمشید «کاخ مرکزی» و به دلیل برگزاری جلسات مهم پادشاهان و بزرگان هخامنشی در آن «کاخ شورا» یا «دروازه شاهان» نیز نامیده‌اند
دو سوی تالار اصلی کاخ سه دری را پلکان‌های منظم و قرینه هم ساخته بودند که در سراسر دیواره‌های آن نقوش برجسته حکاکی شده بودند. نقش سربازان به هم شبیه هستند و بین آن‌ها تصاویری از حیوانات و جانوران مختلف به چشم می‌خوردند. نقوش برجسته ضلع غربی سالم باقی مانده‌اند، اما نقوش برجسته شرق تالار از بین رفته‌اند. سایر دیوارهای کاخ سه دری نیز پر از نقش‌های بزرگان دربار، تصاویر جانوران و سربازان و پادشاهان است.
در حجاری‌های دیوارهای کاخ سه دری، ظرایف طراحی و جنبش و حرکت در نقش‌ها، نشان از پیشرفت حجاری‌ها می‌دهد؛ به همین دلیل باستان‌شناسان زمان ساخت این بنا را دیرتر از زمان داریوش شاه تخمین زده‌اند. بنا بر نظر کارشناسان می‌توان زمان شروع ساخت بنای این کاخ را به اواخر دوره پادشاهی خشایار شاه و زمان اتمام ساخت و حجاری‌ها را به دوره پادشاهی اردشیر اول نسبت داد.
دیوارهای تالار مرکزی کاخ سه دری را از خشت خام ساخته‌اند و در گذشته پوششی از کاشی‌های رنگی داشته است. ستون‌های تالار نیز گاوهایی با دو سر انسان بوده‌اند و سقف تالار را با گچ کاری‌ها و تزیینات چوب زینت داده بودند. دایره‌ای در مرکز تالار روی تخت سنگ وجود داشته که زمان طلوع خورشید نور خورشید در این نقطه به‌صورت عمود می‌تابیده است.
منبع عکس: fa.wikipedia.org
یکی از نکات جالب در طراحی حجاری‌های درگاه‌های کاخ‌ها در محوطه تخت جمشید، جهت صورت و حرکت پادشاه و سربازان در این تصاویر است، به‌طوری که باستان‌شناسان توانسته‌اند ورودی و خروجی‌های کاخ‌ها را بر این اساس پیدا کنند. مطلب جالب توجه دیگر تصاویر حجاری شده از نمایندگان ملل مختلف بر دیوارهای پلکان‌ها است. بنابراین کارشناسان با بررسی این تصاویر توانسته‌اند ملیت افراد مختلفی را که به کاخ‌ها می‌آمدند، مشخص کنند. با استناد بر تصاویر موجود بر درگاه‌ها و دیوارهای کاخ سه دری، درگاه شرقی را ورودی اصلی تالار این کاخ می‌دانند و ۲۸ نقش از افرادی با پوشش‌های مختلف بر دیواره‌ها را که در حال حمل پادشاه و احترام به او هستند، نمادی از ممالک تابعه هخامنشیان دانسته‌اند.
جهت تصاویر نیز همانگونه که گفتیم ورود بزرگان را از حیاط شمالی و درگاه شرقی و خروج را از سمت درگاه غربی به کاخ آپادانا و از درگاه و حیاط جنوبی به کاخ هدیش نشان می‌دهد. در حیاط جنوبی بخش‌هایی نیز وجود دارند که باستان‌شناسان زمان ساخت آن‌ها را به دوران پس از هخامنشیان منسوب می‌دانند.
کاخ بار یا آپادانا
منبع عکس: toptourist.ir
«کاخ آپادانا» که با نام «کاخ بار» نیز معروف است، از زیباترین و باشکوه‌ترین ساختمان‌های تخت جمشید بوده است که در زمان پادشاهی داریوش اول و جانشین او خشایار شاه آن را ساخته‌اند. ساخت این کاخ نزدیک به ۳۰ سال طول کشیده است و شباهت‌هایی میان این کاخ با کاخ داریوش در شوش پیدا کرده‌اند. تالار اصلی چهارگوش است و ۳۶ ستون و سه ایوان در شمال، شرق و غرب داشته است. هرکدام از ایوان‌ها نیز ۱۲ ستون داشتند. از همه این ۷۲ ستون کاخ آپادانا، تنها ۱۴ عدد باقی مانده‌اند که یکی از آن‌ها را نیز بازسازی کرده‌اند. در چهار سوی تالار آپادانا چهار برج به‌همراه اتاق‌های نگهبانی تعبیه کرده بودند.
تالار اصلی کاخ آپادانا سه متر بالاتر از حیاط آپادانا و دروازه ملل بر پا شده و تکیه آن بر دامنه کوه است. پلکان شمالی چسبیده به ایوان شمالی و پلکان شرقی چسبیده به ایوان شرقی، راه‌های ارتباط تالار اصلی با کاخ‌ها و حیاط‌های اطراف هستند. دیوارهای پلکان‌ها را با نقوش برجسته و کتیبه‌های ارزشمند زینت داده‌اند.
منبع عکس: iranatlas.info
زیبایی‌های تالار آپادانا در گذشته قابل وصف نیستند و بررسی ظرایف این تالار نشان می‌دهد که هنرمندان بیشماری در ساخت کاخ آپادانا مشارکت کرده‌اند. این تالار گنجایش بیش از ۱۰ هزار نفر را داشته است. سر ستون‌های کاخ، منقش به تندیس‌های گاو دو سر بودند و پایین ستون‌ها دو تکه سنگ کوچک و بزرگ روی هم گذاشته بودند. روی دیوارهای خشتی کاخ، آبراهه‌هایی برای زمان بارندگی تعبیه کرده بودند تا تجمع آب باران باعث ریزش سقف نشود و روی آن‌ها را با گچ کاری‌های سبز و خاکستری پوشانده بودند.
درگاه‌های شمالی، ورودی‌های کاخ آپادانا بودند و روکشی از طلا داشتند. بخشی از طلا کوب روی این درگاه را که نقوشی از سه گاو بالدار روی آن قلمزنی کرده بودند، در سال ۱۳۲۰ شمسی پیدا کردند. قرینه درگاه‌های شمالی در جنوب تالار نیز وجود داشته‌اند که خروجی‌های تالار به انبارها و حیاط بودند. نور درون تالار از دریچه‌های دیوارهای شرقی و غربی تامین می‌شد و در دیوار جنوبی نیز پنج طاقچه بزرگ قرار داشت.
در چهار گوشه تالار به دستور داریوش هخامنشی صندوق‌هایی دفن کرده بودند که در هرکدام دو لوح زرین و سیمین قرار داشت. بر این الواح خطوط میخی به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و بابلی حک کرده بودند و امروزه از یک جفت آن‌ها در موزه ملی تهران نگهداری می‌شود. متن روی این کتیبه‌ها به شرح زیر است:
داريوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورها، پسر ويشپسر ويشتاسپه (از نژاد) هخامنشی. داريوش شاه گويد: اين است كشوری كه من دارم. از (جايگاه) سكاهايی كه آنسوی سغد تا برسد به (حبشه)، از هندوستان تا برسد به لوديه، آن را اهورامزدا، مهست خدايان، به من بخشيده است. اهورامزدا مرا و اين خاندان شاهيم را بپاياد.
در جنوب تالار اصلی محوطه ایوان شاهان قرار داشته که از شمال به تالار و از جنوب، جنوب غربی و جنوب شرقی به‌ترتیب به تپه مرکزی تخت جمشید، حیاط کاخ تچر و حیاط کاخ هدیش و کاخ مرکزی می‌رسیده است. در حقیقت پادشاه می‌توانست از این ایوان به هر قسمتی از محوطه تخت جمشید راه یابد. از این ایوان و اتاق‌های اطراف آن اشیای بسیاری به دست آمدهاند که مهم‌ترین‌شان قطعه‌ای از تاجی زرین است و امروزه از آن در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. سکه‌های رایج در زمان هخامنشیان با تصاویر شیر گاو شکن و نیم تنه داریوش نیز در این کاخ کشف شده‌اند.
حجاری‌های ایوان شرقی کاخ آپادانا از زیباترین بخش‌های محوطه تخت جمشید به شمار می‌روند. ظرافت نقش برجسته‌ها بر دیوار این ایوان توجه باستان‌شناسان و علاقه‌مندان زیادی را جلب کرده است
زیباترین بخش تخت جمشید در ایوان شرقی کاخ آپادانا قرار دارد. ۶ ستون از ۱۲ ستون این ایوان هنوز باقی مانده‌اند و سرستون‌های آن‌ها شیر دو سر با ظرایف بسیار هستند. زیباترین نقوش حجاری دوره هخامنشیان را می‌توان بر دیوارهای ایوان شرقی کاخ آپادانا دید. دو ردیف پلکان قرینه با لبه‌های کنگره‌دار و طاقچه‌هایی فرو رفته و برآمده، به‌شکل ذوزنقه در این ایوان دیده می‌شوند. تصاویر نیم‌رخ سربازان و پارسیان بر دیوارهای این ایوان، از معروف‌ترین تصاویر حجاری در تخت جمشید هستند که در ذهن همگان نقش بسته‌اند.
از دیگر حجاری‌های قابل اعتنا در دیوارهای ایوان شرقی می‌توان به تصاویر افراد با پوشش‌های مختلف اشاره کرد که هر یک با هدایایی در دست به نزد پادشاه می‌روند و باستان‌شناسان از پوشش و مشخصات ظاهری این افراد، ملیت آن‌ها را مشخص کرده‌اند. این تصاویر نمادی از ملیت‌های تحت فرمان و اراده هخامنشیان بوده‌اند. تصاویر افراد دیگر به خدمتگزاران و خدمه کاخ در بخش‌های مختلف مربوط می‌شوند.
منابع عکس‌ها: toptourist.ir و باشگاه خبرنگاران جوان، خبرگزاری مهر ، سایت تمدن ما
قاب‌های مستطیل شکل با گل های ۱۲ پر، حلقه‌های بالدار، نخل‌های بلند و تندیس‌های ابوالهول یا شیر بالدار از بیشترین نقوش در ایوان شرقی هستند. هرکدام از تصاویر حجاری شده نماد خاصی بوده‌اند. به‌طور مثال درخت نخل نماد برکت بوده است و همه جا همراه نقش پادشاه آن را حکاکی کرده‌اند. ابوالهول نماد نگهبان است و نقش نگهدارنده کاخ یا معبد را دارد. بال عقاب و تنه شیر نیز معنی قدرت و عظمت خاندان هخامنشیان را دارند و حلقه بالدار، نشانه قدرت خود پادشاه به شمار می‌رود.
ساخت بخش‌های اصلی کاخ آپادانا را تا مدت‌ها به دست داریوش اول می‌دانستند، اما باستان‌شناسان با بررسی دقیق تصاویر مجالس حجاری شده بر ایوان شرقی و سایر قسمت‌ها، دریافته‌اند که بیشتر تزیینات داخلی و ساخت بخش‌های اصلی این کاخ در زمان پادشاهی خشایارشاه انجام شده است و نقش او را بر این تصاویر می‌بینیم، اما در ابتدا تصاویر پادشاه در نقوش برجسته به‌خصوص در ایوان شرقی را به داریوش منتسب می‌کردند. کتیبه‌های خشایارشاه نیز بر دیوارهای بالای پلکان‌ها این مطلب را تایید می‌کنند.
کاخ اختصاصی داریوش یا تچر
منبع عکس: fa.wikipedia.org
کاخ داریوش اول هخامنشی را با نام «کاخ تچر» می‌شناسند. این کاخ یکی از اولین بناهای ساخته شده در تخت جمشید به شمار می‌رود. کاخ تچر در جنوب غربی کاخ آپادانا و رو به جنوب و آفتاب قرار دارد، به همین جهت کاخ تچر را با عنوان کاخ زمستانی نیز معنا کرده‌اند. از طرف دیگر ظرافت معماری و تراش صیقلی سنگ‌ها در بنای این کاخ، آن را به نام‌های «آینه خانه» و «تالار آینه» نیز معروف کرده است.
کاخ تچر از بناها و حیاط‌های اطراف خود در حدود دو تا سه متر بیشتر ارتفاع دارد و شکل تالار مستطیل و گستردگی آن در جهت شمال به جنوب است. تالار مرکزی کاخ تچر ۱۲ ستون و اتاق‌های کوچک شمال تالار هر یک چهار ستون و ایوان جنوبی مشرف بر آن هشت ستون داشته‌اند؛ که همگی چوبی بودند، اما امروزه اثری از آن‌ها نیست. دو ردیف پلکان در دو سوی تالار ارتباط بین اتاق‌های شمالی و ایوان جنوبی را میسر می‌کرد.
در میان تصاویر حجاری شده در دیوارهای مشرف به پلکان‌ها، سه نقش با ظاهر متفاوت دیده می‌شوند که آن‌هارا به خدمتگزاران، خواجگان دربار و پارسیان نسبت می‌دهند. در این تصاویر خدمتگزاران بره‌های درسته حمل می‌کنند. در دیوارهای جنوبی نیز چند مجلس با نمادهای تخت جمشید و نقوشی از جمله فر کیانی، شاه، شاهزاده و تندیس ابوالهول حک کرده‌اند. کتیبه‌ای به زبان فارسی باستان نیز در این دیوار به چشم می‌خورد که مضمون آن ستایش اهورامزدا از زبان خشایارشاه وگستردگی فرمانروایی او است. در سمت راست کتیبه ترجمه ایلامی آن و در سمت چپ نیز ترجمه بابلی کتیبه را حک کرده‌اند. همین کتیبه‌ها را در دو قسمت دیگر کاخ تچر نیز نقر کرده‌اند.
منبع عکس: fa.wikipedia.org
تالار اصلی کاخ تچر ۶ درگاه ورودی داشته است که دو در به ایوان جنوبی، یک در به ایوان شرقی، یک در به ایوان غربی و دو درگاه دیگر به اتاق‌های شمال تالار راه داشتند. بنا بر اسناد به دست آمده از کتیبه‌ها، باستان‌شناسان تکمیل بخش‌هایی از این کاخ را به زمان پادشاهی اردشیر دوم منسوب می‌کنند. تالار اصلی با فرش‌های قرمز پوشیده شده و در تزیینات حجاری‌ها از سنگ‌های قیمتی و ورقه‌های طلا استفاده کرده بودند. بخش‌های زیادی از این حجاری‌ها امروزه مرمت شده‌اند و کتیبه‌ای با سه خط فارسی باستان، بابلی و ایلامی، به نام سازنده کاخ یعنی داریوش اول اشاره می‌کند. از تکه‌های زیادی از حجاری‌های کشف شده در این کاخ، امروزه در کتابخانه ملی فرانسه نگهداری می‌کنند.
کتیبه‌های حک شده بر دیوارها و درگاه‌های کاخ تچر بسیار هستند که مضمون آن‌ها شامل ستایش داریوش، جانشینی خشایارشاه و اشاره به برخی جزئیات ساخت بنا می‌شود؛ البته در میان این کتیبه‌ها یادگارهایی از دوره‌های بعد از هخامنشیان نیز دیده می‌شوند. دو سنگ نوشته از زمان‌های شاپور دوم ساسانی، دو سنگ نوشته از عضد الدوله دیلمی، کتیبه‌ای از علی آق قویونلو و الواح شاهزادگان تیموری از نمونه‌های این کتیبه‌ها هستند.
آرامگاه های شاهی
منبع عکس: seeiran.ir
در شمال شرقی چاه سنگی و در نزدیکی کاخ صد ستون، بقایای عمارتی با آثاری به جا مانده از آرامگاهی سنگی در آن دیده می‌شود. سنگ‌های این بنای ایوان دار را نیز بدون ملات روی هم گذاشته‌اند و کل بنا را روی سکویی ساخته‌اند. آرامگاه حجاری شده در شرق این بنا دیده می‌شود و به نظر می‌رسد که شکل صلیبی آن را از روی آرامگاه‌های نقش رستم برداشته‌اند؛ گرچه بازوی پایین صلیب را نیمه کاره رها کرده‌اند.
در زمان هخامنشیان اعتقادات دینی پادشاهان و مردم بر این بود که پیکر انسان پس از مرگ نباید عناصر پاک و مقدس سه گانه یعنی آب، خاک و آتش را آلوده کند؛ به همین جهت به‌دنبال راهی دیگر برای دفن مردگانشان بر آمدند. دخمه‌های زرتشتی، آرامگاه‌های سنگی، استودان‌ها و صندوق‌های سنگی بزرگ که در گذشته جسدهای مومیایی را در آن‌ها نگه می‌داشتند، گزینه‌های جایگزین برای دفن پیکر مردگان در خاک یا سوزاندن آن‌ها بودند.
منبع عکس: iranhotelonline.com
در دامنه کوه شرقی تخت جمشید استودان‌ها که محل تجمع استخوان‌های مردگان بودند، قرار داشتند و امروزه بقایای آن‌ها را کشف کرده‌اند. البته داریوش هخامنشی و پسر و نوه‌های او نقش رستم را برای ساختن مقبره‌های سنگی‌شان انتخاب کردند که در فاصله کوتاهی از منطقه تخت جمشید قرار دارد، اما در دخمه شمالی واقع در تخت جمشید نیز دو قبر سنگی مانند مقبره‌های نقش رستم کنده‌اند. دخمه دیگری در جنوب تخت جمشید کشف کرده‌اند که سه قبر سنگی در آن دیده می‌شود. آرامگاه نیمه کاره دیگری نیز در جنوب محوطه دیده می‌شود.
بر این آرامگاه نقوشی برجسته و کتیبه‌ای همانند آرامگاه داریوش وجود دارد و باستان‌شناسان در مورد صاحب این مقبره اختلاف نظر دارند. عده‌ای آن را متعلق به داریوش سوم و عده‌ای دیگر نیز آن را محل دفن اردشیر دوم می‌دانند. آرامگاه شمالی ساده و بدون نقوش برجسته است و به احتمال زیاد به اردشیر سوم تعلق دارد.
عجایب تخت جمشید
منبع عکس: مجله تایم
زمان ساخت عمارت‌های تخت جمشید به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد؛ به همین دلیل رعایت بعضی نکات در ساخت بنا و شیوه انجام این کار که جزئیات آن را در کتیبه‌ها یافته‌اند، امروزه از عجایب تخت جمشید به شمار می‌روند.
هم‌زمان با ساخت کاخ‌های عظیم در تخت جمشید، در دیگر امپراتوری‌های بزرگ جهان، برده‌داری رواج داشت و کارهای مربوط به ساخت‌وساز و کارهای سخت و سنگین، بخشی از وظایف برده‌ها بود؛ اما در ایران و در مقر حکومت هخامنشیان، نه‌تنها زنان و مردان در مقابل کار حقوق دریافت می‌کردند، بلکه با توجه به مدارک به جا مانده در کتیبه‌ها، کارگران بیمه بودند و از مزایای مختلفی نیز بهره می‌بردند.
در طراحی و ساخت ستون‌های تخت جمشید از قانون طلای هندسی بهره برده‌اند و داخل ستون‌ها را با سرب داغ به هم متصل کرده‌اند. به همین جهت ستون‌های به جا مانده از آتش سوزی تخت جمشید تا به امروز توانستند در مقابل زلزله‌های مختلف و بلایای طبیعی استوار باقی بمانند. ستون‌های چوبی با دو سر سنگی از دیگر طراحی‌های عجیب و قابل‌توجه در معماری تخت جمشید به شمار می‌رود. کاخ آپادانا روی ۷۲ ستون ۲۰ تنی قرار گرفته بود که با توجه به وسعت کاخ و وزن و فاصله ستون‌ها، چگونگی تحمل وزن کاخ توسط این ستون‌ها از عجایب مورد سوال است. روی هر ستون نیز مجسمه شیر دو سر با وزن بیشتر از یک و نیم تن قرار داده بودند. در دو سوی کاخ آپادانا دو ردیف پلکان وجود دارد که در سراسر آن سربازان، سران حکومتی و پادشاهان دیده می‌شوند. تعداد نقش برجسته‌ها بسیار زیاد بوده‌اند که امروزه تعداد کمی از آن‌ها باقی مانده اند؛ اما در هیچ‌کدام از تصاویر نشانی از اسارت، جنگ و خونریزی دیده نمی‌شود.
از دیگر موارد جالب در معماری بنای کاخ‌ها در تخت جمشید می‌توان به ناودان‌های آجری و سفالی قیرگونی شده و کوتاه در سقف‌ها و میان دیوارها، کانال‌های روباز و چاه سنگی را اشاره کرد. سیستم کانال کشی و لوله کشی آب و فاضلاب در تخت جمشید نیز توجه باستان‌شناسان را جلب کرده است.
منبع عکس: chamedanmag.com
برای حفاظت از کل بناهای تخت جمشید، ستون های بلند را با تراش دادن روی هم قرار داده‌اند که وجود این تراش‌ها باعث مقاومت بیشتر بنا در مقابل زلزله می‌شود. میان سرستون‌ها، گل ستون‌ها و پایه‌های آن‌ها ملاتی دیده نمی‌شود و این بخش‌ها تنها با استفاده از تراش‌های موزون روی هم قرار دارند. کاخ‌ها را با روی هم گذاشتن تخته سنگ‌های بزررگ ساخته‌اند که برای جابه‌جا کردن این سنگ‌ها از اهرم‌های ساده استفاده می‌کردند. این اهرم‌ها توانایی جابه‌جایی سنگ‌هایی به وزن ۲۵۰ تن را داشتند. استخراج و حمل این قطعات بزرگ از معادن تا کاخ‌ها از بزرگ‌ترین شگفتی‌ها در ساخت کاخ‌های تخت جمشید هستند.
در گذشته تصاویر حکاکی شده بر دیوارهای تخت جمشید با جواهرات و سنگ های قیمتی و نقش و نگارهای رنگی زینت داده شده بودند، که امروزه اثری از آن‌ها نیست. تراش‌های ریز در بخش‌هایی از بناها نیز بسیار تعجب آور هستند و نشان از پیشرفتگی ابزار سنگ تراشان در گذشته دارند.
در سنگ نوشته‌های باقی مانده از دوران هخامنشیان در تخت جمشید شرح قابل تاملی از چگونگی قوانین اجتماعی کشف کرده‌اند. بر طبق اطلاعات خوانش شده توسط باستان‌شناسان غربی، در زمان هخامنشیان در ایران زنان و مردان حقوق اجتماعی برابر داشتند. زنان میتوانستند کار کنند و در دوران بارداری و زایمان از حمایت‌های ویژه بهره می‌بردند. حق ارث نیز برای زنان و مردان یکسان بود. این برابری اجتماعی ۲۵۰۰ سال پیش در ایران باستان، از بزرگ‌ترین دلایل شگفتی تاریخ‌شناسان است.
عکاس: امین برنج کار
باستان‌شناسان به وجود شهری باستانی در نزدیکی تخت جمشید یقین پیدا کرده‌اند، اما هنوز نتوانسته‌اند این شهر را کشف کنند. از این شهر که در کتیبه‌ها از آن با نام «شهر پارسه» یاد شده است، تنها نشانه‌های کمی یافته‌اند، اما تلاش برای کشف مکان این شهر توسط باستان‌شناسان ادامه دارد.
گرچه امروزه به‌دلیل تخریب کامل سقف چوبی کاخ‌ها، هیچ اثری از آن‌ها نیست، اما باستان‌شناسان توانسته‌اند این نقوش را که با نقش‌های روی مقبره‌ها یکسان هستند، بازسازی کنند. نقش‌های بازسازی شده در کاخ ملکه مادر که امروزه موزه تخت جمشید است، دیده می‌شوند.
تمام موارد مطرح شده در زمینه‌های معماری و نظام اجتماعی در بالا از موارد اعجاب آور تخت جمشید هستند، اما شاید بتوان عجیب‌ترین نکته در تخت جمشید را پیام داریوش به آیندگان دانست. در چهار گوشه کاخ آپادانا چهار لوح زرین قرار دارند که پیام صلح و دوستی برای جهانیان را بر آن حک کرده‌اند. بر جا گذاشتن این الواح در نقاط مختلف با پیام‌های یکسان، نشان‌دهنده عزم داریوش هخامنشی بر جاودان نگه داشتن این نوشته‌ها دارند.
موزه تخت جمشید
عکاس: رضا قادری
موزه تخت جمشید کهن‌ترین ساختمان موزه ایران است که با بازسازی کاخ ملکه از مجموعه کاخ‌های تخت جمشید، کاربری آن را تغییر داده‌اند و به‌شکل امروزی در آورده‌اند. ساخت این موزه که با نام موزه هخامنشی نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۳۱۱ و به همت پروفسور هرتسفلد که کاوش‌ها در تخت جمشید را رهبری می‌کرد، آغاز شد. تزیینات داخلی موزه تخت جمشید با ساروج قرمز، توجه گردشگران را جلب می‌کند. این رنگ را با توجه به ساختار قدیمی این بنا و به‌دلیل استفاده زیاد هخامنشیان در تزیینات داخلی تخت جمشید، به‌صورت نمادین انتخاب کرده‌اند.
کاخ ملکه را در زمان پادشاهی خشایارشاه و به دستور او ساخته‌اند. این ساختمان شامل یک تالار اصلی و تعداد زیادی اتاق می‌شود که ورودی‌هایش را با نقش و نگارهایی از خشایارشاه و خدمه همراهش و همچنین نقوش شیر و هیولا، زینت داده‌اند. ۱۲ ستون چوبی در تالار اصلی سقف را نگه داشته‌اند و روی هر ستون تندیس‌های گاو دو سر به چشم می‌خورند.
ساختمان موزه تخت جمشید در حقیقت کاخ ملکه است و قدیمی‌ترین ساختمان موزه در ایران به شمار می‌رود
تالار اصلی موزه تخت جمشید چهار ورودی دارد. در هر ورودی نقش برجسته‌ای از پادشاهان هخامنشی دیده می‌شود که همگی از روی نمونه‌های کشف شده در محوطه طراحی شده‌اند. دیوارهای داخلی نیز همین طراحی‌ها را دارند و در بین آن‌ها طراحی‌هایی از دوران ساسانی در محوطه تخت جمشید نیز به چشم می‌خورد. اشیای داخل موزه تخت جمشید، آثار مکشوفه از همین منطقه و کاخ‌های تخت جمشید هستند.
بخشی از پای مجسمه مرمر و پرده سوخته کشف شده از محوطه تخت جمشید نیز در این موزه به نمایش در آمدهاند. از دیگر نمونه‌های آثار به نمایش در آمده در این موزه می‌توان به ابزار آلات ساخت‌وساز در زمان هخامنشیان، توپی چرخ ارابه، دهانه اسب مفرغی، ریتون‌های سفالی و ظروف کشف شده از زیر خاک، اشاره کرد. از جالب توجه‌ترین مجسمه‌ها در موزه، مجسمه‌های دو زن هستند که قدمت آن‌ها به دوران مصر باستان می‌رسد، اما در محوطه تخت جمشید کشف شده‌اند.
منبع عکس: fa.wikipedia.org
در ورودی موزه تخت جمشید ایوانی وسیع قرار دارد و دو سمت آن سنگ‌هایی بزرگ و یک‌پارچه تا ارتفاع هشت متر قرار گرفته‌اند که هرکدام در حدود ۷۰ تن وزن دارند. این سنگ‌ها از محوطه تخت جمشید کشف شده‌اند و نمونه‌ای از سنگ‌های بزرگ به کار رفته در بنای کاخ‌ها هستند.
تعداد اشیای یافت شده که در مخزن موزه قرار دارند، به بیش از ۵۰۰۰ عدد می‌رسد که همگی آن‌ها آثاری شاخص و جالب توجه هستند. اشیای به نمایش در آمده در حدود ۱۷۰ اثر هستند که به مرور زمان و به‌صورت متناوب با یکدیگر جابه‌جا می‌شوند؛ به همین دلیل می‌توان بارها و بارهابه تماشای این موزه رفت.
در موزه تخت جمشید علاوه بر آثار تاریخی دوران هخامنشیان، آثار دیگری از زمان‌های پیش و پس از این دوره نیز به نمایش در آمدهاند که آن‌ها نیز از همین منطقه کشف شده‌اند. بخش‌های مختلف موزه تخت جمشید به شرح زیر هستند:
تالار پیش از تاریخ
عکاس: رضا قادری
در این بخش از موزه می‌توانید یافته‌های باستان‌شناسان از منطقه تخت جمشید، متعلق به زمان‌های پیش از دوره حکومت هخامنشیان را ببینید. در میان آثار این بخش، ظروف و مجسمه‌های سفالی و ابزار سنگی به چشم می‌خورند. قدمت بعضی آثار در این بخش به دوره هزاره چهارم می‌رسد. نقش برجسته‌ای از انسان بالدار در دیوار جنوبی حک شده است که در مورد صاحب تصویر اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما ترکیب هنر تصویرگری ایرانی و مصری، خصوصیت جالب توجه این نقش برجسته است. در دیوار شرقی این تالار نیز، قالب گچی از کتیبه کرتیر، موبد سرشناس و پر قدرت دوران ساسانی را نصب کرده‌اند.
تالار هخامنشی
منبع عکس: ealiya.com
این بخش از موزه اصلی‌ترین قسمت موزه به شمار می‌رود که آثار به نمایش در آمده در آن متعلق به دوران هخانشیان هستند و در طول کنکاش و خاک‌برداری از منطقه تخت جمشید به دست آمدهاند. این اشیا تنها بخش کوچکی از یافته‌های باستان شناسی در این منطقه هستند و در طول سالیان اخیر، بخش زیادی از آثار کشف شده در این منطقه را از ایران خارج کرده‌اند و در موزه‌های آمریکا و اروپا به نمایش گذاشته‌اند.
از مهم‌ترین آثار به نمایش در آمده در تالار هخامنشی می‌توان به مهره‌های چشم کشف شده از تخت جمشید، الواح گلی به خط میخی، تکه‌هایی از تندیس‌های سنگی حیوانات از جمله گوش گاو و سر شیر، خنجر، ظروف سفالی، گلدان و ابزار جنگی مانند شمشیر، اشاره کرد. از جالب‌ترین اشیای این بخش، پرده‌ای سوخته با قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال، گل میخ‌های زرین و کتیبه‌های خشایارشاه هستند. ترجمه فارسی و انگلیسی کتیبه خشایارشاه را کنار آن نصب کرده‌اند. خشایارشاه در این کتیبه وصف حال خویش را روایت کرده است. پیکره سنگی دو گاو، مجسمه نیمه تمام سگ، تندیس نیم رخ شاهزاده هخامنشی و شیپور مفرغی و مجمر فلز، از اشیای خارج از ویترین در این موزه هستند.
منبع عکس: iraninform.com
تالار اسلامی
در این قسمت از موزه آثاری از دوران حکومت‌های اسلامی در ایران و به‌خصوص دوران صفویه به نمایش در آمدهاند. بیشتر اشیای این تالار از آثار کشف شده در کاوش‌های شهر اصطخر در نزدیکی تخت جمشید هستند. ظروف سفالی لعابدار تزئین شده با خطوط کوفی و ظروف سفالی بدون لعاب با نقوش برجسته، بیشترین اشیای این موزه را تشکیل می‌دهند. ظرف‌های شیشه‌ای، دو لنگه در چوبی با تزیینات خطوط کوفی و شیشه‌های رنگی نیز از دیگر اشیای موجود در این تالار هستند.
تصاویر تخت جمشید قبل از تخریب
با توجه به کاوش‌های گسترده باستان‌شناسان در منطقه تخت جمشید، امروزه طراحان توانسته‌اند طراحی با دقت بالا از پلان کاخ‌های تخت جمشید انجام دهند. نمونه‌های بازسازی شده از مجموعه تخت جمشید پیش از ویرانی آن، با طراحی‌های بسیار زیبا، شکوه و عظمت کاخ‌های هخامنشیان در تخت جمشید را نشان می‌دهند. در این بخش برخی از این طراحی‌ها را می‌توانید ببینید.
منبع عکس: سایت تمدن ما
دیدنی های اطراف تخت جمشید
اگر برای بازدید از منطقه تخت جمشید سفر کرده‌اید، می‌توانید از سایر دیدنی های استان فارس در نزدیکی تخت جمشید نیز دیدن کنید. دیدنی‌های اطراف تخت جمشید نیز مانند این منطقه آثار و بناهایی بسیار زیبا و پر اهمیت از دوران پادشاهی هخامنشیان و دیگر پادشاهی‌های دوران ایران باستان، به‌خصوص دوره ساسانیان دارند.
منبع عکس: smarttiz.com
محوطه نقش رستم در شمال مرو دشت و در فاصله ۶ کیلومتری از شمال تخت جمشید از برجسته‌ترین دیدنی‌های استان فارس به شمار می‌رود که یادگارهایی از دوران حکومت ایلامیان تا دوران ساسانی را در بر دارد. از مهم‌ترین آثار به جا مانده در نقش رستم می‌توان به آرامگاه‌های سنگی پادشاهان هخامنشی در دل کوه‌ها و کتیبه‌ها و نقش برجسته‌های پادشاهان ساسانی و یک کتیبه ایلامی حک شده بر دامنه سنگی کوهستان نقش رستم اشاره کرد. در محوطه نقش رستم بنایی موسوم به کعبه زرتشت دیده می‌شود که کاربری دقیق آن در گذشته برای کارشناسان هنوز مشخص نیست.
منبع عکس: fa.wikipedia.com
دیگر بنای تاریخی نزدیک به محوطه تخت جمشید، نقش رجب در چهار کیلومتری شمال تخت جمشید است که در حدفاصل بین تخت جمشید و نقش رستم قرار دارد. در این محوطه تصاویری از مراسم تاج‌گذاری پادشاهان ساسانی را بر دل کوه حک کرده‌اند. نقش رجب از اهمیت تاریخی بالایی برخوردار است و از گنجینه‌های تاریخی ایران باستان به شمار می‌رود.
منبع عکس: خبرگزاری تسنیم
شاید بتوان به جرئت مجموعه میراث جهانی پاسارگاد را در شمار مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان قرار داد. این مجموعه ارزشمند در فاصله ۷۳ کیلومتری شمال شرقی تخت جمشید قرار دارد و در کیلومتر ۲۰ سعادت شهر در بزرگراه سعادت شهر-صفا دشت واقع شده است.
مجموعه پاسارگاد شامل بناهای تاریخی برجسته‌ای مانند آرامگاه کوروش، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، آرامگاه کمبوجیه و بسیاری کاخ‌ها، آب انبارها و کاروان‌سراهای دیگر می‌شود. مجموعه پاسارگاد پنجمین اثر به ثبت رسیده در فهرست میراث جهانی یونسکو از ایران است و پیشینه آن به دوران حکومت هخامنشیان باز می‌گردد.
منابع عکس‌ها: سیری در ایران، خبرگزاری ایلنا، سایت پاسارگاد و سایت جاذبه‌ها
اگر شما از منطقه تخت جمشید دیدن کرده‌اید، تجربه‌های خود را با ما به اشتراک بگذارید تا ما و کاربران دیگر کجارو از تجربه‌های شما استفاده کنیم.
پرسش‌های متداول
تخت جمشید به دستور چه کسی ساخته شد؟
ساخت کاخ‌ها و ساختمان‌های مجموعه تخت جمشید از زمان حکومت داریوش اول آغاز شد و تا پایان دوران حکومت هخامنشیان ادامه داشت
تخت جمشید کجاست؟
تخت جمشید امروزه در ۱۱ کیلومتری شمال شرقی شهر مرودشت و ۷۰ کیلومتری شمال شرقی شیراز در استان فارس قرار دارد.
دلیل اهمیت مجموعه تخت جمشید چیست؟
کتیبه‌ها و بناهای کشف شده در این منطقه اطلاعات قابل توجهی از شکل مترقی تمدن در ایران باستان ارائه کرده‌اند. پی بردن به قوانین و نظام پیشرفته اجتماعی در ایران باستان، این منطقه را برای همه جهانیان پر اهمیت کرده است
قدمت تخت جمشید چقدر است؟
بناها و آثار کشف شده از تخت جمشید به دوران حکومت هخامنشیان در ۵۰۰ سال پیش از میلاد یعنی بیش از ۲۵۰۰ سال پیش تعلق دارند؛ البته در تخت جمشید نمونه‌هایی از کتیبه‌ها و ظروف با قدمت دوره ایلامیان نیز کشف کرده‌اند که نشان از سکونت اولین اقوام آریایی در این منطقه در گذشته‌های دور می‌دهند.
Info@persepolis.ir