منطقه حفاظت شده مراکان در حوزه شهرستان خوی واقع شده و غرب، جنوب و جنوب غرب شهر جلفا را تشکیل می‌دهد. مرز شمالی این منطقه رودخانه مرزی ارس و جمهوری آذربایجان می‌باشد.
این منطقه از شمال به رودخانه ارس، از جنوب به دشت فرسایشی رودخانه قطور چای، از غرب به دشت‌های کشاورزی قره ضیاالدین و از شرق به جاده اصلی که از جلفا منشعب شده و به سمت جنوب ادامه می‌یابد در امتداد خط لوله گاز محدود می‌شود و سد ارس در بخش شمال غربی منطقه واقع شده است.
حداقل ارتفاع منطقه ۷۲۰ متر در بخش شرقی و حداکثر ارتفاع منطقه ۲۱۰۰ متر در ارتفاعات کلیسای سنت استپانوس قرار دارد. به طور کلی دورتادور منطقه حالت دشت و تپه ماهور بوده و ارتفاعات منطقه در بخش میانی آن قرار دارد.
جغرافیای منطقه حفاظت شده مراکان
از نظر تقسیمات سیاسی، بخش‌هایی از منطقه حفاظت شده مراکان در استان آذربایجان‌شرقی (شهرستان‌های مرند و جلفا) و بخش‌هایی در استان آذربایجان‌غربی (شهرستان‌های پلدشت، چایپاره و خوی) قرار گرفته است و از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی محسوب می‌شود. نزدیک‌ترین شهرها به این منطقه، شهرهای جلفا و هادی شهر در شمال‌شرقی این منطقه و شهر قره ضیاالدین در جنوب‌غربی منطقه هستند.
دسترسی به منطقه، از طريق جاده ترانزيت تبريز به مرز بازرگان (از ايواوغلی تا قره ضیاالدین) ميسر می‌شود. اين منطقه در ضلع شمالی جاده يادشده، واقع است و محدوده‌ای تا مرز ايران با جمهوری آذربايجان (حاشيه رودخانه ارس) را از سمت شمال در بر می‌گيرد. بنابراين علاوه بر جاده ياد شده، جاده قره ضیاالدین به شهرك مرزی ارس و همچنين جاده مرزی جلفا به شهرك ارس به ترتيب ضلع غربی و ضلع شمالی اين منطقه را تشكيل می‌دهند.
معرفی منطقه حفاظت شده مراکان
در تاریخ ۱۳۴۴/۷/۲۰ مراکان و یکانات به‌عنوان منطقه حفاظت شده تصویب شد و پس از آگهی رسمی تحت حفاظت قرار گرفت. در سال ۱۳۴۶ منطقه یکانات از مراکان جدا شد و مراکان با وسعتی معادل ۹۲۷۱۵ هکتار بر اساس مصوبه شماره یک شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید در تاریخ ۱۳۴۶/۶/۲ به‌عنوان منطقه حفاظت شده به تصویب رسید.
تا قبل از سال ۱۳۴۶ به علت چرای بی‌رویه احشام، قطع اشجار، شکار غیرقانونی و تبدیل علفزارها به زمین‌های کشاورزی و تخریب اراضی در این منطقه به شدت رو به افزایش بود، ولی در سال ۱۳۴۶ پس از برخورداری از عنوان حفاظت شده و سعی و کوشش شکاربانان پوشش گیاهی منطقه احیا شد و جمعیت حیات وحش منطقه رو به فزونی نهاد، به‌طوری که در سال ۱۳۵۶ حدود ۳۰۰۰ راس کل و بز و ۴۰۰۰ راس قوچ و میش در این منطقه شمارش شد.
متاسفانه در اوایل انقلاب اسلامی عده‌ای از افراد سودجو و فرصت‌طلب با اسلحه‌های غیرمجاز به شکار حیوانات پرداختند، مراتع به صورت غیرمجاز و با تراکم بیش از حد دام تعلیف شدند، در مقیاس وسیعی بسیاری از اراضی به زیر کشت انواع محصولات رفتند، ولی در سال‌های آتی با حمایت‌های قانونی و مراقبت‌های شبانه روزی وضعیت زیستگاه‌ها بهبود یافت و بر جمعیت جانوران وحشی افزوده شد و همانند بسیاری از مناطق تحت حفاظت دیگر ۲۰ درصد منطقه در قالب سه منطقه امن به منظور حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری با همکاری اداره کل منابع طبیعی مورد حفاظت شدید قرار گرفت.
در حال حاضر منطقه حفاظت شده مراکان با حدود ۴۰ سال سابقه حفاظت قانونی یکی از قدیمی‌ترین مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست کشور به شمار می‌رود.
بر اساس آخرین مساحت اعلام شده با استفاده از سیستم موقعیت زمینی (GPS) در سال ۱۳۸۲، مساحت منطقه حفاظت شده مراکان ۱۰۳,۹۸۳ هکتار می‌باشد.
محیط طبیعی (پوشش گیاهی و حیات وحش) مراکان
منطقه حفاظت شده مراکان به علت وجود زیستگاه‌های مختلف از تنوع گونه‌های جانوری برخوردار بوده و با تأثیرپذیری از محیط اطراف خود و به دلیل داشتن ارتفاعات، صخره‌ها، دشت‌ها و تپه ماهورهای متعدد با پوشش گیاهی متنوع استپی، به صورت یک مجموعه ارزشمند از حیات جانوری در شمال‌غربی کشور در آمده است.
گونه‌های شاخص جانوری
خرس قهوه‌ای، سنجاب ایرانی، گراز، گرگ، خرگوش، لک لک سفید، کشیم بزرگ، شاه بوف، قرقی، گونه‌هایی از اردک‌ها، گونه‌های مختلفی از مارمولک‌ها از شاخص‌ترین گونه‌های جانوری منطقه هستند.
پستانداران
مطالعه پستانداران در منطقه حفاظت شده مراکان منجر به شناسایی ۲۸ گونه از ۱۲ خانواده در ۵ راسته شده است که شاخص‌ترین آنها عبارتند از قوچ و میش ارمنی، کل و بز، پلنگ، سیاه گوش، هامستر خاکستری، روباه، شغال، گربه وحشی، گراز، خرگوش، سمور ، هامستر و انواع جوندگان.
شاخص‌ترین گونه جانوری این منطقه نژاد خاص قوچ و میش ارمنی است. در جریان آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۲ تعداد ۴۴۰۳ راس قوچ و میش ارمنی و کل و بز شامل تعداد ۲۰۰۶ راس قوچ و میش با ترکیب جنسی ۵۱۰ راس قوچ و ۱۴۹۶ راس میش و همچنین ۲۳۹۷ راس کل و بز با ترکیب جنسی ۴۸۷ راس کل و ۱۹۱۰ راس بز مورد سرشماری قرار گرفت.
پرندگان
در این منطقه تاکنون ۱۲۸ گونه پرنده متعلق به ۳۴ خانواده مورد شناسایی قرار گرفته است که از عمده‌ترین آنها می‌توان به هما، عقاب طلایی، بالابان، کبک دری، تیهو، کبک چیل، کرکس مصری، دال، زاغ بور و … اشاره کرد.
خزندگان و ماهیان
از خزندگان و ماهیان منطقه نیز تاکنون ۳۴ گونه مورد شناسایی قرار گرفته است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به افعی البرزی، لاک پشت مهمیزدار غربی، ماهی اسبله و … اشاره کرد.
گونه‌های شاخص گیاهی
علاوه بر اجتماع درختان بلوط که ۷۰ درصد پوشش جنگلی منطقه را تشکیل می‌دهد، اجتماعات کوچکی از ولیک، زالزالک، بنه، کیکم، گردو، بادام وحشی و بعضا سماق در منطقه قابل مشاهده است. همچنین تک درختان سیب، گلابی، گوجه وحشی و نسترن نیز در منطقه به چشم می‌خورد .
منطقه حفاظت شده مراکان از لحاظ پوشش گیاهی دارای ۱۰ تیپ اصلی و مقداری اراضی زراعی، جنگلی، صخرهای و شهری است. پوشش گیاهی منطقه از پراکندگی خاصی در نقاط مختلف آن برخوردار بوده به‌طوری که در بخش‌های گرم، تپه ماهور، در شیب‌های ملایم و غیر صخرهای ترکیبی از جوامع علفی و گراس‌های مختلف نظیر استیپا، پوا، مرغ، جودوسر و آگروپیرون معمولا همراه با رویش گونه‌های درمنه تشکیل شده است. در سایر مناطق به ویژه در نقاط مرتفع، انواع گونه‌های خشک، خاردار و پشته‌ای نظیر گون‌ها، چوبک و کلاه میر حسن با گونه‌های علفی همراه می‌شوند. در پاره‌ای از نقاط آن فقط گونه درمنه با گونه‌های علفی همراه دارد. در کوهپایه‌ها و دره‌های نقاط مختلف منطقه، مخصوصا در ارتفاعات شمالی و مرکزی درختچه‌هایی نظیر شیر خشت، رامنوس، نارون، گلابی وحشی، کاهی بنه و نسترن وحشی به چشم می‌خورد. جوامع گز در کناره‌های رودخانه ارس و گونه قیچ غالبا در غرب دره شام از گویسال تا آق بلاغ به‌طور پراکنده دیده می‌شود.
در اکثر دره‌های پرآب، اجتماعات بزرگ گردو شکوه خاصی به منطقه بخشیده است. همچنین در کنار و حاشیه رودخانه‌ها اجتماعات بید و زبان گنجشک و تبریزی نیز یافت می‌شوند.
تعارضات و تهدیدات منطقه
ساخت فرودگاه در محدوده منطقه حفاظت شده مراکان، حیات این منطقه را با چالش جدی مواجه ساخته است.
عاملین شکار یک گربه وحشی در آذرماه ۱۳۹۳ دستگیر شدند.
نویسنده: بهنام شکوری
$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});