وقتی سخن از آثار تاریخی شهر ارومیه باشد، بعید است در این میان به یکی از زیباترین بناها و جاهای دیدنی ارومیه، یعنی «ساختمان شهرداری ارومیه» اشاره نشود. بنایی که با بیش از ۹۰ سال قدمت، همچون افراد کهنسال حوادث تاریخی زیادی را در این شهر تجربه کرده است. در ادامه، به گوشه‌هایی از تاریخ این بنا خواهیم پرداخت.
بخشی از ابهت یک میدان تاریخی
هنگامی که وارد میدان انقلاب ارومیه می شوید، سه بنای مهم قدیمی شامل شهرداری، شهربانی، ستاد لشگر ۶۴ و همچنین ساختمان جدیدتر دادگستری نظر شما را جلب می‌کنند که هر عکاس صاحب ذوقی دوست دارد آن ها را در قاب دوربین خودش به تصویر بکشد. در این میان، ساختمان قدیمی شهرداری ارومیه نیز همچون نگینی در این قاب می‌درخشد.
تاریخچه
بنای شهرداری ارومیه به دستور رضاشاه پهلوی در سال ۱۳۰۷ ساخته شد.
البته در دوره ناصری ساختمان‌هایی به این شکل که بلدیه نامیده می‌شدند، فقط در تهران و تبریز وجود داشتند و در رضاییه (ارومیه فعلی) به دلیل هجوم دو گروه از یاغیان بین سال های ۱۲۹۷ و ۱۳۰۷ و تخریب شدن بیشتر بیشتر بناهای شهر، از این رو بنای بلدیه تا پیش از دوره رضاشاه ساخته نشد. سپس، ساخت بنا به ملا اوستا یکی از زبردست ترین معماران آن زمان، سپرده شد.
اولین شهردار ارومیه حسین خان جهانگیری یا بیگلربیگی اورموی بود. وی به امور شهر توجه فراوان داشت. سنگ فرش کردن کوچه‌ها و خیابان‌ها، تامین روشنایی کوچه‌ها با نصب حدود ۸۰۰ چراغ نفتی، درختکاری در معابر جهت زیباسازی شهر، توجه بسیار به نظافت شهر و حتی برخورد با کسبه گران‌فروش یا کم‌فروش شهر، از جمله کارهایی بود که آقای بیگلربیگی در طول سال‌هایی که به عنوان شهردار رضاییه خدمت می‌کردند، در این شهر انجام دادند.
از جمله رویداد‌های مهمی که در کنار این بنا رخ داده است می‌توان به بمباران پادگان توسط ارتش روسیه در سال ۱۳۲۰ اشاره کرد که طی آن، بخشی از نمای جنوبی بنا تخریب شد. پس از این حادثه، افرادی همچون اوستا مهبور و یک استاد کار ارمنی بر بازسازی این بنای ارزشمند همت گماردند.
همچنین در اوایل انقلاب نیز این میدان نقطه مشترک پایانی بیشتر راه‌پیمایی‌ها بود و عمده سخنرانی‌ها نیز در حضور خیل عظیم جمعیت از بالکن این بنا انجام می‌شد.
طراحی و مشخصات معماری
طراحی این بنا توسط معماران آلمانی صورت گرفت. آن‌ها تصمیم گرفتند در طراحی بنا از عقابی با بال‌های گشوده که آن زمان نماد آلمان بود، الهام بگیرند. همان طور که قبلا اشاره شد، در آن زمان ساختمان بلدیه تبریز ساخته شده بود. از این رو ساختمان بلدیه ارومیه نیز در زمینه طراحی بسیار شبیه به ساختمان بلدیه تبریز ساخته شد.
در طراحی این بنا یک سری اصول فنی ریز در نظر گرفته شده است. به طور نمونه ارتفاع کف پنجره ها به جز پنجره های پاگرد راه پله از کف زمین ۸۵ سانتی‌متر می‌باشند که این باعث می شود شخص نشسته بر روی صندلی به راحتی به تماشای محیط بیرون بپردازد. پنجره های راه پله دارای ارتفاع ۳۰ سانتی متر از کف می باشند. به این دلیل که با توجه به بالا بودن پاگرد نیم طبقه از طبقه اول، این کار در نمای شمالی باعث ایجاد ریتم منظم در طراحی بنا می‌شود و در نهایت طراحی نمای بیرونی چشم نواز و منظم به نظر می‌رسد.
در نمونه‌ای دیگر می‌توان به پخ بودن جرز پنجره‌ها از داخل به خارج اشاره کرد که احتمالا طراح برای هدایت بیشتر نور خورشید با توجه به سردسیر بودن شهر این ریزه کاری هوشمندانه را انجام داده است.
طراح با استفاده از خطوط برجسته افقی که به ایجاد سایه روشن‌های چشم نواز می‌انجامد و همچنین دو نوع قاب مختلف برای پنجره های طبقه همکف و اول، سعی بر این داشته تا این دو طبقه را از نظر بصری از هم تفکیک کند که با کمی دقت در نمای بیرونی متوجه این دو عامل خواهید شد.
ایده دیگری که در طراحی بنا وجود دارد، استفاده از برجستگی‌های عمودی و اریب در طرفین ورودی بوده تا به موجب آن از یکنواختی سطح خارجی بنا کاسته شده و همچنین ابهت بیشتری به آن ببخشد.
در قسمت بالای ساختمان نیز کتیبه‌ای وجود دارد که هم اکنون نشان شهرداری ارومیه بر روی آن حک شده است.
این بنا شامل طبقه همکف، اول و زیر زمین می‌شود که طبقه همکف شامل سرسرا و فضاهای اداری، طبقه اول شامل سالن اجتماعات و فضاهای اداری و زیرزمین شامل موتورخانه است. طبقات همکف و اول توسط دو ردیف پله دو طرفه عریضی به هم مرتبط می‌شود این پله‌های منحنی در طرح ظاهری نیز در واقع نقش دکوراتیو یا زینتی را نیز بر عهده دارد.
مصالح مورد استفاده در نما شامل سنگ، آجر، خشت، چوب و فلز است.
در نهایت باید اعتراف کرد که همچون بسیاری از آثار تاریخی ایران زیبا، این بنا نیز علاوه بر این که به نوبه خود، بخشی از تاریخ یک شهر را روایت می‌کند بلکه سندی است که گوشه‌ای از هنر دست معماران ماهر زمان های قدیم سرزمینش را به تصویر می‌کشد. هنری که ایرانیان همیشه در طول تاریخ پرچمدار آن بوده اند و به آن افتخار می‌کنند.
نویسنده: پویا جوانمرد