یکی از مناطق خوش‌آب‌وهوای استان کرمان، شهر ماهان است که در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان و در دامنه‌ی کوه‌های جوپار و پلوار قرار دارد.
این شهر با توجه به جاذبه‌های تاریخی فراوانش و آب و هوایی که با تمامی نواحی اطرافش متفاوت است، از مقاصد گردشگری مهم در استان کرمان به شمار می‌رود. یکی از جاذبه‌های تاریخی و جاهای دیدنی ماهان که همواره مورد توجه ایرانگردان بوده است، آرامگاه شاه نعمتالله ولی است.
تاریخچه بقعه شاه نعمتالله ولی
این آرامگاه که امروزه مساحتی در حدود ۳۵۰۰۰ مترمربع دارد از ابنیه‌ی تاریخی مربوط به دوره‌ی صفوی است. ساختمان اولیه‌ی این بنا اتاقی چهارگوش و مسقف به تاق گنبدی بوده که در سال ۸۴۰ هجری قمری بنا شده است.
بهمنیان از سلسله‌هایی بودند که در مناطق جنوبی هندوستان مدت زیادی (در حدود ۱۸۰ سال) حکومت می‌کردند. بهمنیان از خاندان‌های مسلمان حاکم بر دکن و نواحی مجاور آن بودند که از سال ۷۴۸ هجری قمری تا ۹۳۳ هجری قمری در این مناطق حکمرانی کرده‌اند.
بهمنیان هند علاقه‌ی فراوانی به فرهنگ و ادب فارسی داشتند تا آنجا که برای حضور خواجه حافظ شیرازی و همین طور شاه نعمتالله ولی در دربار خود اقدامات زیادی انجام دادند، اگرچه موفق نشدند و این اقدامات نتیجه‌ای در بر نداشت. این خاندان از زمان احمدشاه دکنی جزء مریدان و طرفداران شاه نعمت الله ولی بودند و با توجه به کتیبه‌ی موجود در بقعه‌ی شاه نعمتالله ولی، مقبره‌ی ایشان در ماهان کرمان بنا به دستور احمدشاه دکنی و به هزینه‌ی وی ساخته شده است.
آرامگاه شاه نعمتالله ولی شامل مجموعه‌ای از ابنیه‌ی تاریخی است که هر کدام با توجه به پیشینه‌ی تاریخی خود بخشی از سبک معماری ایرانی اسلامی را معرفی می‌کنند. ابنیه‌ای که متعلق به دوره‌های تاریخی متفاوت هستند؛ از دوران پس از تیموریان گرفته تا دوران قاجار که بیشترین توسعه‌ی بقعه مربوط به آن دوره است.
نمایی از آرامگاه در زمان قاجار
بقعه
اتاقی با تاق گنبدی آراسته به نقاشی‌های روی گچ که برای تکمیل تزیینات آن از کاشی‌کاری‌های معرق به رنگهای لاجوردی و فیروزه‌ای بهره جسته‌اند و نمای بیرونی آن را با نقوش اسلیمی سفید و زرین تزیین کرده‌اند. از دیگر امتیازات بقعه، سنگ قبر آن است که از جنس مرمر ساخته شده و اطراف آن نام دوازده امام (ع) و آیاتی از قرآن مجید با خطی زیبا حکاکی شده است.
چله‌خانه
در سمت جنوب‌غربی بقعه، فضایی کوچک قرار دارد که با توجه به آذین‌های رنگارنگ درون آن ساخت آن مربوط به دوران پس از تیموریان است. این مکان که پیش از عصر صفوی ساخته شده و در زمان احداث بقعه حفظ شده، محل چله‌نشینی شاه نعمتالله ولی بوده است.
رواق شاه عباسی
ساخت این رواق مربوط به دوران حکومت شاه عباس (سال ۹۹۸ هجری قمری) است و از ویژگی‌های بارز آن سردر زیبای آن است. سردری از جنس فولاد که نام دوازده امام (ع) به صورت برجسته روی آن تراشیده شده است.
صحن میرداماد
این بخش از آرامگاه شاه نعمتالله ولی نیز مانند بقعه در دوره‌ی صفویه ساخته شده، ولی در زمان ناصرالدین شاه، بازسازی و تکمیل شده است.
صحن اتابکی
این صحن به همت علی‌اصغر خان اتابک، صدراعظم ناصرالدین شاه و با وجوه اهدایی دربار ساخته شده است.
صحن وکیلی
این قسمت از آرامگاه شاه نعمتالله ولی از یادگارهای محمداسماعیل خان نوری وکیل‌الملک از رجال دوره‌ی قاجار و حاکم کرمان است.
صحن حسینیه
این صحن که دو گلدسته‌ی بلند به ارتفاع ۴۲ متر در سمت غربی خود دارد در زمان محمدشاه قاجار ساخته شده است.
یکی دیگر از جاذبه‌های معماری در آرامگاه شاه نعمتالله ولی، درب‌هایی است که برای آستانه ساخته‌اند. درب‌هایی که احتمالا در هندوستان ساخته شده و بعد به ایران منتقل شده‌اند. برای تزیین این درب‌ها از نقوش هندسی خاتم‌کاری شده و قطعاتی از عاج فیل استفاده شده است.
از دیگر بخش‌های این آرامگاه که امروزه مورد توجه علاقه‌مندان قرار گرفته‌اند موزه‌ی شاه نعمتالله ولی و فروشگاه کتاب است.
در قسمت شمالی دالان ورودی، کتاب‌فروشی و در بخش زیرین این دالان موزه قرار دارد. در این موزه اشیای باارزشی نگهداری می‌شود که غالب آنها با فرهنگ تصوف مرتبط هستند.
کشکول‌های آراسته به خط و نقش؛ این کشکول‌ها که برجسته‌ترین نشانه‌ی دراویش به شمار می‌روند، ظروف کوچکی هستند که دراویش و صوفیان به دست گرفته و با زنجیری به شانه می‌آویزند.
تبرزین‌های تراشیده شده؛ تبرزین‌ها تبرهای کوچکی هستند که دراویش بر دوش حمل می‌کردند.
پته؛ شال‌های سوزن‌دوزی شده که یکی از زیباترین و باارزش‌ترین آنها پته‌ای است که سالیان متمادی به عنوان پوشش قبر شاه نعمتالله ولی استفاده می‌شده است.
شمشیرهای مرصع با جلد چرمی، سپرهایی از پوست کرگدن و فولاد، کتاب‌های خطی با چاپ‌های سنگی، ظروف چینی و بلور و...
در سمت جنوب غربی دالان ورودی، بقعه‌ی امیرنظام گروسی قرار دارد. امیرنظام گروسی چهره‌ی نامدار دوره‌ی قاجار است که هم در سیاست شهره بوده و هم هنرمندی ارزنده به ویژه در خطاطی به شمار می‌رود. وی که در اواخر عمرش والی کرمان و بلوچستان بوده در پنجم رمضان ۱۳۱۷ هجری قمری در گذشته و بنا بر وصیت خودش در بقعه‌ای که برای خود در محوطه‌ی آرامگاه شاه نعمتالله ولی ساخته بود، دفن شده است.
آرامگاه شاه نعمتالله ولی در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ و به شماره‌ی ۱۳۲ در میان آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در جریان زمین‌لرزه‌ی سال ۱۳۶۰ کرمان، به این آرامگاه خساراتی به ویژه در قسمت گنبد وارد شد که توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شد.
زندگینامه شاه نعمتالله ولی
سید نورالدین نعمتالله کرمانی معروف به شاه نعمتالله ولی، در روز چهارشنبه مورخ چهاردهم ربیع‌الاول سال ۷۳۱ هجری قمری در شهر حلب (از شهرهای شمالی سوریه‌ی کنونی) به دنیا آمد. پدرش میرعبدالله ولی از بزرگان عرب و از سادات جلیل‌القدر بود که نسبش با نوزده واسطه به رسول اکرم (ص) می‌رسید و مادرش ایرانی بود.
از زمان طفولیت هنگامی که کودکی پنج ساله بود به همراه پدرش به مجالس صوفیه می‌رفت. سید نورالدین در دوران جوانی‌اش با گسترش مکتب عرفانی محی‌الدین ابن عربی از بزرگ‌ترین عرفای مسلمان روبه‌رو شد (برخی از آثار محی‌الدین این عربی هنوز در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود).
با تشکل حلقه‌ی عرفانی محی‌الدین در حلب، سید نورالدین در آن حضور پیدا کرده، سال‌ها در محضر ابن عربی تلمذ کرد و سپس برای پیشرفت در علوم دینی به شیراز سفر کرد که در آن زمان از مراکز اصلی فقه اهل تسنن بود. وی در شیراز از محضر علمای بزرگ اهل تسنن مانند قاضی عضدالدین ایجی (مدرس مشهور اصول فقه) استفاده کرد.
سید نورالدین پس از سال‌ها تحصیل، ریاضت و تزکیه‌ی باطن برای یافتن پیر و مرادش راه سفر را در پیش گرفت. وی در تشرف خود به مکه‌ی مکرمه در سن ۲۴ سالگی با شیخ عبدالله یافعی ملقب به عفیف‌الدین روبه‌رو شد. شیخ عفیف‌الدین از صوفیان اهل تسنن بوده که به سبب اقامت طولانی‌اش در مکه و مدینه به نزیل‌الحرمین شهرت یافته بود. سید نورالدین مرید شیخ شده و ۷ سال از محضر شیخ بهره می‌برد.
سید نورالدین در سفرهای خود به هرات رفت و در آنجا با نوه‌ی دختری امیرحسین هروی ازدواج کرد. آخرین مقصد سید نورالدین در سفرهایش، ایران است. وی به همراه خانواده‌ی خود به کوهبنان کرمان (شمالی‌ترین نقطه‌ی استان کرمان) عزیمت کرد.
شاه نعمتالله ولی سال‌های زیادی در کوهبنان کرمان و در مکانی به نام تخت امیر به ریاضت و تدریس مشغول شد. تخت امیر، تختی صاف ساخته شده از سنگ و گچ بوده که در دامنه‌ی کوهی نزدیک کوهبنان واقع شده است و محل تجمع صوفیان و استفاده‌ی آنها از محضر شاه نعمتالله ولی بود. در بالای تخت امیر چله‌خانه‌ای مخصوص او وجود داشته است.
شاه نعمتالله ولی پس از یک قرن حیات در سال ۸۳۲ هجری قمری در ماهان کرمان در گذشت. شمس‌الدین ابراهیم بمی پدر سید طاهرالدین بمی (عارف نامی هم‌عصر شاه نعمتالله ولی) از بم به ماهان آمده بر پیکر وی نماز خواند و او را در باغی در ماهان (محل فعلی آرامگاه) دفن کردند.
شاه نعمتالله ولی و تصوف
شاه نعمتالله ولی با توجه به طریقت جدیدی که در تصوف ایجاد کرد، از اقطاب صوفیان به شمار می‌رود. ایشان موسس سلسله‌ی نعمت‌اللهی در تصوف است.
از ویژگی‌های طریقت شاه نعمتالله ولی که منجر به تفاوت سلوک او با سایر صوفیان می‌شود، یکی فرهنگ کار است و دیگری ارادت به ائمه‌ی اطهار (ع). بر خلاف بسیاری از طریقت‌های تصوف که گوشه‌نشینی و دوری از خلق را زمینه‌ساز رشد و تکامل می‌دانند، شاه نعمتالله ولی همواره حضور در اجتماع و خدمت به خلق را به منظور تصفیه‌ی دل توصیه می‌کرد. خودش نیز با توجه به علاقه‌ای که به زراعت داشت از این طریق امرار معاش می‌کرد.
یکی از مناطق منتخب شاه نعمتالله ولی برای چله‌نشینی و ریاضت، حرم مطهر امام حسین (ع) و کنار قتلگاه آن حضرت بود و اعتکاف اربعینی در این حرم را بر خود و مریدانش لازم می‌دانست. خودش در اواخر قرن هشتم به کربلا مشرف و چهل روز در حرم امام حسین (ع) معتکف شد، شب‌ها به عبادت می‌پرداخت و روزها را روزه می‌گرفت.
آثار شاه نعمتالله ولی
بارزترین اثر وی در کنار آثار متعدد عرفانی به نثر، دیوان شعری است مشتمل بر قصاید، غزلیات، مثنویات، دوبیتی‌ها و... که در حدود ۱۵۰۰۰ بیت دارد. از دیگر آثار ارزنده‌ی وی شرح کتاب عرفانی «لمعات» اثر فخرالدین ابراهیم عراقی است. البته آن دسته از آثار شاه نعمتالله ولی که به زیور طبع آراسته شده‌اند، تعداد قابل ملاحظه‌ای دارند که علاقه‌مندان می‌توانند به منابع مرتبط از نحوه‌ی دسترسی به آنها مطلع شوند. آثاری نظیر رساله‌های شاه نعمتالله ولی، شرح اخلاص، فیوضات، برزخیه، معرفت نفس، مهدیه، مکاشفه و...
ما خاک راه را به نظر کیمیا کنیم
صد درد را به گوشه چشمی دوا کنیم
در حبس صورتیم و چنین شاد و خرمیم
بنگر که در سراچه‌ی معنا چه‌ها کنیم
ما را نفس چو از دم عشق است لاجرم
بیگانه را به یک نفسی آشنا کنیم
عکس‌های گالری از ایرنا (عکاس: ابوذر احمدیزاد)
نویسنده: حمیده کریمی
شبکه‌های اجتماعی کسبوکار
هنوز هیچ راه ارتباطی‌ای با این کسبوکار اضافه نشده است.