یکی از دریاچه‌های نمکی و زیبای ایران، دریاچه نمک خور و بیابانک است که بزرگ‌ترین دریاچه‌ی نمکی کشور نیز محسوب می‌شود. این جاذبه‌ی طبیعی و شگفت‌انگیز که به‌عنوان دریاچه‌ی کویر مصر نیز مشهور است، از منابع مهم ماده‌ی معدنی پتاس در جهان نیز به شمار می‌رود.
در سال‌های اخیر با رشد صنعت اکوتوریسم، قسمت‌های جنوبی دریاچه مورد بازدید طبیعت‌گردان قرار گرفته است. در این مقاله از کجارو با این دریاچه‌ی دیدنی آشنا می‌شوید؛ پس در این گردش با ما همراه باشید.
دریاچه نمک خور کجاست؟
عکاس: سمانه پورطالبی
دریاچه نمک خور از جاهای دیدنی خور به شمار می‌رود و در شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان واقع شده است. این شهرستان از شمال به استان سمنان، از جنوب و شرق به استان یزد و از سمت غرب به بخش انارک شهرستان نایین محدود می‌شود. دریاچه نمک نیز در قسمت مرکزی تا جنوبی کویر مرکزی ایران گسترده شده است.
دریاچه نمک خور چه ويژگی‌هایی دارد؟
منبع عکس: اینستاگرام (morsedeh@)
دریاچه‌ی نمک خور و بیابانک با ۲۰۰۰ کیلومتر وسعت، بزرگ‌ترین دریاچه فصلی نمک ایران یا پلایا (حوضچه رسوبی با تبخیر بالا) به حساب می‌آید و با ارتفاع ۷۰۷ متر از سطح دریا، جزو کم ارتفاع‌ترین نقاط فلات ایران محسوب می‌شود. از ویژگی‌های این دریاچه، عمق کم نمک آن نسبت به سایر دریاچه‌های نمکی است؛ به‌گونه‌ای که عمق آن به پنج تا ۱۰ سانتی‌متر می‌رسد. این امر به‌دلیل حرکت دائمی سفره‌های آب‌های شور زیرزمینی و لجن‌های سیاه لایه‌های زیرین است که مانع شکل‌گیری و تراکم پلتفرم‌های نمکی می‌شود.
دریاچه نمک خور، از دو چاله‌ی شمالی و جنوبی تشکیل شده که چاله‌ی جنوبی سه برابر بزرگ‌تر از شمالی بوده و ارتفاع چاله‌ی شمالی از سطح دریا، ۱۵ متر بیشتر از چاله‌ی جنوبی است. شاید جالب باشد که بدانید در این چاله‌ها، نمک‌های سیاه تیز و برنده‌ای وجود دارد. علت به وجود آمدن این نمک‌ها، جذب اشعه مادون قرمز خورشید است؛ به این ترتیب که نمک سفید، اشعه مادون قرمز خورشید را از خود عبور می‌دهد و بهترین سطح برای جذب این اشعه، لجن‌های سیاه رنگ لایه‌های زیرین هستند. این لجن‌ها در اثر جذب اشعه گرم می‌شوند و حالت انبساطی پیدا می‌کنند؛ در ادامه با فشاری که بر لایه‌های سطحی می‌آورند، باعث شکسته شدن آن‌ها و خروج به سطح کویر می‌شوند. این لجن‌های سیاه پس از خشک شدن، در اثر فرسایش باد و باران به‌شکل‌های تیز و برنده‌ای درمی‌آیند که امکان حرکت خودرو و حیوانات روی آن‌ها وجود ندارد.
آب‌وهوای دریاچه خور چگونه است؟
عکاس: سمانه پورطالبی
این دریاچه، آب‌وهوای گرم و خشکی دارد و میزان بارندگی آن حدود ۲۰ میلی‌متر در سال است. دمای هوا در گرم‌ترین زمان به ۵۵ درجه و در سرد ترین زمان (شب) به ۲۵ درجه می‌رسد.
میزان رطوبت موجود در هوا در فصول گرم در حد بسیار ناچیزی کاهش می‌یابد. در زمان بارندگی با ورود سیلاب‌های زمینهای اطراف، سطح دریاچه را آب فرامی‌گیرد. آب‌هایی که وارد دریاچه می‌شوند، به‌دلیل شوری کویرهای اطراف، مملو از نمک هستند که در اثر دمای بالای هوا به‌سرعت تبخیر می‌شوند و نمک خود را در دریاچه باقی می‌گذارند.
اشکال نمکی یا پلی‌گون‌ها
منبع عکس: اینستاگرام (chiyako@)
کسی نیست که به دریاچه‌های نمکی سفر کند و محو تماشای سطح پوشیده از پلی‌گون آن‌ها نشود. پلی‌گون‌ها، اشکال هندسی منظم و نامنظمی هستند که شبیه به کندوی عسل نیز می‌مانند. علت به وجود آمدن این اشکال، اختلاف زیاد درجه حرارت در روز و شب در این منطقه است که شکسته شدن لایه نمک سطحی را به‌همراه دارد و لایه‌های مرطوب زیرین، رطوبت خود را از شکست‌های ایجاد شده از دست می‌دهند که این عامل باعث به وجود آمدن چندضلعی‌ها یا پلتفورم‌های نمکی می‌شود. حرکت لجن‌های سیاه لایه‌های زیرین نیز در این اتفاق مؤثر هستند.
پلی‌گون‌ها در در فصل تابستان به‌دلیل تبخیر بالا، به‌رنگ سفید و در زمستان به‌دلیل ترکیب با خاک رس، به‌رنگ سیاه به نظر می‌رسند. زمانی که مقدار نمک کاهش می‌یابد، پلی‌گون‌ها بسیار سفت‌وسخت شده و با افزایش مقدار نمک، این پلی‌گون‌ها هم نرم و شکننده می‌شوند.
ارتفاع این اشکال هندسی، ۳۰ سانتی متر و مساحت هرکدام تقریبا ۱٫۵ متر مربع است. هنگام دیدن این پدیده‌ی طبیعی، آسیبی به آن‌ها وارد نکنید.
دریاچه نمک خور در سفرنامه‌ها
عکاس: عابدی
در زمان‌های گذشته، جاده‌ی عروسان به حلوان از این دریاچه می‌گذشت و به همین علت در سفرنامه‌ها و خاطره‌های سیاحان به این دریاچه اشاره شده است.
چنانچه سون هدین، کویرنورد بزرگ سوئدی در کتاب خود به نام کویرهای ایران، از این دریاچه یاد کرده و در این کتاب آورده است، به‌دلیل آنکه افراد بومی از خطرناک بودن این منطقه صحبت می‌کردند، او نیز از بازدید این مسیر صرف‌نظر می‌کند.
ارزش اقتصادی و صنعتی دریاچه نمک خور
عکاس: عابدی
دریاچه نمک خور، یکی از بزرگ‌ترین منابع استخراج پتاس در جهان است. پتاس یا پتاسیم هیدروکسید، از قوی‌ترین بازها و ترکیب‌های معدنی به شمار می‌رود و به همین دلیل از اهمیت صنعتی بالایی برخوردار است. این ماده معدنی در ساخت صابون مایع و خنثی‌سازی اسیدها استفاده می‌شود.
با حفر کانال‌هایی در این مکان، شورابه‌ها را به حوضچه‌های تبخیر منتقل می‌کنند تا در کارخانه‌ی پتاس که در ۴۰ کیلومتری خور قرار دارد، ترکیب‌های مهم آن استخراج شوند. علاوه بر پتاس نیز ۱۶ نوع ماده‌ی دیگر از این نمک‌ها به دست می‌آید؛ از جمله‌ی آن‌ها نمک صنعتی، نمک طعام، نمک طبی، نمک شستشو و منیزیم است.
جاذبه‌های نزدیک به دریاچه خور
کویر طبقه یا نمک سیاه
عکاس: marta.vz
کویر طبقه در مرز دریاچه‌ی نمک خور، یکی از جاذبه‌های دیدنی این منطقه محسوب می‌شود. علت نام‌گذاری این کویر به طبقه، به‌دلیل داشتن نمک‌های سیاه و شکل قرارگیری آن‌ها است؛ به‌گونه‌ای که نمک‌های انفجاری سیاه رنگ به‌صورت جزیره جزیره در بین پلتفرم‌های نمکی سفید رنگ قرار دارند. وجود این اشکال تیز و برنده، عبور از این عرصه نمکزار را بسیار دشوار کرده است.
آبشار نمکی پتاس
منبع عکس: irandeserts
پیشنهاد می‌کنیم در سفرتان به این منطقه حتما از آبشار نمکی فوق‌العاده زیبا و رنگارنگ پتاس دیدن کنید. این آبشار در نزدیکی معدن پتاس قرار دارد.
آبشار مذکور در دهکده نمکی توریستی پتاس خور و بیابانک واقع شده و برای گردشگری معدنی، ژئوتوریسم و توریسم سلامت مناسب است. این مجموعه شامل دهکده نمکی، بوستان ﭘﺘﺎس، مزرعه تشتاب، مزرعه بهشتی و مزرعه کمال آباد می‌شود.
منبع عکس: irandeserts، اینستاگرام (bishehtour@)، عکاس‌ها: ساسان کریمی، خیری
چه زمانی به دیدن دریاچه نمک خور برویم؟
عکاس: عابدی
دریاچه در هر فصلی، زیبایی خاص خود را دارد؛ اما به‌دلیل شرایط کویری این منطقه، فصل‌های خنک بهترین زمان بازدید از آن و داشتن لحظه‌هایی به‌یادماندنی است.
اگر در فصل بارش به این دریاچه بروید، آن را به‌صورت مخلوطی از گل رس و نمک و در فصل‌های گرم و خشک به‌شکل دریایی سفید از نمک خواهید دید. فشردگی نمک در لایه‌های زیرین، رانندگی روی قسمت‌هایی از این دریاچه را بسیار سهل و آسان کرده است.
شب کجا اقامت کنیم؟
عکاس: عابدی
بعد از گردش در دریاچه و دیدن زیبایی‌های آن می‌توانید شب را در این مکان کمپ بزنید یا به دهکده‌ی نمکی پتاس بروید. اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی شهر خور نیز می‌تواند انتخاب دیگر شما باشد.
نکته‌های ایمنی برای بازدید از دریاچه
عکاس: حمید کامیاب
توجه داشته باشید که زمینهای اطراف دریاچه خور در قسمت‌های غربی، شرقی و شمالی به‌شدت باتلاقی هستند و چسبندگی زیادی دارند. در مناطق جنوبی نیز به‌صورت زمینهای پف کرده درآمده‌اند؛ بنابراین، برای بازدید از این مکان حتما از راهنماهای محلی و راه بلد کمک بگیرید.
چطور به دریاچه خور برویم؟
عکاس: عابدی
به‌دلیل باتلاقی بودن زمینهای اطراف دریاچه و گاهی خود آن، بهترین مسیر دسترسی به دریاچه نمک، جاده‌ی آسفالته‌ی شهرستان خور به طبس (محور ارتباطی طریق‌الرضا (ع)) است. بعد از عبور از این مسیر و طی کردن مسافت ۵۰ کیلومتر، به قسمت جنوبی دریاچه می‌رسید.
منبع عکس: irandesrets، عکاس‌ها: علی محمد سادات، عابدی، زهدی، شهرزاد عباسی
عکس کاور: عابدی
نویسنده: اکرم زمانی نوری