سیستان و بلوچستان استانی است که مهد قدیمی‌ترین تمدن‌ها و شهرها بوده است، شهر سوخته با تمدنی برابر با ۵ هزار سال در این منطقه قرار داشته است. در گوشه و کنار سیستان می‌توان ردپای آثار فرهنگی و تاریخی را دید، قبل از بروز خشک‌سالی در این منطقه، سیستان طبیعتی سرسبز داشت و بسیاری از گردشگران برای وقت‌گذرانی در طبیعت به این منطقه می‌آمدند. یکی از شهرهای مهم سیستان در حوزه فرهنگ، هیرمند به مرکزیت دوست‌محمد است که با دو بخش مرکزی و قرقری از غرب به زابل و از شرق به افغانستان و از شمال به دریاچه هامون و افغانستان و از جنوب به زهک منتهی می‌شود.
در هیرمند ۴۵ اثر باستانی و جاذبه‌های تاریخی و بکر وجود دارد که ازجمله آن می‌توان به ارگ جلال‌آباد، آتشکده کرکویه، جنگل نیاتک و چاه‌های باستانی وجود دارد.
ارگ جلال‌آباد از جاهای دیدنی زابل به شمار می‌رود و به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک این شهرستان و هم‌جواری با افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این ارگ از اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه توسط خان ملک؛ که چند سالی از دوران جوانی را جزو حقوق‌بگیران انگلیس در سیستان بود، بنا شد.
در این ارگ باغ‌های بسیار زیادی وجود داشت که هندی آن‌ها را ساخته بودند. خان ملک برای انجام ماموریت هایی مشخص از سوی انگلیس به افغانستان سفر می‌کرد و اما هنگامی‌که با ماموران کمیسیون حل اختلاف مرزی در جلال‌آباد به خشونت رفتار شد، مورد غضب قرار گرفت و به اتهام تحریک مردم علیه منافع انگلیس مقرری او قطع شد. خان ملک در سال ۱۳۳۲ فوت کرد و این بنا هم یادگار دوران اوست.
ساکنان هیرمند در رابطه با این ارگ داستان‌های زیادی را نقل می‌کنند، یکی از ساکنان هیرمند در رابطه با این ارگ می‌گوید:
درگذشته و قبل از خشک‌سالی در این منطقه، معیشت مردم خوب بود و در دوره‌ای از زمان به دلیل فراوانی غلات در سیستان، این استان به انبار کشور تبدیل‌شده بود. بااین‌حال اگرچه آب وجود ندارد اما هنوز گنجینه‌های زیادی در این شهرستان نهفته است که استفاده بهینه از آن‌ها برای زندگی مردم سیستان اهمیت دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هیرمند درباره ارگ جلال‌آباد می‌گوید:
این ارگ در کیلومتر ۱۸ مسیر مواصلاتی زابل-دوست محمد قرار دارد. زمان ساخت بنا در دوره قاجار و کاربری آن مسکونی نظامی بوده است که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول توسط محمدعلی‌خان کیانی مورداستفاده قرار می‌گرفت و در سال ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۰۹۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مواد و مصالح به‌کاررفته در این بنا، عمدتا خشت خام و آجر بوده و تقریبا عناصر سنتی معماری ایران در خصوص پوشش‌ها نظیر طاق آهنگ، چهار گرده پوش و عرق چین در این بنا به‌کاررفته است و این بنا مانند دیگر بناهای شاخص سیستان و بلوچستان برای مصون ماندن در برابر رطوبت و زه زمین‌بر روی تپه طبیعی ساخته‌شده است.
این بنا پلانی مربع دارد و حیاطی مرکزی با چهار برج دیده‌بانی در گوشه‌های بنا.
هم‌اکنون بودجه‌ای ۵۰۰ میلیون تومانی برای مرمت این بنا تخصیص داده‌شده است و رئیس اداره میراث فرهنگی هیرمند در رابطه با برنامه‌های دولت برای بازسازی می‌گوید:
حفاظت، مرمت و احیای این بنا با چشم‌انداز، باز زنده سازی در قالب هتل گردشگری در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قرار دارد که از سال ۱۳۸۳ اولین فصل مرمت آن آغاز شد و با توجه به بودجه‌های مصوب شده تاکنون ۵ فصل از مرمت این اثر شاخص تاریخی به انجام رسیده است که آخرین فصل آن در فروردین‌ماه امسال آغاز شد و در مهرماه نیز به پایان رسید. وی با اشاره به میزان اعتبارات هزینه شده در این ۵ فصل مرمت اظهار می‌کند: تاکنون ۵۰۰ میلیون تومان اعتبارات دولتی برای این ۵ فصل مرمت ارگ جلال‌آباد هزینه شده است که پیش‌بینی می‌شود با ۱۰ فاز مرمتی دیگر به مرحله اجرا برسد و تا پایان برنامه توسعه ششم و قبل از افق ۱۴۰۴ کشور به بهره‌برداری کامل برسد.
موقعیت ارگ جلال آباد بر روی نقشه
حفاظت، مرمت و احیای این بنا با چشم انداز، باز زنده سازی در قالب هتل گردشگری در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد که از سال۱۳۸۳ اولین فصل مرمت آن آغاز شد و با توجه به بودجه های مصوب شده تا کنون ۵ فصل از مرمت این اثر شاخص تاریخی به انجام رسیده است.راه اندازی هتل گردشگری با جذب گردشگران به ویژه گردشگران خارجی می تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم اشتغال زایی را در این راستا ایجاد کند.
عکس‌های دوم، سوم و چهارم گالری از حامد غلامی
نویسنده: فاطمه محمدی