کتیبه‌ها آثار مکتوبی هستند که اغلب روی سنگ، نوشته شده‌اند و اسنادی مهم در مورد گذشته تاریخی و باستانی ایران محسوب می‌شوند. این کتیبه‌های سنگی توانستند گوشه‌هایی نادانسته و تاریک از تاریخ گذشته ایران را آشکار کنند. برخی از این کتیبه‌ها به‌ویژه کتیبه‌هایی که به خطوط میخی نوشته شده بودند، در گذشته قابل خوانش نبودند و گذشتگان تنها به‌عنوان آثاری بازمانده به آن‌ها می‌نگریستند. در دوران معاصر با رمزگشایی از خطوط میخی و دیگر خطوط باستانی ایران کتیبه‌های میخی بسیاری در ایران خوانده شده و با متون مکتوب مختلف تطبیق داده شدند و از این طریق زوایایی نو از تاریخ گذشته ایران نشان داده و تاریخ باستانی ایران بازخوانی شد.
کتیبه اورامان که بر فراز کوه زینانه قرار گرفته و به کتیبه زینانه نیز شهرت دارد، یکی از این کتیبه‌های میخی است که سابقه آن به دوره آشور می‌رسد و از جاهای دیدنی کامیاران به شمار می‌رود. این مکان علاوه بر کتیبه دارای نقش برجسته نیز هست. نقش‌برجسته این مکان در تاق‌نمایی به ارتفاع ۱۲۰ و پهنای ۱۷۰ و عمق ۳۵ سانتی‌متری در سال ۷۰۶ پیش از میلاد حجاری شده است. درون تاق‌نما نقش برجسته یک انسان به چشم می‌خورد که ۱۵۰ سانتی‌متر طول و ۳۵ سانتی‌متر عرض دارد. این نقش برجسته را متعلق به سارگون دوم پادشاه آشور می‌دانند. نقش انسانی به‌صورت نیم‌رخ در لباس شاهی است که کلاهی استوانه‌ای بر سر و شلاقی در دست دارد. پای راست این نقش در جلو و پای چپش در عقب قرار گرفته و دست راستش به طرف بالا بلند شده است؛ دست چپ نیز روی شکم قرار داده شده است.
کتیبه آشوری زینانه
کتیبه سنگی تاریخی تنگی‌ور که بر کوه‌های زینانه کنده شده، یادگاری از دوره حاکمیت آشور در منطقه شمال غرب ایران است که قدمت آن به حدود هزاره اول قبل از میلاد یعنی عصر آهن می‌رسد. در کنار این کتیبه نقش برجسته‌ای قرار گرفته که به احتمال بسیار شخص پادشاه آشور است که کلاهی استوانه‌ای و ریشی پرپشت دارد و می‌تواند یکی از نمادهای ویژه حاکمان آشور باشد. برخی تصویر نقش برجسته را از آن سارگون دوم و کتیبه را نیز متعلق به وی می‌دانند. سنگ‌نوشته تنگی‌ور یا زینانه، نقش برجسته‌ای است که گفته شده قدمت آن به دوره آشور می‌رسد. این نقش‌برجسته کتیبه‌ای به خط میخی دارد که بین روستاهای تنگی‌ور و یوزیدر در شهرستان کامیاران بر فراز کوه زینانه قرار گرفته‌اند. این کتیبه باستانی هم‌اکنون با شماره ۵۱۱۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. کوه زینانه در حدود ۵۰۰ متری شمال غرب روستای تنگی‌ور و در ۴۵ کیلومتری شمال غرب کامیاران قرار دارد.
این کتیبه که به زبان آشوری باستان و خط میخی نگاشته شده، ابعادی ۱۲۰ در ۱۲۰ سانتی‌متری دارد و دربر گیرنده ۵۰ سطر است که در کنار نقش برجسته حک شده است. در متن کتیبه، پس از ستایش خدایان آشوری مثل مردوخ، نابو، سین، شمش و ایشتار به شرح پیروزی‌های آشوریان پرداخته شده و در ادامه به نقاط مختلف شهرها، روستاها و مناطقی که در این جنگ تصرف و ویران شده، اشاره می‌شود. دقت در متن کتیبه نشان می‌دهد که محتوای کتیبه در پنج بخش تنظیم شده است. ابتدای کتیبه با مدح و نیایش خدایان آغاز می‌شود و بعد از آن نام و القاب سارگون ذکر و مدح و ستایش شاه و بیان خدمات وی آغاز بیان می‌شود سپس پیروزی‌های بزرگ سارگون و لشکرکشی وی به سرزمین کرل و دیگر پیروزی‌های وی شرح داده شده و به مناطق مختلفی از شهرها، روستاها، و مناطقی که در این حمله و جنگ تصرف شده است، اشاره می‌شود. در پایان کتیبه به کسی که کتیبه را از بین ببرد، نفرین فرستاده شده است.
این کتیبه‌ها که بر سر راه کاروان‌رو قرار داشتند، توسط مردمان این سرزمین شناخته شده بودند و همواره پیش از رمزگشایی محتوای آن نیز مورد توجه مردم محلی منطقه بوده است. این کتیبه بر سر چهاراه ارتباطی قرار داشت که با گذشتن از دشت وسیع کامیاران و پس از پشت سر گذاشتن کرماشان و کامیاران، به این کتیبه و به کنار رود سیروان می‌رسید که اکنون جاده اصلی ارتباطی کامیاران با این منطقه است. کتیبه زینانه اولین بار در سال ۱۳۴۷ شمسی توسط یک هیئت باستان‌شناسی به سرپرستی علی اکبر سرفراز مورد بررسی قرار گرفت. وی قدمت کتیبه را به هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد و مربوط به امپراطوری آشور دانست.
اولین مقاله به زبان انگلیسی در رابطه با سنگ‌نوشته اورامان با عنوان «کتیبه سارگون دوم،کتیبه تنگی‌ور» به قلم گرانت فریم استاد آشورشناسی در مجله شرق چاپ شده که جامع‌ترین مطالعه در مورد این کتیبه است. این کتیبه و نقش‌برجسته با دو کتیبه دیگر مربوط به زمان سارگون دوم در قبرس و کرمانشاه، قابل مقایسه است و موارد مشترک بسیاری دارد. در حال حاضر حدود ۲۷ قرن از نگارش این کتیبه می‌گذرد و همین گذر زمان سبب شده است که این اثر تاریخی در اثر ساییدگی، یخبندان و...دچار آسیب شود. روبروی کتیبه در جانب دیگر دره شکافی وجود دارد که مردم منطقه آن را زینانه می‌گویند که معنای زندان کوچک را می‌دهد که به احتمال بسیار زندان قلعه در این مکان، بوده است. در نزدیکی ورودی شمال غرب سنگری از سنگ درست در مقابل معبری سخت قرار دارد که برای ورود به دژ از آن استفاده می‌شده است.
طبیعت منطقه
این منطقه دارای اهمیت بسیاری از لحاظ گردشگری است و موقعیت خاصی دارد، زیرا علاوه بر قرار گرفتن کتیبه و نقش برجسته در این مکان و اهمیت تاریخی منطقه، این مکان دره‌ای سرسبز و جنگلی زیبا را نیز در دل خود جای داده است. در این دره چشمه‌های دایمی قرار دارد. به نظر می‌رسد در این منطقه دژی وجود داشته است که با داشتن منابع آبی فراوان در منطقه، برای مدت زیاد می‌توانسته در مقابل حملات مختلف مقاومت کند. چشمه‌های این مکان از محل دره شروع می‌شوند و به طرف بالا حرکت می‌کنند. منطقه از لحاظ طبیعت‌گردی اهمیت فوق العاده‌ای دارد و آبشارهای طبیعی فراوان از جمله آبشار «دره تنگی‌ور» از دیدنی‌ترین مکان‌های شهرستان کامیاران است.
این مکان که هم دارای ارزش تاریخی است و هم منطقه‌ای طبیعی محسوب می‌شود، دارای چشم‌انداز طبیعی زیبا و دلفریبی است به همین دلیل هر ساله گردشگران بسیاری را از داخل و خارج از کشور برای دیدار نقش برجسته و کتیبه به سمت خود جذب می‌کند. گردشگرانی که از این منطقه دیدن می‌کنند، علاوه بر دیدار تپه باستانی و کتیبه تاریخی از هوای سالم و دلپذیر و طبیعت زیبای شرق و شمال شرق کامیاران نیز بهره‌مند می‌شوند.
عکس کاور از ایلنا
نویسنده: زهرا آذرنیو