دزفول یکی از شهرهای باستانی کشور است که در شمال استان خوزستان و کنار رودخانه دز قرار دارد.
در بافت قدیمی دزفول که گام بردارید، با گذشتن از کوچه‌ها و ساباط‌ها، در تاریخ گم می‌شوید. بازار قدیم، حمام‌ها، گذرها، مسجد‌ها، خانه‌ها و کوچه‌های قدیمی، سبک معماری این شهر را به نمایش می‌گذراند.
این بناها از آجر ساخته شدهاند و به همین دلیل دزفول شهری آجری نامیده می‌شود.
بیشتر از صد خانه قدیمی با معماری ناب در این شهر وجود دارد که بعضی از آن‌ها ثبت ملی شدهاند. یکی از این خانه‌های تماشایی، خانه تیزنو است.
عکس: محمد آذرکیش
خانه تیزنو در محله قلعه دزفول قرار دارد، قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین محله این شهر باستانی. محله قلعه یا قله در غرب خیابان طالقانی کنونی قرار داشته و یکی از ۲۸ محله قدیمی دزفول به‌شمار می‌رود.
قل یعنی تپه، و در آنجا برج و بارو ساخته بودند تا برای دیده‌بانی و مراقبت از پل ساسانی از آن بهره ببرند. این بنای تاریخی در ضلع شرقی میدان اصلی محله قلعه قرار دارد. تیزنو نام مالک این خانه بوده است.
خانه تیزنو از جاهای دیدنی دزفول و بزرگ‌ترین خانه تاریخی شهر است. این خانه همه مشخصه‌های معماری بومی را دارد، از هشتی تا غلام گردش، شوادون، شبستان و نمای تزیین‌شده با آجرکاری. نمای خانه با قوس‌های رومی و پنج و هفت تزیین شده است. این طراحی نمای باشکوهی به خانه بخشیده است.
در اصلی خانه رو به میدان اصلی محله قلعه باز می‌شود. در دو طرف ورودی زیبای خانه، خواجه‌نشین‌ها را می‌بینید، یعنی سکوهای کوچکی که برای نشستن مناسب هستند. این سکوها برای نشستن کسی که در خانه را زده یا رهگذران خسته در نظر گرفته شده بودند.
عکس: محمد آذرکیش
وارد خانه که می‌شوید، به هشتی پا می‌گذارید. سقف هشتی رسمی‌بندی از نوع دوازده ضلعی هشت و نیم هشت پرکار است. کف‌سازی آن با قلوه‌سنگ رودخانه‌ای تزیین شده است. سمت چپ هشتی به بیرونی یا بخش پذیرایی از مهمان می‌رسد و سمت راست هشتی به اندرونی یا همان اتاق‌های خصوصی خانه.
اکنون فقط می‌شود از ورودی سمت چپ وارد شد و به حیاط اصلی رسید. کف حیاط آجرپوش است و همان گونه که انتظار می‌رود، حوض و باغچه‌ای دلربا هم دارد. از چهار پله که بالا بروید، به طبقه همکف و ایوان می‌رسید.
عکس: محمد آذرکیش
در ایوان طبقه همکف منظره دل‌انگیزی انتظار شما را می‌کشد؛ پنجره‌های مشبک زیبای اتاق‌ها به سبک ارسی که بازتاب نور خورشید را چندبرابر زیباتر می‌کنند. این اتاق‌ها و غلام گردش‌ها در ضلع جنوبی ساخته شدهاند تا از نور مطلوب شمال بهره ببرند.
آجرکاری این خانه در بخش بالای طاق‌ها به‌سبک «خوون» (Xowun) انجام شده است. آجرچینی جذاب و متنوع آن بسیار جذاب و چشم‌نواز به‌نظر می‌رسد.
خانه تیزنو مانند بیشتر خانه‌های دزفول دو نوع زیرزمین دارد، شبستان و شوادون. شبستان حدود یک و نیم متر پایین‌تر از سطح حیاط است. شبستان سه ورودی دارد که هر کدام با پله به حیاط می‌رسند.
شبستان با مصالح بنایی ساخت شده است. دیوارهای آن باربر است و وزن دیوار طبقه‌های بالا را تحمل می‌کند.
وجود پنجره‌های کوچک و اختلاف سطح طبقه همکف با حیاط باعث شده شبستان نورگیری خوبی داشته باشد.
شوادون این خانه با ۲۴ تا ۲۵ پله پایین می‌رود. شوادون از مشخصه‌های معماری در دزفول است که عمق آن بسیار بیشتر از شبستان است. کاربرد شوادون یا شوادان فرار از گرمای تابستان و خنک ماندن در طول روز بوده است.
قدیم‌ها در بیشتر خانه‌های دزفول شوادون می‌ساختند، اما به تناسب ثروت هر خانه، تزیین و نمای آن متفاوت طراحی می‌شد.
طبقه بالای خانه به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود. این طبقه دو درِ ورودی و چند اتاق دارد. از بام خانه چشم‌انداز زیبای رودخانه دز و پل دزفول دیده می‌شود.
قدمت ساخت خانه تیزنو به دوره صفویان برمی‌گردد، اما در دوران قاجار و پهلوی اول تغییر کرده است. این خانه تاریخی با شماره ۲۵۷۳ ثبت ملی شده است.
اکنون این خانه که از حدود پنج سال پیش مرمت شده، به‌عنوان اداره میراث فرهنگی دزفول مورد استفاده قرار گرفته است. این اداره در تلاش است خانه تیزنو را به ثبت جهانی برساند.
امکان بازدید از خانه تیزنو وجود دارد. در این بنا نورپردازی انجام شده و فروشگاه صنایع دستی و خوراکی‌های سنتی دزفول در آن برپا شده است.
نویسنده: مهتاب خسروشاهی