مسجد و مدرسه سپهداری از بناهای تاریخی قاجاریه و از جاهای دیدنی اراک است. این ساختمان از بناهای چهار ایوانی است و به شیوه مدارس دوره صفویه ساخته شده است. مسجد سپهداری به دلیل استفاده زیاد مردم از اعتبار و ارزش مسجد جمعه برخوردار است و بزرگ‌ترین گنبد آجری در بافت قدیمی اراک است.
مدرسه سپهداری از بناهای تاریخی و مذهبی دوره قاجار است که به فرمان سپهدار اعظم، حاکم اراک یوسف خان سپهدار (داماد فتحعلی شاه قاجار) ساخته شده است. مرحوم آیتالله حاج آقا محسن عراقی سبب توسعه چشمگیر این بنا شده است. این بنا در بافت قدیمی شهر اراک و جنب بازار این شهر احداث شده است.
مسجد سپهداری که از ابتدا به شکل حوزه علمیه اراک درآمده، برای تحصیل و تدریس مشاهیر و علمای استان مرکزی، مرکز مهمی محسوب می‌شده است. در سال ۱۳۳۳ هجری قمری این مسجد توسط آیتالله حائری یزدی به یکی از حوزه‌‌های علمیه بزرگ کشور تبدیل شد.
این بنای تاریخی به نام مسجد جمعه (جامع) خوانده نمی‌شود، ولی در طول حیات خود به خصوص در زمان قاجار و پهلوی نمازگزاران به ویژه قشر بازاریان در روزهای جمعه و همچنین در مراسم عزاداری در این مسجد بسیار فعال بودند که به همین خاطر این بنا اعتبار و اهمیت مسجد جمعه را دارد.
مدرسه سپهداری بزرگ‌ترین گنبد آجری در بافت قدیمی اراک به شمار می‌رود. سطوح خارجی گنبد ساده و از کاهگل پوشیده شده و سطوح داخلی و دیوارهای فضای مربع شکل توسط کاشیهای خشتی و معرق و با نقش‌های هندسی و کتیبه مزین شده است.
مدرسه سپهداری بزرگ‌ترین گنبد آجری در بافت قدیمی اراک به شمار می‌رود
مدارس دوره صفویه تاثیر مهمی در شیوه ساخت این بنا داشته که شامل مسجد، آب انبار و صحن و حوض سنگی است. دو درب ورودی و خروجی برای این ساختمان در نظر گرفته شده که یکی به بازار و دیگری مشرف به گذر سپهداری است. گنبد، ایوان، حجره‌های اطراف و کاشی‌کاری‌ها، دارای شیوه و نوع معماری دوره صفویه است.
این بنا از جمله بناهای چهار ایوانی است که دو ایوان شمالی و جنوبی بلندتر و بزرگ‌تر از دو ایوان دیگر است. ۲۵ اتاق در اطراف حیاط مدرسه وجود دارد که برای هر اتاق یک ایوان کوچک در جلو و قسمت نشیمن در عقب در نظر گرفته شده است. کاشیهای خشتی هفت رنگ سردر و لچکی این اتاق ها را آراسته کرده و دارای طرح‌های گیاهی و هندسی است.
گنبد و مسجد تقریبا ۱۸ متر و ایوان ورودی حدود ۱۲ متر دارای بلندی هستند. از هر نقطه اراک، ایوان ورودی و گنبد آجری و کلاه خودی زیبای این ساختمان را می‌توان مشاهده کرد.
عکس از امید جعفرنژاد
راهرویی باریک به عنوان رابط بین مدرسه و چهارسوی بازار در قسمت ضلع جنوبی مدرسه در نظر گرفته شده و ایوان و گنبدخانه و نیز دو نمازگاه در دو طرف آن وجود دارد که مختص اجرای مراسم مذهبی و نمازگزاران است. گنبدخانه دارای فضایی به شکل مربع و در ارتفاع حدود ۵ متر چهار گوشوار درست شده است. تنها این گوشوارهها برای دوره‌سازی گنبد کافی نیست، به همین علت معمار در چهار ضلع بین گوشوارهها چهار درگاهی (طاق کمکی) را درست کرده تا فضای مربع به دایره راحت‌تر تبدیل شود.
سخن آخر
هزاران طلاب و دانش‌آموخته در این مدرسه به کسب علوم دینی پرداختند که بعدها در گروه مراجع تقلید و رهبری قرار گرفتند که از جمله این شخصیت‌ها می‌توان به مرحوم آیات عظام حائری، آقا نورالدین عراقی، آیتالله خمینی، آیتالله گلپایگانی، سید احمد خوانساری، آیت الله اراکی و آیتالله کمره‌ای، مرحوم گواری و ذوالفنون اشاره کرد.
موقعیت مسجد و مدرسه سپهداری روی نقشه
نویسنده: فرناز رهبران رنجبر
$('.map-container')
.click(function(){
$(this).find('iframe').addClass('clicked')})
.mouseleave(function(){
$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});