عمارت باغ سپهدار

یکی از شهرهایی که ابنیه‌ تاریخی متعددی را در خود جای داده، شهر قزوین است. شهری که ابنیه‌ تاریخی‌اش بیشتر مربوط به زمانی است که در دوران شاه طهماسب صفوی پایتخت ایران بوده است، اما از حکومت‌های دیگر نیز یادگارهایی در خود دارد. یکی از این یادگارها عمارت و باغ سپهدار است که در انتهای خیابان فلسطین غربی قرار دارد. عمارت و باغ سپهدار مالک و کسی که دستور ساخت این مجموعه را داد، محمدولی خان تنکابنی معروف به رئیس الوزراء از شخصیت‌های معروف دوره‌ قاجار است. تاریخ احداث این مجموعه اوایل دوران پهلوی، یعنی بین سال‌های ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۷ هجری قمری، بوده است. عمارت این باغ در معماری خود شباهت‌هایی به کاخ چهل‌ستون قزوین (مربوط به دوره‌ صفوی) و مهمانخانه‌ بزرگ قزوین (مربوط به دوره‌ قاجار) دارد. این عمارت در دو طبقه ساخته شده است. طبقه‌ همکف آن مجموعه‌ای از چند اتاق با کاربری خدماتی، راهرو و یک سالن مرکزی است. طبقه‌ فوقانی شامل تعدادی اتاق و یک تالار مستطیل شکل است. این عمارت شبیه کوشک ساخته شده، یعنی بنایی مستقل که تمامی اطراف آن فضای باز و مشجر بوده است. ایوان این عمارت هم به صورت غلام‌گردشی است، یعنی راهرویی است که دور‌تا‌دور بنا می‌گردد. در اضلاع شرقی و غربی امارت، هفت ستون و در اضلاع شمالی و جنوبی آن پنج ستون قرار دارد. البته در تقاطع اضلاع، ستون‌ها مشترک هستند. از دیگر نکات معماری در این عمارت، اختلاف ارتفاع کف عمارت با کف حیاط است، به‌گونه‌ای که کف عمارت کمی بالاتر از کف حیاط قرار دارد. این مجموعه، به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قزوین، در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ و به شماره‌ ۲۲۲۷ به ثبت ملی رسید. محمدولی خان تنکابنی وی که متولد سال ۱۲۲۵ در تنکابن بود، در حکومت قاجار مناصب سیاسی متعددی داشت که از آن جمله می‌توان به سه دوره نخست‌وزیری کشور اشاره کرد. محمدولی تنکابنی پیش از انقلاب مشروطه ملقب به ساعدالدوله و نصر‌السلطنه بوده است، ولی از آنجا که یکی از دو فاتح معروف تهران در جریان انقلاب مشروطه بوده است، پس از استبداد صغیر به سپهدار اعظم ملقب شد و اندکی بعد برای اینکه با شخص دیگری که همین لقب را داشت اشتباه گرفته نشود از سوی احمدشاه قاجار لقب سپهسالار اعظم به او داده شد. محمدولی تنکابنی در کنار مناصب سیاسی بزرگ‌ترین ملاک و تاجر ایرانی در دوران قاجار و مشروطه بوده است. در زمان ناصرالدین شاه، گمرک گیلان را با نفوذ در دربار اجاره کرده بود. در آن زمان گمرک گیلان به علت حجم زیاد داد و ستد با روسیه‌ تزاری پردرآمدترین گمرک ایران بوده است. در سال ۱۳۲۳ در کنار حکومت استرآباد، تلگراف‌خانه‌ تهران را با مبلغ سالیانه ۲۳۰ هزار تومان اجاره کرده بود. تا قبل از این، سال‌های زیادی تلگراف‌خانه در اجاره‌ مخبرالدوله با اجاره‌ سالیانه‌ ۲۰ هزار تومان بوده است. محمدولی تنکابنی در اواخر عمرش و با توجه به اجباری شدن شناسنامه نام خانوادگی خلعتبری را برای خود برگزید. سرانجام در شهریور سال ۱۳۰۵ محمدولی خلعتبری که اختلافات شدیدی با پهلوی اول بر سر مسائل حکومتی و اقتصادی داشت، در خانه‌ خودش در زرگنده‌ تهران با شلیک تپانچه به شقیقه‌اش خودکشی کرد. تغییر کاربری این عمارت در جنگ جهانی اول مورد استفاده‌ نظامیان روس و انگلیس قرار گرفت و بعد از آن به دلیل بدهکاری مالیاتی تنکابنی به دولت مانند اموال دیگرش به تصرف دولت درآمد. عمارت سپهدار که به سبب عدم رسیدگی دچار آسیب شده بود در سال ۱۳۳۵ مرمت شد و در اختیار اداره‌ کشاورزی قرار گرفت و تبدیل به موزه‌ کشاورزی شد. هم اکنون نیز این عمارت موزه‌ کشاورزی است که در آن ادوات قدیمی کشاورزی و دامپروری برای مشاهده‌ عموم نگهداری می‌شود. ادواتی نظیر گاوآهن، خرمن‌کوب و انواع داس و اره و حوض‌های سنگی که برای آبشخور چارپایان در باغستان‌های سنتی نصب می‌شد و... . عکس‌ها از اعظم داداشی  نویسنده: حمیده کریمی