آثار معماری هر دوره تاریخی در ایران، بر اساس شاخصه‌های خاص همان دوره و همچنین اقلیم منطقه ساخته شده است. طبیعی است که اقلیم هر منطقه‌ای بر نحوه معماری آن تاثیر مستقیم دارد. دقت در معماری خانه‌ها و آثار تاریخی نواحی کویری و خشک ایران نشان می‌دهد که این معماری‌ها منطبق با آب و هوای آن منطقه ساخته شده‌اند.
خانه تقدیری اردکان نیز از این شاخصه مستثنی نیست. دقت در معماری این بنای دوره قجر نشان می‌دهد که این بنا نیز بر اساس معماری خانه‌های یزد طراحی شده است. خانه تقدیری‌ها که در شهر اردکان قرار دارد متعلق به یکی از تجار اردکان با نام تقدیری بوده است. تاریخ ساخت این بنا به دوره معاصر و عصر قاجاریه می‌رسد.
این بنا که یکی از جاهای دیدنی اردکان و از آثار مهم تاریخی و معماری این شهر است، در خیابان حائری شهر واقع شده و در تاریخ ۲۷ دی ماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۸۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. هم‌اکنون اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهر اردکان در این خانه مستقر است و آثاری از دوره معاصر در این عمارت به معرض بازدید گذاشته شده است.
شاخصه کلی معماری خانه‌های کویری
فرم خانه‌های مسکونی اقلیم کویری شاخصه‌های خاص خود را دارد. این خانه‌ها اغلب از یک الگوی حیاط مرکزی پیروی می‌کنند. خانه‌های این اقلیم دارای معماری ۴ گوش مکعب شکلی هستند که حفره‌ای با نام حیاط از آن‌ها خارج شده است.
پلان این خانه‌ها فرم آزاد دارد، اما طراحی آن‌ها معطوف به درون است. این طراحی معمولا از گذشته‌های دور در مناطق کویری ایران وجود داشته است. اتاق‌های این ساختمان‌ها فقط به حیاط باز می‌شوند و از این طریق در برابر سرمای زمستان، باد و طوفان شن محفوظ می‌شوند. در زمستان اتاق‌های رو به جنوب و در تابستان از اتاق‌های رو به شمال آن‌ها استفاده می‌شود. حیاط این نوع خانه‌ها معمولا شامل درخت، حوض و فضای سبز است تا از طریق آن رطوبت هوای خشک خانه‌ها تامین شود.
خانه تقدیری اردکان
خانه تقدیری اردکان در بخش قدیمی و سنتی شهر قرار دارد و طراحی آن برگرفته از معماری مناطق کویری است. پلان معماری این خانه به‌صورت ۴ طرف بنا است و چهارگوش بنا شده و دارای حیاط و حوض است. خانه تقدیری که نوعی از خانه‌های اربابی محسوب می‌شود، دو طبقه دارد که این دو طبیقه به دو بخش اعیان‌نشین و نوکرنشین تقسیم می‌شود.
معماری اتاق‌های خانه به صورتی است که بر اساس طراحی پنج‌دری و سه‌دری بنا شده است. پنج‌دری‌ها که از شاخصه‌های معماری خانه‌های سنتی است در واقع اتاقی بزرگ هستند که نقش تالار اصلی خانه را دارند که رو به ایوان است و ۵ پنجره به هم‌پیوسته دارد. پنجره‌های اتاق ۵دری خانه تقدیری دارای شیشه‌های کوچک الوانی است که در دوره قاجار در شیشه‌های خانه‌های سنتی به‌طور معمول استفاده می‌شد. اتاق‌های سه‌دری نیز در معماری‌های سنتی معمولا در نقش اتاق خواب بوده‌اند.
از شاخصه‌های اصلی این اتاق‌ها این بود که هیچ‌وقت از فضای آزاد نمی‌شد وارد آن‌ها شد. بلکه در کنار آن‌ها راهروهایی تعبیه می‌شده است. علاوه بر آنچه گفته شد خانه تقدیری دارای تالاری جداگانه است که زیرزمین در زیر آن قرار گرفته است. خانه دارای یک مطبخ مشترک برای استفاده هر دو بخش اعیان‌نشین و نوکرنشین بوده است.
خانه تقدیری دارای پایاب نیز است، آب یکی از قنات‌های اردکان با نام قنات بهاالدین از این پایاب می‌گذرد (پایاب‌ها بخشی از رود یا یک ساختار آبی هستند که به واسطه برآمدگی یا پهن شدن آب گودی کمی پیدا می‌کنند). این پایاب فضا و آب و هوای خشک خانه تقدیری را مرطوب کرده و در تابستان حال مساعدتر و طبیعی‌تری به خانه می‌دهد و بر لطافت هوای خانه تاثیر می‌گذارد.
خانه تقدیری به سبک خانه‌های یزد و اقلیم کویری به‌صورت ۴ وجهی ساخته شده است. در ضلع جنوبی این خانه بادگیری بلند و رفیع قرار دارد که متصل به اتاق‌های خانه است. مصالح به کار رفته در این خانه مصالحی است که معمولا در معماری بناهای کویری به کار می‌رود و از خشت، گل و آجر است. آنچه سبب زیبایی و خاص بودن خانه تقدیری اردکان شده، همین معماری خاص آن است. این خانه زیبا هم زمستان‌نشین و صفه دارد و هم بخش تابستانی‌نشین و پایاب.
پلان اصلی بنا ۴ طرف ساخت است؛ جبهه جنوبی بنا، تابستانی‌نشین آن است که یک تالار باز با سقف شکم دریده و اتوبوسی که یک شاخصه سقف‌زنی دوره قاجاریه است را شامل می‌شود. یک بادگیر یک طرفه معظم که در داخل آن یک اتاق بادگیر وجود دارد، جریان باد را در سرتاسر تالار امتداد می‌دهد. در انتهای اتاق بادگیر، منفذ‌ی وجود دارد که نحوه ارتباط فضای بادگیر را با سرداب مجموعه که مسیر قنات قدیم بوده مهیا می‌کند تا با گردش باد در این مجموعه، خنکی را درحیاط مرکزی خانه مهیا کند.
تقارن زیبایی در قسمت تابستانی بنا قرار دارد، دو گوشواره که دو راهرو در آن وجود دارد که از نظر قوسی تعویض‌های شاخ بزی را شکل داده و مناسب‌ترین فضا را برای زندگی درست می‌کند. فضای جبهه روبرویی، یعنی جبهه شمالی بنا، فضایی متراکم است که تنها منفذ آن شیشه‌های رنگی و پنجره‌هاست. زمستانی نشین خانه تقدیری جزو معدود زمستانی نشین‌های خانه‌های کویریست که بادگیر دارد. شیشه‌های رنگی با گره‌چینی و تزیینات چوبکاری زیبا و بدیع بر زیبایی بنا افزوده‌اند. طرفین شرقی غربی بنا، که در جبهه اعتدالین بهار خواب و پاییز خواب است. نور ضعیف پاییزی را به اتاق‌ها می‌رسانند.
خانه تقدیری اردکان با معماری اتاق‌های ۴ وجهی و کویری یکی از بناهای باارزش شهر است و در حال حاضر اداره میراث فرهنگی اردکان در این خانه تاریخی مستقر است. خانه دارای تزییناتی است که بیشتر روی درب‌های آن تعبیه شده است. درب‌های اتاق پنج‌دری با گره‌های چینی و شیشه‌های الوان، زیبایی خاصی به بنا بخشیده است.
نویسنده: زهرا آذرنیوش