مجموعه عمارت حاکم در شهرستان ساوه، استان مرکزی قرار دارد. این عمارت حاکم‌نشین که سال‌ها متروک و تخریب شده بود، اکنون با همت و تلاش مالک خصوصی بازسازی و به یکی از زیباترین جاهای دیدنی ساوه و اقامتگاه بوم گردی تبدیل شده است.
قلعه عبدالله آباد یا عبدل آباد
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
قلعه عبدالله آباد که عبدل آباد نیز گفته می‌شود، از مجموعه بناهای تشریفاتی ساوه است. این بناهای تشریفاتی را ایل‌ها و طوایفی که اطراف ساوه مستقر بودند می‌ساختد که در ساوه و روستاهای آن می‌توان این نوع بناها را، مانند قلعه انجیلاوند و آقدره، دید. قلعه عبدالله آباد در شمال ساوه، غرب جاده‌ی قدیم ساوه - تهران، حدود ۴ کیلومتری از حصار شهر در محله‌ی عبدل آباد، قرار دارد. این قلعه‌ی تاریخی مربع شکل و زیبا در طی زمان، تخریب و آسیب فراوانی دیده و متروک شده است.
عبدالله آباد شامل بناهای متعددی بوده که در حال حاضر ساختمان کوشک یا عمارت حاکم، دیوان‌خانه، مسجد، آب‌انبار، عمارت بیرونی و اندرونی، بخش‌هایی از برج و باروی قلعه در قسمت‌های غربی و جنوب غربی باقی مانده است. از بناهای باقی‌مانده در مجموعه عبدالله آباد تنها آب انبار قاجاری آن، که به نام آب‌انبار عبدل آباد شهرت دارد، به ثبت ملی رسیده است. مسجد نیز در حال حاضر استفاده می‌شود و در آن تغییرات زیادی انجام شده است. کاربری بنا و تاریخ دقیق عبدالله آباد مشخص نیست؛ اما با توجه به بناهای موجود، این قلعه مکان زندگی خان امیرحسینی از ایل خلج بوده است.
عمارت حاکم
عمارت حاکم قدیمی‌ترین بنای قلعه عبدالله آباد است
کوشک یا عمارت حاکم که روزگاری دارالحکومه ساوه و زرندیه بوده از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بناهای قلعه عبدالله آباد است. احتمال می‌رود قدمت این بنا مربوط به دوران تیموری و سبک معماری آن برای دورهی ایلخانی باشد؛ اما تا کنون پژوهش باستان شناسی و علمی برای تعیین قدمت آن انجام نشده است. در این بنا در طی دوره‌های صفویه، قاجاریه و پهلوی الحاقاتی افزوده و تغییراتی ایجاد شده و در زمان حاضر مرمت و احیا گشته است.
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
عمارت حاکم با ابعاد ۲۸۰ در ۲۸۰ متر و زیربنای ۵۳۰ متر در دوطبقه با مساحت ۱۹۰ متر مربع ساخته شده است. این بنا اکنون یک حیاط مرکزی بزرگ دارد که مالک بنا با خریداری زمین‌های بخش جنوبی آن را وسعت داده است و در حال حاضر در حال بازسازی است. وسط حیاط یک حمام کوچک و زیبا باقی مانده است که در گذشته آسیب زیادی دیده است و هم‌اینک بازسازی شده است. بخشی از دیوار قدیمی قلعه عبدالله را می‌توانید در قسمت غربی بنا که در بازسازی مجموعه آن را حفظ کرده‌اند، ببینید. در دو طرف کوشک اصلی در دورهی صفوی بناهایی در دو طبقه اضافه شده است که هم موجب ایستایی بنا شده و هم به تعداد اتاق‌ها و فضاهای عمارت افزوده است و تعدادی از اتاق‌های اقامتگاه در این الحاقات قرار دارد. عمارت حاکم دارای دو ایوان بلند در ضلع شمالی و جنوبی با تزیینات معماری و مساحت ۲۴ متر مربع است. در ایوان جنوبی که سالم تر مانده طاق‌نماها با کادرهای مستطیل شکل، آجرکاری با طرحهای هندسی و مقرنس کار شده است. ایوان شمالی کوشک تزیینات ساده، کم و آجرکاری دارد. در داخل بنا چهار صفه با حوض و فوراه‌ی آبی قرار دارد و اطراف آن اتاق‌های شاهنشین به همراه تزیینات و درهای چوبی با پنجره‌های رنگی وجود دارد.
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
حمام عمارت حاکم
در وسط حیاط عمارت حمام کوشک قرار دارد. آب این حمام کوچک در گذشته از رودی که از قلعه عبور می‌کرد تأمین می‌شد. بالای سقف حمام اتاقی ساخته بودند که اکنون خراب شده است. در حال حاضر در پروژه بازسازی بنا این قسمت نیز مرمت شده و قابل بازدید است.
تزیینات عمارت
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
این بنا با تزیینات معماری مختلفی آراسته و زیبا شده است. تزیینات این بنا شامل: مقرنس‌کاری‌های ایوان جنوبی و گوشواره‌های ضلع شرقی آن، کاربندی‌های مدخل ورودی بنا، یزدی بندی، رسمی بندی، گچ‌بری‌ها و گچ‌بری شومینه‌ی طبقه اول، گل انداز، طارمی‌های چوبی که در تراس‌ها به کار رفته، کتیبه‌های بالای سردر، گره چینی‌های رنگی، کتیبه بازشوها، ارسی، گل انداز و نقش‌سازی با آجر در ازاره‌ها است. فضای داخل ساختمان با طاق و تویزه پوشش یافته و با کاربندی‌ها و رسمی‌بندی‌های زیبا که روشنایی بنا را تأمین می‌کند، تزیین شده است.
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
مرمت و بازسازی عمارت
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
مرمت و احیای کوشک حاکم از سال ۱۳۹۳ خورشیدی به همت آقای مجتبی امیرحسینی شروع شد. وی با خرید این بنا از سایر وارث‌ها و زمین‌های اطراف آن و صرفا با هزینه شخصی، این بنای اجدادی خود را احیا کرد. محمد حسین محبعلی، استاد و مرمتگر پیشکوست، کار تعمیر و مرمت این بنا را بر عهده داشت.
منبع عکس: وبلاگ عمارت کوشک ساوه
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
در حال حاضر، مالک خصوصی این عمارت تاریخی را به اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل کرده و در شهریور ماه ۱۳۹۸ خورشیدی فاز اول آن به بهره برداری رسیده است.
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
دسترسی به عمارت
منبع عکس: سایت عمارت حاکم
برای بازدید از عمارت حاکم می‌توانید این عمارت و کوشک تاریخی را در انتهای خیابان بسیج ساوه، فردوس ۳۸ یا از مسیر خیابان آزادی، انتهای کوچه ششم بازدید کنید.
نویسنده: اکرم زمانی نوری