موزه علوم زمین از جاهای دیدنی تهران و بخشی از سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور است که به‌طور خاص، نمونه‌هایی از سنگ، کانی، سنگواره (فسیل) و اشیا معدنکاری قدیمی را در خود جای داده و در ضلع غربی میدان آزادی، بلوار معراج، جنب سازمان نقشه‌برداری قرار دارد. مساحت این موزه در حدود ۳۴۵ متر مربع بوده و همزمان با سازمان زمینشناسی کشور در سال ۱۳۳۸، تاسیس شده است. این موزه در سال ۱۳۸۷ مورد بازسازی کامل قرار گرفته است.
تاریخچه
موزه علوم زمین، یکی از واحدهای سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور است، که پس از اختصاص ساختمان کنونی به سازمان زمینشناسی، بخشی به موزه تعلق گرفته است. اشیا این موزه بر مبنای ضابطه‌های علمی زمینشناسی، دسته‌بندی شده و در ویترین‌های گوناگون قرار گرفته‌اند. همزمان، در کنار پژوهش‌ها و مطالعات زمینشناسی که در این سازمان و دیگر موسسات مانند وزارت نفت و دانشگاه‌ها انجام می‌گرفته، نمونه‌های جدیدتری نیز به این مجموعه اضافه شده است. برخی از سنگ‌ها، کانی‌ها و سنگواره‌های موجود در این موزه، از طریق مبادله علمی با اشیا یافت شده در دیگر کشورها به دست آمده است. نام این موزه پس از بازسازی، از «موزه زمینشناسی» به «موزه علوم زمین» تغییر کرده است. از جمله اهداف تاسیس و گسترش موزه علوم زمین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
معرفی و ارايه دانش زمینشناسی به‌عنوان دانش مرجع و پایه‌ای برای علوم دیگر مانند فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، پزشکی، داروسازی و غیره
معرفی علوم زمینشناسی به‌عنوان زیر بنای اصلی تاریخ بشر
نمایش پتانسیل‌های ایران در زمینه زمینشناسی (معادن و کانی‌های موجود، ذخایر سوخت فسیلی، جاذبه‌های ژئوتوریستی)
آموزش و آگاهی بخشی در مورد جنبه‌های موثر زمینشناسی در زندگی روزمره
گردآوری، حفاظت و نمایش آثار شاخص زمینشناسی
لازم به ذکر است که بیشترین تعداد بازدیدکنندگان موزه را دانش‌آموزان و دانشجویان رشته‌های مرتبط با زمینشناسی و علوم تجربی تشکیل می‌دهند، اما مخاطبانی از تمام اقشار نیز به این موزه علاقه‌مند هستند. موزه علوم زمین از شنبه تا چهارشنبه، ساعت ۹ تا ۱۵ برای عموم باز است. این موزه همچنین برای تمام مقاطع تحصیلی و دانشگاهی، بازدید‌های عمومی برگزار می‌کند.
بخش‌های موزه
در این موزه حدود ۴۰۰ نمونه سنگ، ۲۰۰۰ نمونه کانی، ۱۲۰۰ نمونه سنگواره و ۶۵ نمونه ابزار معدنکاری وجود دارد که همگی از نقاط مختلف کشور جمع‌آوری شده‌اند و شامل قسمت‌های زیر می‌شوند:
۱. بخش وسایل معدنکاری قدیمی و اشیا باستان‌شناسی
۲. سنگ‌ها
۳. کانی‌ها
۴. کانی‌های قیمتی و نیمه قیمتی
۵. سنگواره‌ها
۶. سنگواره مهره‌‌داران
۷. سالن نمایش فیلم‌های زمینشناسی و علوم وابسته
۸. بخش‌های ویژه شامل بخش شهاب سنگ‌ها، آثار استخوانی، سنگواره رد پا و تخم دایناسور.
کانی‌ها
کانی عبارت از جسمی همگن، طبیعی و معمولا متبلور است که از طریق رنگ، رنگ خاکه، جلا، شفافیت، وزن مخصوص، سختی، خاصیت مغناطیسی، خاصیت نوردهی، خاصیت پیرو الکتریسیته (اگر حرارت دهیم در آن‌ها قطب منفی ایجاد می‌شود)، خاصیت پیزو الکتریسیته (اگر فشار دهیم در آن‌ها قطب منفی ایجاد می‌شود)، خاصیت رادیو اکتیویته، رخ (تفاوت در نوع پیوندهای شیمیایی در جهات مختلف)، مزه کانی، بوی کانی و سیستم تبلور قابل تشخیص است.
فسیل یا سنگواره‌ها
معنای لغوی فسیل عبارت از چیزی است که از حفاری به دست آمده باشد؛ اما امروزه برای آن معنای دیگری برای آن در نظر می‌گیرند و ان را مدرک و دلیلی شناخته شده از حیات گذشته می‌دانند. به عبارت دیگر فسیل‌ها، اجساد و بقایای موجوداتی هستند که پس از مرگ در بین رسوبات دفن شده‌اند. فسیل‌ها شامل باقی مانده جانوری و گیاهی نظیر جسم حیوانات و استخوان‌های مربوط به آن‌ها، تنه گیاهان قدیمی، کرم‌های نرم، ستاره‌های دریایی و هر چه از موجوات گذشته به جا مانده است، می‌شود. فسیل‌ها اغلب به دو دسته تقسیم می‌شوند:
فسیل‌های اندامی؛ شامل بقایای حقیقی موجودات زنده که در حالات بسیار مساعد، شکل آن‌ها با شکل موجود زنده اصلی اولیه کاملا تطابق می‌کند و تغییر زیادی در آن صورت نگرفته است.
فسیل‌های اثری؛ شامل علائم غیرمستقیم حیات که توسط موجودات بر جای گذاشته شده‌اند. این اثرات شامل جای پاهای دایناسور، اثر نقب زدن کرم‌ها و سایر فرآیندهای حیات، همچون فضولات و مدفوعات که به‌صورت فسیل در آمده‌اند.
فعالیت‌های جنبی موزه
اما موزه علوم زمین، علاوه بر جمع‌آوری و نگهداری از اشیا مرتبط با زمینشناسی، فعالیت‌های جنبی نیز در این بخش انجام می‌دهد. این فعالیت‌ها شامل موارد زیر هستند:
ارائه مشاوره در زمینه دانش زمینشناسی و علوم مرتبط با آن
برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای دانش‌آموزان و دانشجویان
همکاری با مراکز دیگر سازمان‌ها و موزه‌های مختلف و نمایشگاه‌های مربوطه
همکاری و تبادل دانش زمینشناسی با مراکز پژوهشی و دانشگاه‌های داخلی و خارجی
عکس‌ها از سایت موزه علوم زمین و گوگل مپ
نویسنده: نیکی قره گوزلویان
r_k_eghdami@yahoo.com