گنبد الله الله بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی از بناهای تاریخی دوران صفویه است که در میدان عالی قاپوی شهر اردبیل قرار دارد. میدان عالی قاپو از مهم‌ترین میدان‌های شهر است که معماری بی‌نظیری دارد. در این مجموعه زیبا تنها آرامگاه شیخ صفی‌الدین وجود ندارد، بلکه چندین آرامگاه متعلق به پادشاهان صفوی و بزرگان آن دوره است. مقاله‌های مرتبط گنبد سلطانیه؛ بزرگترین گنبد خشتی جهان گنبد؛ نگین تزئینات سازه ای معماری ایرانی چینی خانه، سردر ورودی، راهرو میانی، جنت سرا، حیاط بزرگ، چله خانه، حرم خانه، نمای بیرونی قندیل خانه، شهیدگاه، آرامگاه شاه اسماعیل و گنبد الله الله، از قسمت‌های تشکیل‌دهنده این مجموعه است که هر یک از آن‌ها خصوصیات منحصربه‌فردی دارد. معماری گنبد الله الله گنبد الله الله در بالای مقبره برجی شیخ صفی‌الدین قرار گرفته است و هسته مرکزی مجموعه را تشکیل می‌دهد. این گنبد توسط صدرالدین موسی بنا شده است. آجری استوانه‌ای شکل به ارتفاع ۵٫۱۷ یا ۱۸ متر و محیط ۲۲ متر که بر روی قاعده سنگی هشت ضلعی قرار گرفته و به گنبدی کم‌خیز و عرق‌چینی شکل در بالا ختم می‌شود، نمای بیرونی آن برج را تشکیل می‌دهد. به وسیله کاشی معقلی با رنگ فیروزه‌ای، کلمه جلاله اللّه بر روی بدنه برج تکرار شده و به همین علت گنبد را الله الله نام‌گذاری کرده‌اند. ساقه و خود گنبد نیز با همان کاشی فیروزه‌ای رنگ در متن آجر و به شکل لوزی‌های مکرر تزیین شده است. کتیبه‌ای از آیات قرآنی به خط ثلث با کاشی معرق سفید در متن لاجوردی، در محل اتصال برج به ساقه گنبد مشاهده می‌شود. دو نمای ورودی در شمال و جنوب این برج وجود دارد: نمای شمالی با احداث قندیل خانه و اتصال با آن تا حدود زیادی گم شده، ولی قاب کاشی دور آن هنوز از بیرون قابل رویت است. عکاس: سید سخاوت میرزاپور نمای جنوبی که به قبله قاپوسی نیز خوانده می‌شود و مقابل صحن مقابر قرار دارد، روزگاری ورودی اصلی آرامگاه محسوب می‌شده که پس از ساختن قندیل خانه در زمان شاه طهماسب، رها شده است. احتمال آن می‌رود که برج مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی همانند برج‌های آرامگاهی قرن‌های هشتم و نهم بدون گنبد بوده یا گنبدی به شکل مخروط داشته که در زمان صفوی به گنبد فعلی تغییر شکل داده است. قبر شیخ صفی‌الدین در مرکز محوطه هشت ضلعی، داخل آرامگاه با صندوق چوبی منبّت و خاتم‌کاری ارزشمندی پوشش داده شده که در گذشته به جواهر آراسته بوده است. کتیبه مفصلی به خط ثلث در حاشیه بالای سطوح جانبی آن نوشته شده است که حاوی عباراتی مانند نام مالک آرامگاه است. لوحه‌ای از نقره بر جبهه شمالی بدنه صندوق وجود دارد که در آن اسم «العبد موسوی الصفوی» که باعث و بانی آرامگاه است، در عباراتی نوشته شده است. عکاس: محمد رزازان همه دیوارهای داخل آرامگاه تا محل تلاقی آن‌ها به گنبد، گچ‌کاری شده و پرده‌هایی از جنس کرباس با نقش‌های اسلیمی و گل به روش نقاشی‌های عصر صفوی آراسته شده و میخ‌کوب به دیوارها شده است. یک ترنج تزیینی بزرگ که از گچ‌بری رنگ‌آمیزی شده است، زیر گنبد قرار دارد و هماهنگ با نقش‌های روی پارچه دیوارها است. مثل این که قندیل نفیسی از جنس طلا و نقره در سقف آرامگاه نصب بوده که اکنون اثری از آن مشاهده نمی‌شود. تا ارتفاع ۲٫۵۴ متر ازاره آرامگاه با تخته ساخته شده است و و از زمان ساخت این پوشش اطلاعاتی در دسترس نیست، ولی می‌توان احتمال داد که از تعمیر و مرمت‌های ٰزمان قاجار است. در قسمت شمال و جنوب آرامگاه دو در نقره‌ای با کتیبه‌های مذهب ایجاد شده است. مزار شیخ حیدر (پدر شاه اسماعیل اول) با صندوقچه‌ای از چوب و منبت‌کاری شده در جنوب قبر شیخ قرار گرفته و در محوطه آرامگاه و جبهه شمالی قبر شیخ، دو قبر دیگر ساخته شده است. قبر نزدیک به در شمالی، متعلق به شیخ ابراهیم، معروف به شیخ شاه، نواده شیخ است و قبر مجاور آرامگاه شیخ متعلق به صدرالدین موسی، فرزند و جانشین او است. نویسنده: فرناز رهبران رنجبر