مسجد امام سمنان معروف به مسجد سلطانی در مرکز شهر سمنان و در خیابان امام خمینی شهر واقع شده است. این مسجد از زیباترین و باشکوه‌ترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی سمنان است که از آن برای مصلای نماز جمعه نیز استفاده می‌شود. مسجد امام سمنان از لحاظ معماری در زمره مساجد چهارایوانی محسوب می‌شود. این مسجد از آثار تاریخی ساخته شده در دوره فتحعلیشاه قاجار است. معماری و طراحی مسجد توسط حاج سید حسن حسنی و استادی صفرعلی معمار صورت گرفته است و در سال ۱۲۴۳ هجری قمری به پایان رسید. طبق گفته اهالی سمنان، حاکم وقت سمنان در دوره فتحعلی شاه قاجار، ذوالفقار خان بود که مالیات اضافی از مردم دریافت کرد و اهالی سمنان شکایت وی را نزد شاه بردند و فتحعلیشاه دستور توقیف اموال ذوالفقار خان را صادر کرد و اموال وی به‌طور کامل مصادره شد. سپس فتحعلی شاه، دستور ساخت مسجد با اموال مصادره شده حاکم سمنان و با مبلغی از پول شخصی خود داد. به این شکل مسجد سلطانی سمنان ساخته شد.
عکس از ایرنا
مشخصات مسجد امام
مسجد امام سمنان در زمره مساجد چهارایوانی است. این مسجد چهار در بزرگ ورودی از شمال، جنوب، شرق و شمال غربی دارد که سردرهای شمالی آن با مقرنس‌های زیبا تزیین شده‌اند. در شمال غربی به دالانی باز می‌شود که در انتهای آن تکیه پهنه است. درهای شمال، جنوب و شرق دالان و دهلیز هستند. بالای درهای شمالی و شرقی تزیینات مقرنس‌کاری گچی زیبا با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغل‌های کاشی‌کاری شده دیده می‌شود.
مسجد امام سمنان معروف مسجد سلطانی، از آثار معماری دوره قاجاری است. این مسجد در زمره مساجد چهارایوانی محسوب می‌شود
در هشتی‌های شمالی، جنوبی و شرقی طاق‌های آجری گنبددار با طاق‌نماهای متعدد با لچکی کاشی‌کاری شده وجود دارد. ایوان غربی ارتفاعی در حدود ۱۹٫۵ متر، مفصل‌تر و زیباتر از ایوان‌های دیگر ساخته شده و کاشی‌کاری و کتیبه‌های زیبایی دارد. در پشت ایوان غربی، مقصوره زیبا به ارتفاع ۲۱ متر قرار دارد. در بالای این مقصوره، گلدسته‌ای وجود دارد که شامل گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه‌ای و ساقه هشت ضلعی بلند است. در طرفین این ایوان دو منار بنا شده که تا نزدیک بالای ایوان رسیده، ولی ناتمام مانده است. ایوان شرقی مسجد به ارتفاع ۱۸٫۵ متر دارای شکوه کم‌نظیری است. بر بالای این ایوان، گلدسته‌ای زیبا به‌صورت طرح شش ضلعی با پوشش هرمی شکل و نرده مشبک و چوبین جالبی خونمایی می‌کند. صحن وسیع مسجد، مربع و به طول ۶۲ قدم است. در طرفین ایوان‌ها و چهارگوشه صحن، چهار مهتابی بزرگ با اتاق‌ها و حجره‌هایی چند، و در زیر آن‌ها شبستان‌هایی با پنجره‌های مشبک آجری لعابدار ساخته شده است.
عکس از مسعود متقی
كتيبه دور ايوان غربي سوره مباركه لااقسم است و در آخر آن چنين نوشته شده است (كتيبه العبد محمد حسين الاصفهانی) و به خط نستعليق در اين ايوان نگاشته‌اند: (كاشی تراشی اين مسجد عمل استاد علی اكبر خلف استاد غلامعلی كاشی‌پز ) بالای مقصوره ايوان غربی گنبدی است و روبروی آن در بالای ايوان شرقی، گلدسته مسجد خود نمايی می‌كند. در دو طرف ايوان غربی پايه دو منار بنا شده كه تا از نزديك ايوان رسيده ولی آن را ناتمام گذرانده‌اند. كتيبه‌های داخلی ايوان‌ها به خط ثلث در متن لاجوردی است و آياتی از قرآن كريم را دربر می‌گيرند. مسجد امام سمنان در سال ۱۳۱۵ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۲۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
عکس از مسعود متقی
مسجد امام سمنان در محلی بنا شده که به تمام فضاهای عمومی شهر وصل است
مسجد امام سمنان در گذرگاهی ساخته شده که علاوه بر زمان خود در حال حاضر نیز به همه فضاهای عمومی شهر متصل است.مأذنه چوبی بالای ایوان شرقی مسجد امام قرار دارد. این مسجد محل تجمع فعالیت‌های اجتماعی بوده است. موذنان از مأذنه چوبی مسجد که بالای ایوان شرقی است، بانک اذان را به گوش مردم می‌رسانده‌اند. این مسجد محل تجمع فعالیت‌های اجتماعی نیز بوده است. در پشت ایوان اصلی گنبد‌خانه، مقصوره، محراب و منبر سنگی قرار گرفته است. معماری مسجد به گونه‌ای است که در گذر زمان در اثر حوادث طبیعی آسیبی به آن وارد نشده است. به گفته کارشناسان معماری، طاق‌های ایرانی که در مسجد امام (سلطان) به کار رفته به‌عنوان یکی از پوشش‌های مستحکم دنیا شناخته می‌شوند. مسجد امام نمونه‌ای منحصر به فرد از هنرهای اصیل ایرانی است. مسجد امام یکی از پنج مسجد سلطانی در ایران است. این مسجد وقف نامه‌ای نیز دارد که نشان‌دهنده ادبیات عصر قاجار نیز محسوب می‌شود.
عکس از سایت ساز و سفر
مسجد امام یا شاه سمنان یکی از ۵ مسجد سلطانی ایران است
در وقفنامه مسجد امام سمنان، اذعان شده است با توجه به اينكه كليه اين املاک و اموال در تصرف ديوانيان بود و کسی نيز مدعی مالكيت نبود، احتمال غصب مسجد داده می‌شد. بعضی می‌گفتند كه چنین شنیده‌اند که مسجد با اموال شيخ علاءالدوله ساخته شده و وی آن را وقف كرده است. با این حال، كيفيت وقف و مصارف و آنكه وقف عام يا خاص است، مشخص نبوده و مال شيخ بودن نيز به با سند ثابت نشده بود و وارث شيخ هم مشخص و معلوم نبوده و مالک ديگری كه مدعی مالكيت آن‌ها باشد، نيز وجود نداشت و تماما در تصرف ديوانيان بوده است.
لذا متولی مذبور از جهت احتياط، اراضی مذكور را بعد از گرفتن از شاهنشاه، باذن مجتهد جامع‌الشرايط از آن خود دانسته و به جهت احتياط از چند مجتهد از طريق مبايعه و مصالحه با شرايط آن‌ها مسجد را به نام خود منتقل کرده است. وی بخشی از پول مسجد را تسليم كرده تا آنكه در حلال بودن آن هيچ شبهه‌ای نباشد. در بخش ديگری از اين وقفنامه که روايت‌گر نثر آن روزگار است، آمده است:
«درآمد موقوفات را صرف تعزيه گلگون كفن صحرای كربلا حضرت سيدالشهدا (ع) در دهه عاشورا در همان مكان مسجد با امكان و در صورت عدم امكان در هر وقت و هر مكان كه امكان داشته باشد، نمايد و باقی منافع را صرف تعمير و روشنايی و برف‌اندازی و اندود و فرش و ساير ضروريات چون مواجب خدام، وعاظ، پيش‌نماز و مشرف و روضه‌خوان و مؤذن و مدرس و طلاب كه در همان مسجد سكنی دارند و تعميرات مدرسه كه ذكر شد، نمايد».
بدین مفهوم که ۱۰ درصد عواید مسجد حق متولی و ۱۰ درصد برای تعزیه سیدالشهدا اختصاص یابد و بقیه درآمد مسجد به مصارف خود مسجد طبق وقف نامه برسد.
عکس از ایرنا
مسجد امام سمنان یکی از نمادهای معماری ایرانی-اسلامی در عصر قاجار است که شکوه معماری مساجد اسلامی در آن به چشم می‌خورد
همچنين در اين سند تاريخی اضافه شده است: «متولی در هر جایگاهی که باشد در زياد و كم کردن خدام و عزل و نصب آن‌ها مختار است و اگر چيزی از منافع اضافه بیاید، متولی چيزی كه نفعی داشته باشد، دریافت و وقف كند بر مسجد با شرايطی كه ذكر شد و چنانچه ممكن نبود متولی مختار است آن منافع زايد را صرف خيرات و معبرات و زوار قبور ائمه نمايد».
این مسجد زیبا می‌تواند نماد معماری در دوره قاجار در سمنان محسوب شود. شکوه معماری اسلامی در عصر معاصر در این مسجد زیبا به چشم می‌خورد که از اهمیت بسیاری برخوردار است. اگر سری به سمنان زدید، حتما از این اثر تاریخی و معماری ایران عصر قجر دیدن کنید و شکوه معماری ایرانی-اسلامی را در این مسجد از نزدیک مشاهده کنید.
عکس از بیژن
عکس‌های گالری از علی اکبر بندری
نویسنده: زهرا آذرنیوش