تنگ چوگان از جاهای دیدنی کازرون است و در نزدیکی شهر بیشاپور قرار دارد. رودخانه شاپور در جهت شمال شرقی به جنوب غربی در میان تنگه جاری است. در پیرامون تنگه، سنگ نگاره‌های نقش برجسته پادشاهان ساسانی نظیر آنچه در نقش رستم و بیستون وجود دارد، به چشم می‌خورد. بعضی از این سنگ نگاره‌ها یگانه هستند.
تنگ چوگان محل بازی سنتی چوگان شاهان ساسانی بوده است. روستاهای تنگ چوگان سفلی، علیا و وسطی همراه با باغ‌ها و کشتزارهایی در پهنه‌ای میان دو کوه در تنگ چوگان به وجود آمده‌اند.
این تنگه دارای ۶ نقش برجسته مربوط به شاپور اول و بهرام اول و دوم است، همچنین مجسمه بزرگی از شاپور اول که ۶ متر ارتفاع دارد، در غار شاپور، در ارتفاعی نزدیک به ۸۰۰ متر از بستر رودخانه جای گرفته است.
عکس از محمد صادق حسین پور
این تنگه دارای نقش برجسته‌های بزرگتر و شلوغ‌تر نسبت به سایر نقش‌های زمان ساسانی است، به‌طوری که سه تا از این نقش برجسته‌ها بیشتر از ۳۰ مترمربع وسعت داشته و نقش پیکر بیشتر از ۳۰ نفر در هر یک تراش خورده، اما فقط نقش برجسته صحنه شکار خسرو پرویز در طاق بستان کرمانشاه با آن‌ها قابل مقایسه است.
۶ نقش برجسته کنده‌شده که تقریبا همه آن‌ها نزدیک به ورودی آن و در فاصله‌ای کمتر از ۵۰۰ متر از شهر بیشاپور در این تنگه موجود است. اگر از طرف بیشاپور وارد این تنگه شوید، ۴ عدد از این نقش برجسته‌ها در شمال و طرف چپ و دو تای دیگر در جنوب و طرف راست قرار دارند.
اولین نقش برجسته که بزرگتر و شلوغ‌تر از دیگر نقش برجسته‌ها است، نقشی درباره جشن پیروزی شاپور اول بر امپراطوری روم است. در نخستین نقش برجسته شاپور اول در وسط نقش و سوار بر اسب حک شده است. در زیر پاهای اسب شاپور جنازه گردیانوس قرار گرفته و دست‌های والریان به نشانه اسیری در دست شاپور قرار دارد. فیلیپ نیز در جلوی اسب شاپور به زانو درآمده و می‌خواهد که آشتی کنند. در ۵ ردیف در پشت سر شاپور افسران و نظامیان ایرانی قرار گرفته‌اند که سوار بر اسب هستند. سربازان و عالی‌مقامان رومی نیز در ۵ ردیف در جلوی شاپور هستند که در حال بردن هدیه‌ها برای او هستند. ۱۱۵ پیکر در نقش برجسته تنگ چوگان به چشم می‌خورد که از این نظر رکورددار نقش برجسته‌های ایرانی محسوب می‌شود.
پیروزی بهرام دوم بر اعراب بیابانگرد دومین نقش برجسته است که در این نقش برجسته بهرام بر اسب سوار بوده و در طرف چپ نقش قرار داشته و اعراب در حال راهنمایی به وسیله سرداران ایرانی به خاطر هدیه اسب و شتر در مقابل او مشاهده می‌شوند.
مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) از طریق بهرام اول از اهورامزدا در سومین نقش برجسته حک شده است. این نقش برجسته کامل‌ترین و زیباترین نقش برجسته دوره ساسانیان است. این نقش برجسته دارای حکاکی بسیار هنرمندانه بوده و چین و چروک‌ها و حرکت لباس و غیره، همگی بسیار زیبا به نمایش درآمده است. در این نقش برجسته همه چیز به‌طرز شگفت‌انگیزی متناسب است. حتی جزئیات فیزیکی اسب و رگ‌های روی پای اسب نیز نمایش داده شده است.
چهارمین نقش برجسته صحنه پیروزی بهرام دوم (شاپور دوم- ذوالاکتاف) بر یاغیان است. در این نقش پادشاه در وسط نقش روی تخت نشسته و به‌صورت روبه رو به حک شده است، به‌طوری که سربازان و سرداران ایرانی در طرف راست او به احترام ایستاده و اسیران و یاغیان در طرف چپ به‌وسیله سربازان ساسانی به خدمت شاه آورده می‌شوند.
پنجمین نقش برجسته که در طرف راست تنگه قرار گرفته، درباره پیروزی شاپور بر دولت روم است. این نقش برجسته در بین نقش‌های شش‌گانه سالم‌ترین نقش برجسته است.
در ششمین و آخرین نقش برجسته مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) به وسیله شاپور اول از اهورامزدا و همچنین پیروزی او در جنگ با رومی‌ها به نمایش درآمده است. این نقش برجسته که در طرف راست تنگه و به طور دقیق در کنار جاده قرار گرفته، با گذشت زمان بیشترین صدمه به آن وارد شده و بخش‌های بالای آن تقریبا نابود شده است. در نقش برجسته ششم زیر سم اسب مظهر اهورامزدا، اهریمن و زیر پای اسب شاپور، گردیانوس، امپراتور کشته شده، پایمال می‌شوند. فیلیپ نیز مجددا در برابر اسب شاه به زانو درآمده و خواهان آشتی و بخشش است.
قسمت منگوله اسب سنگ‌نگاره بهرام دوم در تنگ چوگان به‌وسیله فرد یا افرادی در ماه آذر سال ۱۳۹۰ به‌وسیله پتک خراب شد.
عکس‌های گالری از پورتال خبری میراث فارس
نویسنده: فرناز رهبران رنجبر