پس از اینکه مشخص شد قوچ لارستان زیر گونه‌ای خاص از قوچ و میش‌های جهان است، (به‌عنوان کوچک‌ترین قوچ جهان) سازمان حفاظت محیط‌زیست مصمم شد منطقه حفاظت‌شده‌ای در لارستان یا بخشی از استان هرمزگان ایجاد کند که محیط‌زیست این زیر گونه قوچ است.
منطقه هرمد در تاریخ ۱۳۵۳/۱۰/۴ با مساحت ۲۰۹,۶۷۱ هکتار به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست پیوست.
هدف اصلی از ثبت منطقه حفاظت‌شده هرمد حفاظت از قوچ نادر جهان یعنی قوچ لارستان بوده است و در کنار آن قابلیت‌های دیگری چون چشم‌اندازهای زیبای منطقه به خصوص کوه شب در ضلع جنوبی منطقه به ارتفاع ۲۶۸۲ متر به‌عنوان بلندترین کوه لار در دشت جیحون با پوشش گیاهی مد نظر بوده است.
جغرافیای هرمد
$('.map-container')
.click(function(){
$(this).find('iframe').addClass('clicked')})
.mouseleave(function(){
$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});
منطقه حفاظت‌شده هرمد لارستان از جاهای دیدنی لار به شمار می‌رود و در جنوب‌شرقی استان فارس و ۴۰ کیلومتری شرق لارستان و در جنوب رشته کوه‌های زاگرس قرار گرفته است. این منطقه بین دو استان فارس و هرمزگان واقع شده و مرز غربی و جنوبی این منطقه جاده لارـ بندرعباس است. ارتفاع بالاترین نقطه آن (در کوه شب) ۲۶۸۱ متر است و در ضلع جنوبی منطقه قرار دارد. این منطقه بین دو استان فارس و هرمزگان واقع شده است.
اقلیم منطقه
وضعیت آب و هوای منطقه حفاظت‌شده هرمد گرم و خشک، بارندگی در آن بسیار کم و به صورت سیلابی است. وجود گنبدهای نمکی باعث شور شدن رودخانه‌های فصلی و کوچک شده است.
درختان کنار و آکاسیا در دشت‌ها و بلوط و ارس در ارتفاعات از چشم‌اندازهای طبیعی و وجود آب انبار (برکه) از چشم‌اندازهای انسانی منطقه است.
پوشش گیاهی
تنوع گیاهی در منطقه حفاظت‌شده هرمد چشمگیر است، اما مطالعه دقیق در مورد گیاهان و جانوران منطقه صورت نگرفته است.
در تپه‌ها و دشت‌های جنوبی منطقه جنگل‌های تنک آکاسیا دیده می‌شود و همچنین درختانی نظیر کنار، کهور، استبرق به طور پراکنده در این منطقه رشد کرده‌اند. در دامنه کوه‌ها، درختچه‌هایی نظیر بادام کوهی و درختانی نظیر بنه، کیکم، زیتون و سرو کوهی و بوته‌های بزرگ به وفور یافت می‌شوند. علاوه بر این گیاهانی نظیر گز، انارشیطان، پامچال و قیچ به صورت پراکنده در این منطقه می‌رویند.
گونه‌های شاخص گیاهی منطقه عبارتند از: کنار، آکاسیا، قیچ، درمنه، گز، سالسولا.
انار شیطان
انار شیطان با نام علمی Tecomella Undulata از گونه‌های نادر گیاهی از تیره پیچ اناریان (Bignoniaceae)، یکی از زیباترین درختان گل‌دهنده دنیا و بومی هندوستان و ویژه مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری بسیار مقاوم به خشکی، یخ‌زدگی و آتش‌سوزی است.
این درختچه بومی جنوب آسیا است که در جنوب و جنوب‌شرق کشور رشد می‌کند. استان‌های بوشهر، خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان از زیستگاه‌های اصلی این گونه گیاهی است که به شکل توده‌های کوچک خالص پراکنش دارد. جنگلی به نام گلپرکی دلفارد در جیرفت از رویشگاه‌های معروف آن در ایران است.
علاوه بر خاصیت دارویی، از چوب آن برای منبت‌کاری، ساخت قنداق تفنگ و عصا استفاده می‌شود. این درخت بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد و تنها گونه ایرانی جنس سوسن است که از لحاظ زیبایی هم‌ردیف اغلب گونه‌های شناخته شده و پرورش یافته این جنس است. در ایران این درختچه را با نام‌های محلی گل‌پرک، پرپوک، سمنگ، سونگ، حمید، فرفار و ساج بیابان هم می‌نامند.
برگ‌های آن خوراک دام است. این درخت به سادگی از طریق قلمه و بذر تکثیر می‌شود. چوب آن زیبا، محکم، بادوام است و برای لوازم ظریف و پرکابرد بکار میآید. این گیاه در شفابخشی نیز برای درمان برخی بیماری‌ها مانند لکه‌های سفید روی پوست، بزرگی طحال و نیز سفلیس استفاده می‌شود.
گونه‌های شاخص جانوری
این منطقه تنوع جانوری بالایی دارد.
شاخص‌ترین گونه جانوری منطقه حفاظت‌شده هرمد قوچ لارستان یا قوچ مینیاتوری است که تنها در این نقطه از کشور زیست می‌کند. قوچ لارستان از راسته زوج سمان (Artiodactyla) و از خانواده گاوسانان (Family: Bovidae) است که کوچک‌ترین نژاد گوسفند وحشی ایران و حتی دنیا به شمار میآید. لازم به ذکر است که کوچک بودن «قوچ لارستان» تا حدی متأثر از نوع تغذیه و محیط زندگی‌اش و حاصل تطابق و سازشی است که سالیان متمادی محیط گرم و خشک منطقه روی این حیوان به‌وجود آورده و کوچک بودن این حیوان در دنیا «به‌عنوان کوچک‌ترین قوچ وحشی» از این نقطه نظر قابل بررسی است. لازم به ذکر است که کوچکی این گونه اهمیت بسزایی برایش از نظر کلکسیونرها و موزه‌های حیات وحش به ارمغان آورده است. از مشخصات دیگر این قوچ، پیچش شاخ‌ها است که همانند «قوچ اوریال» به پایین و رو به جلو ولی به مراتب کوچک‌تر و ظریف‌تر و روشن‌تر است. موهای پایین گردن و سینه در قوچ لارستان همانند «قوچ اصفهان» سیاه و کوتاه و همانند «قوچ ارمنی» دارای دو لکه سفید در پهلوها است که به لکه زمینی یا آلاکمر معروف است، این لکه زینتی در قوچ لارستان کم‌رنگ‌تر از قوچ ارمنی است. دم در قوچ لارستان، حداکثر ۱۵ سانتی‌متر طول دارد، گوش‌های قوچ لارستان نسبت به بدن بزرگ‌تر بوده و رنگ پوستش نسبت به قوچ و میش‌های دیگر روشن‌تر و نازک‌تر است، به طوری که رنگ پوست آنها بیشتر به سفیدی می‌رسد تا به کرم و نخودی رنگ، از مواردی که خاص این حیوان است خط باریک و نا‌مشخص قهوه‌ای رنگی است که از پشت دستها شروع شده و از مرز سپیدی زیر شکم می‌گذرد و به پشت پاها و تهی‌گاه می‌رسد، به طوری که زیر شکم و قسمت داخلی دستها و پاها کاملا سفید رنگ و از بقیه نقاط بدن متمایز است. در مورد اندازه «قوچ لارستان» می‌توان گفت در قسمت‌های منتهی الیه جنوبی منطقه لارستان به علت محیط گرم و خشک جثه «قوچ لارستان» کوچک است، در حالی که هر چه به منطقه بعد از خط ساحلی نزدیک شویم درجه خلوص قوچ لارستان پایین میآید و جثه‌اش بزرگ‌تر می‌شود. وزن متوسط قوچ لارستان ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم و در نوع ماده آن ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم عنوان شده و ارتفاع متوسط قوچ‌ها از شانه خاکی تا زمین بین ۵۵ تا ۶۰ سانتی‌متر و طول بدن آنها ۱۲۰ سانتی‌متر است که در میش‌ها این اندازه ۵۰ تا ۵۵ سانتی‌متر و طول بدن در حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر است .
پستانداران
کل و بز، قوچ ومیش لارستان، جبیر، پلنگ، کاراکال، کفتار، روباه معمولی، شاه روباه، شغال، انواع گربه وحشی، تشی و خارپشت از جمله پستانداران منطقه است.
کاراکل
كاركال شكارچی ماهر و منحصربهفردی است كه سرعت فوقالعاده، هوش و استعداد بالایش در شكار همواره مورد علاقه و تحسین شكارچیان است. در گذشته در كشورهایی از جمله ایران و هند، از كاركال برای شكار انواع حیوانات استفاده می‌شده است.
كاركال در زبان فارسی «سیاهگوش» نام دارد، اما نباید این گربه را با «لینكس» اشتباه گرفت كه آن را به واسطه گوش‌های سیاهش سیاهگوش می‌نامند. وجه تسمیه این اسم به دلیل وجود موهای سیاه و بلندی است كه در پشت و انتهای گوش‌های بزرگ این گربه وجود دارد. كاركال خود از ریشه تركی Qhara-qulaq بر آمده و مانند نام فارس این حیوان به معنی جانوری با گوش‌های سیاه است. گاهی در منابع و كتب جانورشناسی این حیوان را با نام Persian Lynx و Desert Lynx نامیده‌اند.
جثه این گربه از گربه‌های اهلی بزرگ‌تر و دست و پای آن نیز بلندتر است. طول بدن نرها بین ۸۰ تا ۱۰۵ سانتی‌متر، بلندی بدن در ناحیه شانه ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر و طول دم نیز بین ۲۳ تا ۳۱ سانتی‌متر است. ماده‌ها جثه‌ای كوچك‌تر دارند. وزن نرها ۱۳ تا ۲۰ كیلوگرم و ماده‌ها بین ۱۱ تا ۱۵ كیلوگرم هستند. رنگ بدن تا حدی متفاوت و از زرد متمایل به قهوه‌ای تا خاكستری دیده می‌شود. رنگ بدن كاراكال‌های جوان، تیره‌تر از كاراكال‌های بالغ است و گاهی لكه‌های قرمز رنگی بر روی آن دیده می‌شود. پوزه، گردن و قسمت‌های زیرین بدن نیز سفید است. اطراف لب‌های بالا، لكه سیاه بزرگی دیده می‌شود. نوار تیره رنگی نیز از گوشه داخلی هر چشم به بینی امتداد دارد. پشت گوش و موهای بلند نوك گوش‌ها و حاشیه آنها از موهای سفید پوشیده شده است. گوش‌های و حاشیه آنها از موهای سفید پوشیده شده است.
گوش‌های كاراكال بزرگ و ایستاده و از گوش تمامی گربه‌سانان دیگر بزرگ‌تر است. كاركال حیوانی منزوی، قلمروطلب و تك‌رو است. تنها در هنگام جفت‌گیری می‌توان آنها را در كنار یكدیگر دید. در شكاف صخره‌ها، زیر بوته‌های بزرگ و حفره حیوانات دیگر لانه می‌سازد. كاراكال، گربه‌ای شبگرد است و مانند سایر گربه‌سانان بزرگ در ساعات اولیه صبح یا نیمه شب شكار می‌كند. در مناطق سردسیر و زمستان‌ها در طول روز دیده می‌شوند. گاهی كاراكال همچون پلنگ، شكارش را برای مصرف چند روز بر بالای درخت برده و پنهان می‌كند.
كاراكال روش منحصربهفردی برای شكارش دارد. با وجود دستها و پاهای بلند كه قابلیت ارزشمندی در دویدن است این گربه در شكار پرندگان بیشتر از تكنیك پرش‌های بلند استفاده می‌كند. او قادر است در یك چشم به هم زدن با انجام یك پرش بلند، پرنده‌ای را كه در حال اوج گرفتن است شكار كند. اما كاراكال در شكار حیوانات بزرگ روش متفاوتی دارد. او بعد از تعقیب و نزدیك شدن به حیوان مورد نظرش با یك پرش خود را به پشتگردنش می‌رساند و گلوی شكارش را با دندان‌های برند‌ه‌اش می‌درد. با این روش این گربه قادر به شكار حیواناتی است كه جثه بزرگ‌تر از او دارند.
گفته می‌شود این گربه در برخورد با انسان و وسایل نقلیه بسیار ترسیده و هیچ حركتی از خود نشان نمی‌دهد، به طور كه می‌توان آن را با دست گرفت. البته در شرایطی كه محاصره شود یا توله‌ای همراه خود داشته باشد به حیوان خطرناكی تبدیل شده و با حملات و پرش‌های ناگهانی به نواحی سر و گردن انسان حمله می‌كند.
پرندگان
هوبره، چاخ لق، انواع کوکر، کبوتر، قمری، چکاوک، کبک و تیهو، چک چک، جغد زنبور خور، سبزقبا، انواع پرندگان شکاری و لاشخور، شهدخوار، سسک، توکا، طرقه، کمرکولی، دارکوب و انواع پرندگان مهاجر مانند حواصیل از پرندگان این منطقه هستند.
هوبره
هوبره از پرندگان بسیار زیبا و باشكوه كویرهاست. طول بدنش از نوك منقار تا انتهای دم، حداكثر به ۶۵ سانتی‌متر می‌رسد. نر و ماده شبیه هم هستند، ولی نرها حدود ۱۰ درصد از ماده‌ها بزرگترند. هوبره نر دارای دمی نسبتا بلند و بال‌هایی باریك در هنگام پرواز است. دو رشته پرهای زینتی سیاه و سفید در حاشیه گردن دارند كه سیاهی آنها در پشت گردن به خوبی مشخص است. زمینه پر و بالشان خاكی رنگ است كه در زیر بالها كم و بیش سفید می‌شود. سر و تاجی با رگه‌های سیاه و سفید بر زمینه‌ای خاكی رنگ دارند و بالای دمشان خاكستری با رگه‌های عرضی تیره‌تر است. نرهای نابالغ شبیه ماده به نظر می‌رسند، اما پرهای زینتی حاشیه گردن ماده‌ها كمتر است.
هوبره پرنده‌ای همه چیزخوار است و از بذرها، دانه‌ها و شاخه‌های نازك، برگ و گل گیاهان استفاده می‌كند. البته جانورانی همچون ملخ، آخوندك، سوسك، كرم، عنكبوت، مورچه، مارمولك و حتی مار نیز می‌خورد، اما اغلب خوراكش را برگ‌لگجی، كنار، خارشتر، دانه، میوه گیاهان Allium، گندم و جو و بعضی دانه‌های روغنی در دسترس تشكیل می‌دهد.
خزندگان
وارانوس، انواع مارمولک در اندازه‌های مختلف و انواع مار به تعداد زیاد در منطقه دیده شده است.
وارانوس (بزمجه)
بزرگ‌ترین سوسمار ایران است و دو گونه از آن در ایران وجود دارد. این حیوانات گوشتخوار هستند و از انواع حشرات، پستانداران کوچک، تخم پرندگان، مارها، موش‌ها و خلاصه هر حیوانی که بتوانند از پس آن برایند، تغذیه می‌کنند و در ضمن تخمگذار هستند. این حیوانات زیبا علیرغم اسمشان هیچ ارتباطی با بز ندارند. پاهای بزمجه دارای چنگال‌های قوی هستند، دم دراز و نیرومند آن یکی از سلاح‌های حیوان است که قابلیت خودبُری ندارد. طول آن حدود یک متر است و به طول ۱٫۷۵ متر هم دیده شده است.
زیستگاه این حیوان بی‌آزار و آرام در نواحی خشک، بخش‌های ماسه‌ای و تپه ماهوری سنگلاخی است. وارانوس‌ها (بزمجه) در سخت‌ترین شرایط آب و هوایی و کمبود مواد غذایی قابلیت زندگی کردن دارند. باورهای غلط و همچنین تخریب زیستگاه و تصادفات جاده‌ای باعث کاهش چشمگیر جمعیت این حیوان در سال‌های اخیر شده است. وارانوس بیابانی خزری، حیوان بی‌آزاری است و هنگامی که مورد تهاجم انسان یا حیوانات شکاری (شغال، روباه، پرندگان شکاری) قرار بگیرد با دمیدن هوا به بیرون و ایجاد صدا از خود سعی بر فرار دادن مهاجم دارد. البته ضربات شلاقی دم و دندان گرفتن مهاجم در هنگام تعرض از جمله سلاح‌های دفاعی این حیوان است. وارانوس دارای قدرت فوقالعاده و پوست ضخیمی است که این حیوان را در برابر صدمات وارده مصون نگه می‌دارد.
در جریان آخرین سرشماری در دیماه ۱۳۹۱ علیرغم بروز شرایط نامساعد جوی و خشکسالی‌های مداوم جمعیت حیات‌وحش در این منطقه نسبت به سال قبل افزایش داشته، به گونه‌ای که ۱۴۵ راس جبیر و ۳۸۰ راس قوچ و میش لارستان در این منطقه شمارش شد.
همچنین در این سرشماری که به صورت بازدید میدانی و مشاهده مستقیم انجام گرفت تعداد ۳ قلاده پلنگ، ۴ قلاده گرگ، ۵ قلاده کفتار، ۲ قلاده گربه وحشی و ۳ قلاده کاراکال مشاهده شده است.
در جریان سرشماری پاییزه سال ۱۳۹۲ تعداد ۴۶۴ راس قوچ و میش لارستان، ۴۴۹ راس کل و بز و ۱۶۳ راس جبیر در این منطقه مشاهده و شمارش شد.
نویسنده: بهنام شکوری