مدارس علمیه که معمولا در عصر صفویه و قاجار رایج بودند، با هدف آموزش علوم دینی به طلاب بنا می‌شدند. این مدارس که عموما در شهرهای مهم ایران ساخته می‌شدند، بانیانی داشتند که دارای ملک بوده و بخشی از ملک خود را وقف ساخت این مدارس می‌کردند. در دوره‌های مورد ذکر، به دلیل نبود مدارس تخصصی تا زمان تاسیس مدرسه دارالفنون، مدارس علمیه از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بودند و از آن‌ها برای دست‌یابی به اهداف علمی زمانه و تربیت طلاب استفاده می‌شد. مدرسه علمیه ارسنجان از آثار تاریخی و جاهای دیدنی ارسنجان است که قدمتی ۴۰۰ ساله دارد. نام این مدرسه با عنوان سعیدیه از اسم بانی و واقف آن گرفته شده است.
سابقه این بنای زیبا و باشکوه که یکی از نمادهای معماری و هنر ایرانیان محسوب می‌شود، به عصر صفویان می‌رسد. این بنا در تاریخ ۶ دی ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۲۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد. این بنا که تاریخ ساخت آن را سال ۱۰۸۵ هجری قمری دانسته‌اند، همزمان با عهد صفویان است که به قصد تحصیل طلاب علوم دینی ساخته شد. این مدرسه از آن زمان تاکنون فعال بوده و طلاب زیادی در آن به تحصیل علوم دینی پرداخته‌اند.
معماری بنا
مدرسه علمیه ارسنجان بنایی مستحکم است که به صورت چهار ایوانی ساخته شده و در کنار هر ایوان ۴ حجره قرار دارد. حجره ضلع جنوب غربی به حیات خلوت راه می‌یابد. مصالح به کار رفته در ساخت مدرسه از آجر است. این بنا دارای محوطه‌ای است که حوضی سنگی نیز در وسط حیاط آن قرار دارد. محور اصلی این بنا شمالی-جنوبی است. سقف ایوان شمالی دارای نقاشی‌هایی روی گچ است. جایگاه این مدرسه در نزدیکی مسجد عتیق شهر قرار دارد. در زمان ساخت این مدرسه تنها ارسنجان و شیراز دارای مدرسه علمیه بودند. بنابراین تاریخ ساخت این مدرسه با مدرسه خان شیراز همزمان بوده است.
درب ورودی مدرسه رو به شمال باز می‌شود و بالای سردر، مقرنس‌های گچی زیبایی وجود دارد و دارای ازاره سنگی از سنگ‌های حجاری شده است و در نمای جنوبی در هر سمت چهار طاق‌نما تعبیه و نماسازی شده و مصالح ساختمانی آن آجر و گچ است. بر پیشانی مدخل ورودی کتیبه‌ای از سنگ مرمر با خط ثلث نصب شده که تاریخچه بنای مدرسه بر آن نوشته شده است و در این کتیبه پس از حمد و سپاس خداوند و پیامبر اکرم (ص) و امیرالمومنین علی (ع) تاریخ بنای مدرسه را به زمان حکمرانی شاه سلیمان صفوی توسط حاج محمد سعید ارسنجانی در سنه ۱۰۸۵ هجری قمری نسبت می‌دهد. پس از ورودی وارد هشتی می‌شویم، هشتی ورودی در گوشه‌ها دارای ۱۸ طاق‌نما است که به‌وسیله مدخلی به حیاط ارتباط پیدا می‌کند.
بانی مدرسه
از سازنده این بنا اطلاعات زیادی در دست نیست و تنها سند مکتوب در این زمینه اشاره کوتاهی است که در سردر بنا حک شده که در پاراگراف بالای همین متن به آن اشاره شده است. در هر حال به نظر می‌رسد نام بنیان‌گذار مدرسه سعیدیه «حاج محمد سعید ابن نظام‌الدین (احمد) بن سیف‌الدین (علی) بن کمال‌الدین (حسین) ارسنجانی» است که از مالکین و بزرگان ارسنجان در زمان خود بوده است و احتمالا آقای ابراهیم خان تبریزی و سید میر محمد در زمان آن‌ها به ارسنجان آمده‌اند. در قدیم القاب، نشان‌دهنده موقعیت اجتماعی اشخاص بوده و از القاب ایشان مشخص است که احتمالا خانواده‌ای دینی و اهل علم بوده‌اند.
نوشته پدر حاج سعید به زبان فارسی می‌تواند تاکیدی بر فارس بودن آن‌ها باشد. واقف این مدرسه در راستای تعیین مخارج روزانه و رفع حواپج طلاب و مدرسین مدرسه مذکور اقدام به وقف رقباتی من جمله سه‌دانگ مشاع از مزرعه علی‌آباد سید، سه دانگ مشاع از مزرعه صالح‌آباد و دو دانگ مشاع از مزارع مالنجان، محمدآباد و جمال‌آباد ارسنجان و رقباتی در شهر ارسنجان نموده که سالانه عواید آن‌ها جهت اجرای نیات خیر واقف هزینه می‌شود.
تعداد ۱۱ پلاک از ۱۷ مورد پلاک‌های این موقوفه دارای سند مالکیت و کلیه پلاک‌ها به نام وقف به ثبت رسیده است. نوع رقبات شامل آب، زمین مزروعی، اراضی مسکونی، تجاری، اداری و... است. این موقوفه در حال حاضر تحت تولیت اداره اوقاف ارسنجان بوده و رسیدگی به کلیه امور آن توسط اداره مذکور انجام می‌گیرد. میزان اراضی وقف شده بر مدرسه علمیه سعدیه حدود ۳۰۰ هکتار است و مجموع تعداد رقبات این موقوفه بر ۳۶۵ رقبه بالغ می‌شود.
در سال ۱۳۹۱ پروژه‌ای مبنی بر ۱۲۰ میلیون ریال برای مستندنگاری این مکان اختصاص داده شد. طی این پروژه کارشناسان نسبت به جمع‌آوری مطالعات تاریخی و پایه شامل تهیه و جمع‌آوری عکس‌های هوایی قدیم و جدید از محوطه اثر، نقشه‌های منطقه‌ای، جداول و آمارهای مربوط به وضعیت اقلیمی منطقه، نقشه، تهیه گزارش از عملیات اجرایی حفاظتی، مرمت صورت گرفته در اثر تاریخی، سفرنامه و متون تاریخی، بررسی جغرافیای منطقه و مقالات منتشره اقدام کردند.
این مدرسه ۴۰۰ ساله امروزه جزو آثار تاریخی مهم ایران محسوب می‌شود که نمادی از مدارس علمی عصر صفویه است. گردشگران در سفر به شهر ارسنجان از آن بازدید می‌کنند و مورد علاقه محققان و طرفداران معماری و آثار تاریخی ایران است.
نویسنده: زهرا آذرنیوش
شبکه‌های اجتماعی کسبوکار
هنوز هیچ راه ارتباطی‌ای با این کسبوکار اضافه نشده است.