سرزمین سیاه طبس

طبس شهری کویری در غرب استان خراسان جنوبی ایران است. این شهر در مدار ۳۳ درجه و ۳۵ دقیقه شمالی و نصف‌النهار ۵۶ درجه و ۵۵ دقیقه شرقی، در منطقه‌ای با آب و هوای بیابانی واقع شده‌است. شهرستان طبس قدمتی سه هزار ساله در تاریخ خراسان دارد و حاکی از آن است که در این شهر می‌توان پدیده‌های زمین شناختی که در گذر زمان شکل گرفته‌اند را مشاهده کرد. وجود معادن غنی ذغال‌سنگ این شهرستان نشان دهنده آن است که در گذشته‌های دور جنگل‌های انبوه و دریاچه‌های بزرگ در این منطقه وجود داشته است. سرزمین سیاه از پدیده‌های نادر و خارق‌العاده زمین شناختی منطقه و جاهای دیدنی بیرجند محسوب می‌شود که در ۱۲۰ کیلومتری جنوب این شهر و در شمالی‌ترین بخش پناهگاه حیات وحش نایبندان قرار دارد. روستای پروده در جنوب شرق کویر طبس و معادن زغال‌سنگ پروده در جنوب غرب کویر طبس است و بین این دو، جاده خاکی وجود دارد که از قسمت جنوبی کویر، عبور می‌کند و قسمت میانی این جاده، از امتداد دامنه کوه‌هایی که همگی از سنگ‌های سیاه ساخته شده‌اند، می‌گذرد. این منطقه همان سرزمین سیاه نامیده می‌شود. سرزمین سیاه یکی از جاذبه‌های شهرستان طبس است که به لحاظ وضع ظاهری مشابه با گندم بریان شهداد در کرمان بوده و حاصل آخرین فعالیت‌های آتشفشانی ایران در دوره کواترنر است. این منطقه از سنگ‌ها و گدازه‌های آتشفشانی سیاه رنگ پوشیده شده است و به همین دلیل به سرزمین سیاه شهرت دارد. سرزمین سیاه در خراسان جنوبی از اهمیت ویژه‌ای در بین آثار طبیعی این منطقه برخوردار است. جنس سنگ‌های منطقه از بازالت بوده که ازدسته سنگ‌های آذرین بیرونی محسوب می‌شوند. این سنگ‌ها در اثر فعالیت‌های گسل نایبند و فوران این سنگ‌ها توسط چند آتشفشان درسطح زمین پراکنده گردیده‌اند و منطقه‌ای کم‌نظیر و زیبا همانند سطح کرات منظومه شمسی پدید آورده‌اند.  طول این منطقه ۱۶ کیلومتر و عرض آن ۱۵ کیلومتر است. وسعت منطقه که تجمع سنگ‌ها در آن فراوان است ۲۴۰ کیلومتر مربع و وسعت کلی منطقه با توجه به پراکندگی سنگ‌ها و دهانه‌های آتشفشانی منفرد حدود ۴۰۰ کیلومترمربع است. آب حوضه‌ی آبگیر سرزمین سیاه توسط رود بسیار شوری به نام قوری چای تامین می‌شود. سرزمین سیاه را نباید با کویر طبس یکسان دانست چرا که این دو، فضاهای مجزایی از یکدیگر با فاصله‌ی زیاد هستند. پرونده پیشنهاد ثبت ملی سرزمین سیاه طبس ۱۷ مرداد ۱۳۹۶ در کمیته ثبت و حریم میراث طبیعی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور بررسی و پس از این اثر در فهرست آثار طبیعی ملی ثبت شد. نویسنده: بهاره غنچه