نارین قلعه نایین که آن را نارنج قلعه نایین نیز می‌نامند، قلعه‌ای باستانی در شهر کویری نایین استان اصفهان است. این قلعه در مرکز بافت تاریخی نایین و میان محله‌های قدیمی این شهر به نام‌های باب المسجد، کلوان و نوآباد قرار گرفته است.
$('.map-container')
.click(function(){
$(this).find('iframe').addClass('clicked')})
.mouseleave(function(){
$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});
نارین قلعه نایین از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناها و جاهای دیدنی نایین است که گفته می‌شود قدمت آن به دوره پارتیان یا دوران ساسانیان بازمی‌گردد. این قلعه، قدیمی‌ترین بنای تاریخی نایین است و پس از مناره مسجد جامع این شهر، با ۴۰ متر ارتفاع، بلندترین بنای قدیمی شهر محسوب می‌شود. در گذشته حتی از این قلعه به‌عنوان دژ کهن یا کهن دژ استفاده می‌شد.
در مورد کاربرد این قلعه چند نظریه وجود دارد و کاربرد دقیق آن کاملا مشخص نیست. برخی می‌گویند این قلعه قبل از اسلام به عنوان آتشگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و برای اثبات حرف خود به کتاب «اصطخری» استناد می‌کنند. وی در کتاب خود نوشته است که ۵۰۰۰ قلعه در شهرها و کوه‌های پارس وجود دارد و به آتشکده‌ای در بالای نارین قلعه اشاره می‌کند. چون در اطراف قلعه خندقی حفر شده است. برخی با این استدلال ادعا می‌کنند که نارین قلعه یا یک دژ نظامی بوده یا مرکز اداری و نظامی شهر بوده است. عده‌ای نیز می‌گویند این قلعه حاکم نشین بود. ولی آنچه که در مورد نارین قلعه‌ها در مناطق شهرهای کویری و مرکزی ایران وجود دارد هسته اولیه شهری تاریخی است. معمولا در بخش مرکزی شهر بخش حاکم نشین و آتشکده در آن مکان واقع شده بوده است. این نمونه در نارین قلعه میبد و یا در ارگ بم و سایر شهر-قلعه‌های ایران به چشم می‌خورد.
علاوه بر اصطخری، حمدالله مستوفی نیز در سال ۷۴۰ هجری قمری در آثار خود از این قلعه نام برده و دور آن را ۴۰۰۰ گام ذکر کرده است. آموزش اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان می‌گوید که «مقدسی» نیز در قرن سوم هجری این بنا را یک اثر تاریخی به جای مانده از قبل از اسلام معرفی کرده است.
همان‌طور که گفته شد، در گذشته دور تا دور این قلعه را خندقی حفر کرده بودند و ارتفاع قلعه با احتساب ارتفاع خندق به ۵۰ متر می‌رسید. نارین قلعه یک بنای چند ضلعی است و چندین برج در گوشه اضلاع آن وجود دارد. این قلعه را کاملا از خشت خام ساخته‌اند و ابعاد خشت‌های آن از ۴۳×۴۳ تا ۲۲×۲۲ متغیر است که این امر نشان می‌دهد که قلعه در دوره‌های مختلف ساخته و گسترش یافته است. طبق اسناد تاریخی نایین، طول خشت‌های قلعه نیم ذرع، عرض آن‌ها یک چهارم ذرع و وزن آن‌ها هفت الی هشت من است.
این قلعه شاهد جنگ امیر مبارزالدین محمد آل مظفر و ملک اشرف چوپانی بوده است. گفته می‌شود نارین قلعه در دوران قاجار نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.
اگر به شهر کویری نایین سفر کردید حتما سری به قدیمی‌ترین بنای این شهر بزنید که امروزه فقط چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم از آن به‌یادگار مانده است. این بنای تاریخی در چهارم آبان سال ۱۳۶۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نویسنده: مینا رهبری