قلعه یا دژ، یک ساختمان محکم بوده که در طول سده‌های میانی توسط نجیب‌زادگان ساخته می‌شد. نظام ارباب‌رعیتی بود که سبب به وجود آمدن قلاع می‌شد. کارکرد قلعه‌ها از اهداف نظامی، حکومتی و اجرایی است. این ساختمان‌ها علاوه بر داشتن کارکرد دفاعی، ابزاری تهاجمی بودند که ممکن بود از آنها در خاک دشمن به عنوان پایگاهی برای عملیات استفاده شود. در استان چهارمحال و بختیاری نیز به سبب وجود حاکمیت خوانین بختیاری و ایجاد روابط ارباب‌رعیتی قلاع بسیاری بنا شده است. این خوانین دارای اقامتگاه‌های تابستانی و زمستانی بودند، به همین دلیل برای خود قلاعی در گرمسیر و سردسیر می‌ساختند. ساختمان این قلاع بسیار محکم بنا می‌شد و در مواقع لزوم به جهت اهداف نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. یکی از این قلاع، قلعه شمسآباد است.
معماری قلعه
قلعه شمسآباد از جاهای دیدنی شهرکرد است و در روستای شمسآباد در ۱۵ کیلومتری شهرکرد قرار دارد. روستای شمسآباد از توابع شهرستان شهرکرد است که در طاقانک دارد. این روستا دارای جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز است که قلعه شمسآباد یکی از آنها است. این قلعه در حدود ۱۲۰ سال پیش به دستور یوسف خان امیرمجاهد که از خوانین بختیاری بود، ساخته شد. این قلعه مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل عصر پهلوی است.
بنای قدیمی قلعه‌ی شمسآباد دارای حمام، درشکه خانه و چهار برج بوده که به مرور زمان تخریب شدند و در حال حاضر دروازه‌ای اصلی، اعیانی و بقایای یکی از برج‌ها در زاویه غربی ضلع شمالی به جا مانده است. این قلعه دارای یک ساختمان مرکزی است که از دو طبقه تشکیل شده است. یک طبقه در زیر و طبقه دیگر در قسمت فوقانی قرار گرفته زیرزمین قلعه از جبهه جنوبی دارای چهار در، دو پنجره و راه‌پله سنگی برای طبقه فوقانی است. راه‌پله به عمق حدود یک متر از محوطه‌ی بیرون واقع شده و سکویی برای طبقه فوقانی ایجاد کرده است. در ضلع‌های شرقی و غربی اتاق‌ها پنجره‌هایی جهت تعبیه نور به داخل نصب شده است.
در وسط زیرزمین یک اتاق بزرگ در جلو و دو اتاق به مساحت اتاق جلویی در پشت آن قرار دارد. در طرفین این ۳ اتاق دو راهرو و جلوی اتاق بزرگ هم یک راهرو دیگر قرار دارد. راهروی جلو و راهروی طرفین، سه اتاق میانی را در برگرفته‌اند. در ضلع شمالی زیرزمین یک اتاق بزرگ در امتداد شرقی-غربی وجود دارد که در طرفین آن دو اتاق قرار گرفته و هر کدام با یک در به آن راه دارند. اتاق غربی فاقد پنجره، ولی اتاق شرقی دارای یک پنجره است. راه ورود به این سه اتاق از زیر راه‌پله ایوان شمالی است. کاربری زیرزمین بیشتر برای ذخیره آذوقه و محل استراحت خدمت‌کاران بوده است.
طبقه‌ی فوقانی این بنا دارای دو ایوان ستون‌دار در جهت شرق و غرب است که از طریق پلکان سنگی به حیاط مرتبط می‌شود. چند اتاق با کاربری‌های مختلف در طرفین قلعه قرار گرفته که تزیینات خاصی ندارد. از جمله زیبایی‌های این قلعه، ستون‌های به کار رفته در ایوان غربی است که مکعبی و مزین به نقوش گیاهی و انسانی است که مردانی مسلح با لباس محلی روی آنها حجاری شده است. سقف این طبقه مسطح و پشت بام آن در چند دهه‌ی گذشته به صورت شیروانی در آمده است.
پیرامون ساختمان مرکزی را فضای باغی پوشانده که سایه‌ساران خنکی را در فصل تابستان بر حیاط قلعه حاکم می‌کند. این قلعه فاقد کتیبه‌ای تاریخ‌دار است و بر اساس کتیبه‌ی سنگی بالای سردر، این بنا در سال ۱۳۵۳ شمسی از سوی جمشید و رستم امیر بختیار جهت ایجاد اردوگاه پیشاهنگی به آموزش و پرورش اهدا شده است و اکنون از این قلعه به عنوان یکی از اردوگاه‌های دانش‌آموزی استان استفاده می‌شود. این اثر تاریخی در تاریخ نهم فروردین ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۲۹۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بانی قلعه
یوسف خان امیرمجاهد، پسر ششم حسینقلی‌خان ایلخانی و برادر کوچک‌تر علی‌قلی خان سردار اسعد بود. یوسف خان در سال ۱۲۸۷ هجری قمری، در چهارمحال و بختیاری متولد شد. در زمان فتح تهران به دست مجاهدین و سواران بختیاری، یوسف خان امیرمجاهد در اردوی سردار اسعد حضور داشت و یکی از فرماندهان قشون بختیاری بود و در نهضت مشروطیت به سهم خود انجام فعالیت‌هایی را به عهده گرفت. هنگام بازگشت محمدعلی میرزا به ایران، امیرمجاهد به فرماندهی عده‌ای سوار بختیاری در کرج، با قشون وی درگیر شد و رشادت‌های زیادی از خود نشان داد.
قلعه شمسآباد محل توجه بسیاری از گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ و تاریخ بختیاری و ایرانگردان است.
نویسنده: زهرا آذرنیوش