بازار نعلبندان (بازار قدیمی گرگان)

استان گلستان دو بازار محلی دارد که یکی در گرگان و دیگری در گنبد واقع شده است، بازار نعلبندان و بازار روس‌ها در دو شهر غربی و شرقی این استان، از مراکز عمده اقتصادی به شمار می‌روند که در فاصله تقریبا ۱۰۰ کیلومتری از هم قرار دارند و با دو سبک متفاوت، اقتصاد خاصی را رقم زده‌اند. بازار نعلبندان گرگان از جمله جاهای دیدنی گرگان و بازارهای سنتی کشور محسوب می‌شود که در عین این که قدمت تاریخی داشته و بافت تاریخی خود را حفظ کرده است، هنوز به‌عنوان یکی از بازارهای فعال محلی این شهر جنب و جوش گسترده‌ای دارد. بعد از میدان شهرداری گرگان، راسته باریکی وجود دارد که با چرخش‌ها و پیچ‌های متنوع، مجموعه یک بازار محلی را شکل می‌دهد. بازار نعلبندان از گذشته‌ها تاکنون قلب تپنده شهر استرآباد به شمار می‌رفته است و قدمت آن به قرن چهارم هجری می‌رسد. بازار قدیمی گرگان یا بازار نعلبندان در بافت قدیمی گرگان، حد فاصل چهار راه میدان تا سه راه میرکریم و میدان قیصریه قرار دارد و از جنوب به خیابان امام خمینی و از غرب به محله سرچشمه متصل است. بازار قدیمى گرگان که قدمتى دیرینه دارد، از نظر سبک معمارى یکى از زیباترین بازارهاى شمال ایران محسوب مى‌شود. بر اساس مدارک موجود، قدمت این بازار به سال ۳۷۵ هجری قمری بر می‌گردد. مسجد جامع که در جوار بازار قرار دارد، قدیمی‌ترین مسجد شهر است. در کتاب احسن الطوانین آمده است: قدیمی‌ترین بازاراستراباد، بازار نعلبندان است. از میان این بازار که در وسط شهر واقع شده، نهر آبی عبور می‌کند. اسدالله معطوفی محقق گرگانی با ذکر نوشته‌ی مقدسی می‌گوید: ازاین‌رو با توجه به نوشته مقدسی، بازارچه نعلبندان گرگان حداقل بیش از هزار سال قدمت دارد. این بازار یکى از مراکز مهم عرضه انواع محصولات بومى و غیربومى است و محصولات صنایع‌ دستى آن، به ویژه دستبافت‌هاى ترکمنى بسیار محبوب و مشهور هستند. در حال حاضر، این بازار محصولات متنوعی را از مواد خوراکی تا پوشاک را در برمی‌گیرد و هر روزه اهالی شهر بیشتر مایحتاج روزانه خود را از آن خریداری می‌کنند. تره‌بارها و میوه‌فروشی‌ها هر روز سبزی‌ها و میوه‌های تازه را عرضه می‌کنند و در این میان بازار ماهی‌فروش‌ها نیز بسیار شلوغ و پویا است. این بازار به‌ویژه در روزهای نوروز رونق ویژه‌ای پیدا می‌کند و بسیاری از مردم گرگان و حتی شهرهای اطراف، آجیل سفره عید خود را از آنجا تهیه می‌کنند. بازار نعل‌بندان چندین راسته مختلف دارد که با فرعی‌هایی به یکدیگر متصل شده‌اند و مردم زیادی در آنجا مشغول کسب‌و‌کار هستند. در این بازار حدود ۱۵۰ مغازه فعالیت می‌کنند. البته به این تعداد باید گاری‌هایی را هم اضافه کنید که در بازار رفت و آمد می‌کنند و اجناس خود را می‌فروشند. از اجناس مهمی که در این بازار عرضه می‌شود، پوشاک است؛ خصوصا بزازی‌های زیادی در قسمت آغازین بازار قرار دارند و این بازار یکی از مراکز عمده فروش پارچه محسوب می‌شود. یکی از ویژگی‌های بازارهای محلی حضور انواع خوراکی‌های خانگی است. از فروش انواع نان‌ها و شیرینی‌های محلی که از روستاهای اطراف آورده می‌شوند، مثلا از روستای مشهور زیارت که نان‌های پخته شده در تنور را برای فروش می‌آورند گرفته، تا انواع ترشی‌ها که معمولا زنان آن‌ها را عرضه می‌کنند. صنایع دستی نیز مانند لباس‌های محلی و پارچه‌های دستباف و حتی اجناس دستبافت ترکمنی در این بازار عرضه می‌شوند. از آنجا که این استان از بیشترین تنوع فرهنگی و قومی برخوردار است، تنوع صنایع‌دستی و خوراکی‌های عرضه شده در این بازار نیز کاملا به چشم می‌آید. در محدوده بازار قدیم گرگان، مدرسه محسنیه، سادات، کاروانسراهای حاج امین الاضرب، کاروانسرای حاج محمد تقی خان هزار جریبی، حمام درب نو و سقاخانه حضرت عباس (ع) وجود داشت که با گذشت زمان فقط اسمی از آن‌ها مانده است. از بناهای مهم و تاریخی داخل بازار نعلبندان می‌توان به حمام قاضی، مسجد جامع ، تكایای قدیمی، آب انبار و عمارت محمدشاه نیز اشاره کرد. در سال ۱۳۱۱ خورشیدی خیابان امام خمینی از وسط میدان رد شد و نعلبندان را به دو قسمت شمال و جنوب تقسیم كرد. این بازار در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزیع و نشر افکار و عقاید فرهنگی، اجتماعی بوده است و بر اثر گذشت زمان و عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحول یافته و شکل و بافت قدیمی و تاریخی خود را از دست داده است. چند کاروانسرای مهم و معروف مانند کاروانسرای حاج محمد تقی خان هزار جریبی نیز در این بازار در محدوده دروازه مازندران و امامزاده عبدالله فعلی در این بازار وجود داشت. راسته‌های مختلف بازار قدیم گرگان در طول سالیان از بین رفته است و اکنون بقایایی از برخی راسته‌ها وجود دارد. برخی از راسته‌های بازار قدیمی گرگان همانند بازار  یزد و کاشان سرپوشیده بود‌ه‌اند. بخشی از محدوده بازار روز فعلی تا سقاخانه حضرت عباس (ع)، راسته‌های مختلف بازار قدیم گرگان بوده‌اند که بیشتر آن‌ها از بین رفته  و اکنون غیر از راسته چلنگران و آهنگران، راسته‌ای دیگر مشاهده نمی‌شود. بازار قدیمی گرگان از نظر سبک معماری و راسته‌های مربوطه، یکی از زیباترین بازارهای استان گلستان و منطقه شمال ایران محسوب می‌شود. اسناد، متون تاریخی، گزارشات و سفرنامه‌های خارجی نظیر رابینو که به منطقه استرآباد قدیم و گرگان فعلی سفر کرده‌اند، نشان از وجود بازارهای مختلفی در این منطقه می‌دهد. قدمت بازارهای استرآباد و گرگان به دوره هخامنشی نیز باز می‌گردد که در ایالت هیرکان مشتمل بر استرآباد و جرجان در اسناد تاریخی به وجود بازارهایی اشاره می‌شود. بازار قدیمی گرگان راسته‌های مختلفی داشته است و مدرسه‌های قدیمی مانند مدرسه سادات و مفیدیه، راسته آهنگران، بزازان، چلنگران، آب‌نبات‌سازان در آن نمایان بوده است. این بازار محلی برخلاف دیگر بازارهای قدیمی ایران، سرپوشیده نیست، راسته پیچ در پیچی را شامل می‌شود که در دو طرف آن دکان‌ها صف کشیده و با سقف‌های شیروانی خود یادآور باران‌های همیشگی شمال هستند. وجه‌تمایز بازار قدیم گرگان با سایر بازارهای سنتی كشور را می توان سرباز بودن آن بیان کرد و شاید علت این امر نوع خاص معماری یا شرایط اقلیمی آن زمان بوده است.  در گذشته در راسته بزازان فضای بزرگی برای نعل زدن به اسب‌ها بوده است و كاروان‌های مختلفی كه از این مسیر می‌گذشتند، اسبان خود را در آنجا نعل می‌زدند و از آن جهت به این میدان، نعلبندان گفته‌اند. نویسنده: بهاره غنچه