موزه پارس (عمارت کلاه فرنگی) در میان باغ نظر بنا شده است. این موزه که از دیدنی های شیراز به شمار می‌رود، به عنوان قدیمی‌ترین موزه استان فارس شناخته می‌شود و آثار با ارزش بسیاری از ادوار مختلف تاریخی در خود جای داده است. در این موزه آثار نقاشان مشهور دوره زندیه همانند آقا صادق، میرزا بابا نقاش باشی و جعفر به همراه آثاری از نقاشان معاصر همانند صدرالدین شایسته و میر منصور (شاگردان کمال الملک) به چشم می‌خورد. در محوطه بیرونی موزه پارس، سنگ‌های ازاره کاخ خورشید با نقوش شاهنامه وجود دارد که در ادامه به صورت مفصل به بررسی تمام این آثار خواهیم پرداخت. این موزه در خیابان زند و در نزدیکی ارگ کریم خان واقع شده است. موقعیت جغرافیایی دقیق این موزه را در ادامه مشاهده می‌کنید:
موقعیت موزه پارس روی نقشه
عمارت کلاه فرنگی با نظارت مستقیم کریم خان زند ساخته شد!
عمارت کلاه فرنگی با نظارت مستقیم کریم خان زند در دو طبقه با سقف شیروانی به ارتفاع ۱۴/۸۰ متر ساخته شد. این بنا به روی سکویی با ارتفاع ۱/۳۰ سانتی‌متر از کف باغ قرار دارد. عمارت کلاه فرنگی محل پذیرایی از مهمانان و سفرای خارجی و انجام مراسم رسمی در اعیاد مختلف بوده است. ساختمان اصلی یک عمارت هشت ضلعی نامنظم است که چهار ارسی و چهار ورودی دارد.
از ویژگی‌های اصلی معماری این بنا می‌توان به نقش‌های آجری، کاشی‌کاری و نگارگری و استفاده از ازاره‌های یک تکه که در کنج زاویه‌ها هیچ برشی نداشته‌اند، اشاره کرد. ازاره‌های یک تکه بیانگر این نکته هستند که سنگ‌ها ابتدا در محل مورد نظر نصب شده و سپس حجاری شده‌اند.
کاشی‌کاری‌های بنا ظرافت و جلوه خاصی به ساختمان بخشیده‌اند. این کاشی کاری‌ها به صورت قرینه در دو ضلع از ساختمان منظره شکارگاه و در دو ضلع دیگر داستان بر تخت نشستن حضرت سلیمان را نشان می‌دهند.
قسمت اعظم دیوارهای بیرونی با کاشی‌های هفت رنگ و با رنگ و تصاویر گل و مرغ تزیین شده است. فضای بیرونی عمارت به وسیله چهار پلکان سنگی یکپارچه حجاری شده، باغ را به بنای داخلی مرتبط می‌سازد.
دو طرف ساختمان در محوطه دو حوض وجود دارد و باغ شامل راهروهایی منظم در میان درختان و گل‌ها است که در آن صندلی‌هایی جهت راحتی بازدیدکنندگان قرار داده شده است.
در میان درختان باغ، برخی از درختان قدیمی هم وجود دارند که توسط سازمان حفاظت آثار باستانی ایران به عنوان «درختان کهن» ثبت شده‌اند.
موقعیت این موزه در شهر شیراز به گونه‌ای است که گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. این موزه و جاذبه‌های شاخص دیگری از شیراز، همگی در نزدیکی یکدیگر قرار دارند و به همین دلیل بازدید بسیار زیادی از آن‌ها می‌شود. موزه پارس هم مکانی است که به هیچ وجه از دید گردشگران داخلی و خارجی جا نمانده و گردشگران بسیاری روزانه از آن بازدید می‌کنند.
اگر کمی وقت بازدید خود را به محوطه باغ اختصاص دهید و گشتی در آن بزنید، متوجه سه اثر تاریخی خواهید شد که هر کدام زیبایی‌های خاص خود را دارد. اولین اثری که مشاهده می‌کنید، سنگ ازاره کاخ خورشید است که تصویر دو شیر بر روی آن نقش بسته است. قدمت این اثر به دوره قاجاریه باز می‌گردد.
دومین اثری که در محوطه به چشم می‌خورد، سنگ نوشته تاریخ رامگرد (رامجرد) است که قدمت آن به سال ۵۹۰ هجری قمری بازمی‌گردد.
و در نهایت سومین اثری که در انتهای باغ به چشم می‌خورد، بزرگ‌ترین اثر سنگی تاریخی موجود در محوطه است. سنگ‌های ازاره کاخ خورشید که نقوش شاهنامه بر روی آن‌ها به چشم می‌خورد. قدمت این اثر هم به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.
به طور کلی باغ نظر محوطه دلنشین و لذت بخشی دارد. مناظر زیبایی در آن به چشم می‌خورد و جای آثار تاریخی هم در آن خالی نیست. از طرفی وجود عمارت کلاه فرنگی در میان این باغ جلوه‌ای دیگر به آن بخشیده و منظره خاطره انگیزی ایجاد کرده است.
خود موزه شگفتی‌های بسیاری دارد و موارد تاریخی ارزشمندی در آن به چشم می‌خورد که در ادامه آن‌ها را به صورت کامل بررسی خواهیم کرد.
فضای داخلی موزه
معماری بنا بسیار زیبا و خیره کننده است!
فضای داخلی بنا شامل یک تالار مرکزی همراه با گنبد است. این عمارت سنگ فرش شده و از مهم‌ترین اجزای داخلی بنا می‌توان به حوض هشت ضلعی یکپارچه از سنگ مرمر در مرکز عمارت اشاره کرد که از نظر هنر و صنعت بسیار حائز اهمیت است. معماری بنا بسیار زیبا و خیره‌کننده است. ساختمان دارای چهار شاه‌نشین است که به صورت زیبایی طراحی شده‌اند. سطوح داخلی عمارت شامل طاق‌ها و میان طاق‌ها، همگی به صورت منظم و گچی هستند که با نقاشی‌های گل و مرغ و خطوط اسلیمی مزین شده‌اند. به دلیل صدماتی که به دستور آقامحمدخان قاجار به نقاشی‌ها وارد شد، این نقاشی‌ها توسط استاد محمدباقر جهانمیری به سبک دوره زندیه با رنگ‌های گیاهی بازسازی شده است. در سال ۱۳۴۵ و ۱۳۶۴ هجری شمسی به منظور مشخص شدن نقاشی‌های دوره زندیه، سقف شاه‌نشین شمالی طی دو سال لایه‌برداری شد و بقیه بخش‌های سقف به همان شکل باقی ماند.
حد فاصل هر شاه‌نشین یک اتاق زاویه قرار دارد و هر دو اتاق زاویه دارای بخاری دیواری است. اتاق ضلع شمال شرقی دارای مقرنس‌کاری و نقوش متفاوتی است. این اتاق با اهمیت‌تر و زیباتر از سایر اتاق‌ها ساخته شده است. ازاره‌های این اتاق از سنگ مرمر با نقاشی‌های ظریف، رنگ و روغن است که توسط استاد بدر آقای سامی مرمت و بازسازی شده است.
مقبره کریم خان زند
مقبره کریم خان زند شاید مهم‌ترین جزء موزه باشد. پس از درگذشت کریم خان زند در سال ۱۱۹۳ هجری قمری و بنا به وصیتش، پیکر این شهریار نام‌آور در شاه‌نشین شرقی به خاک سپرده شد.
آقامحمدخان قاجار پس از ۱۳ سال، در سال ۱۲۰۶ به سبب کینه‌توزی نسبت به خاندان زند، استخوان‌های کریم خان را از محل دفن خارج و به زیر پلکان کاخ گلستان در تهران انتقال داد تا هر روز بر مدفن وی پا بگذارد. در زمان پهلوی اول، استخوان‌های کریم خان به جایگاه نخست انتقال داد شد.
آثار موجود در موزه
در ابتدای ورود به موزه، آثار ارزشمندی از جمله قلمدان‌های لاکی، قاب‌های آینه لاکی کتیبه‌دار، یک قاب آینه لاکی با تصویر بایزید بسطامی و شاگردان و قاب آینه با بوم الوان زرافشان نظر بینندگان را به خود جلب خواهد کرد. ظرافت این آثار مثال زدنی است.
در موزه جعبه‌های آرایشی لاکی هم به چشم می‌خورد. این آثار مربوط به دوره صفویه هستند و در شیراز یافت شده‌اند.
یکی از ارزشمندترین آثاری که در موزه به چشم می‌خورد، یک قرآن دست‌نویس به خط محقق است.
این قرآن توسط سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری در قرن ۹ هجری نوشته شده است.
از دیگر آثار موجود در موزه که بینندگان را به خود جلب می‌کرد، می‌توان به طلسم با حروف ابجد اشاره کرد. قدمت این اثر به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.
اعدادی که در این طلسم نوشته شده‌اند، بسیار کوچک و ظریف بوده و همین ظرافتش ارزش آن را دو چندان می‌کند.
از دیگر آثاری که بسیار زیبا است، می‌توان به تابلو نقاشی حافظ و شاخ نبات اشاره کرد. این تابلو اثر میر مصور بوده و در دوره معاصر کشیده شده است.
در موزه آثار دیگری همچون زره زنجیر بافت فولادی مربوط به دوره زندیه که در شیراز کشف شده‌اند نیز به چشم می‌خورد. در کنار این زره آثار دیگری همچون شمشیر دو دم فولادی مربوط به دوره صفویه، سپر فلزی با آیات قرآنی مربوط به دوره زندیه و کلاه خود فولادی با تزئینات طلا مربوط به دوره صفویه به چشم می‌خورد.
کوبه در متعلق به مسجد جامع عتیق، ظرف مفرغی و اشیا مفرغی که در لرستان کشف شده و قدمت آن‌ها به هزاره اول پیش از میلاد بازمی‌گردد هم از دیگر آثار موزه به شمار می‌آیند.
در بخش دیگری از موزه، آثاری همچون قلیان نقره قلمزنی مربوط به دوره پهلوی، ظرف برنجی قلمزنی و قلیان طلاکوب و میناکاری به چشم می‌خورد که تمام این آثار در یک ویترین آینه‌کاری و خاتم‌کاری قرار گرفته‌اند.
از دیگر تابلوهایی که در موزه به چشم می‌خورد، می‌توان به تابلو تصویر کریم خان زند اثر صدرالدین شیرازی اشاره کرد. این تابلو معاصر است.
یک کاشی هشت گوش که در قم یافت شده و مربوط به قرن هشتم است، یک کاسه سفالی لعابدار، تنگ سفالی لاجوردی به شکل پرنده مربوط به قرن شش و هفت هجری قمری همه و همه از دیگر آثار ارزشمند این موزه به شمار می‌روند.
یک کاسه سفالی لعاب دار (مینایی) که در نیشابور یافت شده و به قرن هفتم بازمی‌گردد به همراه یک کاشی دیگر هم در کنار آثار به چشم می‌خورد.
اثری که مطمئنا توجه همه را به خود جلب خواهد کرد، یک مجسمه است که در حاجی آباد داراب فارس یافت شده و مربوط به دوره ساسانیان است.
از دیگر آثار بسیار قدیمی موزه می‌توان به کوزه لوله منقاری قرمز که در رودبار یافت شده و قدمتش به هزاره دوم پیش از میلاد بازمی‌گردد، خمره سفالی منقوش که در جلیان فسا یافت شده و قدمتش به هزاره سوم قبل از میلاد باز می‌گردد و یک کوزه لوله منقاری مربوط به هزاره اول پیش از میلاد اشاره کرد.
در این موزه چند کتاب با ارزش نیز به چشم می‌خورد. اولین کتاب، ۱۳ برگ از منتخبات مثنوی مولوی به خط ملاصدرا است که به دوره صفویه مربوط می‌شود.
دومین کتاب، یک جزء از قرآن با خط ثلث طلاریزی و مذهب اثر استاد یحیی جمال الصوفی است.
به طور کلی موزه پارس آثار ارزشمند بسیاری را در قلب خود نگه داشته است. آثاری که دوره‌های وسیعی از تاریخ را دربر می‌گیرد و تماشای آن‌ها برای هر دوست‌دار تاریخ و هنری هیجان‌انگیز خواهد بود. آثار این موزه وسعتی به درازای تاریخ دارند و با تماشای آن‌ها می‌توانید برگ‌های مختلف تاریخی را ورق بزنید.
عکس‌ها از شایان گنجیان
نویسنده: شایان شفایی